Two Abridged Translations of Jawami’u’l-Hikayat Wa Lawami'ul-Riwayat by Unknown Translators

Yıl 2020, Sayı: 69, 61 - 78, 30.09.2020

Fatih Elçi

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4223

Öz

Jawami’u’l-Hikayat wa Lawami'u’l-Riwayat written in Persian by Mohammed Awfi consists of stories and anecdotes about historical, religious, moral, mythological and many other topics compiled from various sources. According to the references, there are three different Turkish translations of the work by Ibni Arabşah, the poet Necati and Celal-zade Salih Çelebi. However, it is stated in the researches that the translations of Ibni Arabşah and the poet Necati have not been found yet. As for Celal-zade's translation, it is available in many different libraries, many of which are partial.
In this study, two different translations of Jawami’u’l-Hikayat wa Lawami 'ul-Riwayat, which do not contain any information about the translators, was introduced, and by comparing them to Celal-zade’s translation, it was shown that they are different translations. One of the translations (translation M) is located in the “Milli Kütüphane” (National Library) with the archive record of “06 Mil Yz A 4837”, and the other (translation H) is located in “Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi” (Hasan Pasha Manuscript Library) (Çorum) with the archive record of “Hasan Hüsnü nr. 720”. Both are abridged translations of the work.
The information about the translators of Jawami’u’l-Hikayat in references was compared with the information in the introduced translations and an idea was made about the possible translators. Accordingly, in the light of the information at hand, it was assumed that translation M belongs to Ibni Arabşah and translation H belongs to Necati. In the case where this assumption is not correct, the existence of these translations leads to the conclusion that the work was also translated by persons other than Ibni Arabşah, Necati and Celal-zade Salih Çelebi.

Anahtar Kelimeler

Jawami’u’l-Hikayat, Turkish translation, Celal-zade Salih, İbni Arabşah, Necati.

Mütercimi Bilinmeyen İki Muhtasar Cevâmi’ü’l-Hikâyât ve Levâmi’ü’r-Rivâyât Tercümesi

Öz

Muhammed Avfî tarafından Farsça kaleme alınan Cevâmi’ü’l-Hikâyât ve Levâmi’ü’r-Rivâyât, çeşitli kaynaklardan derlenmiş tarihî, dinî, ahlaki, mitolojik ve daha birçok konudaki hikâye ve anekdotlardan oluşur. Kaynaklarda belirtildiğine göre, eserin İbni Arabşah, şair Necati ve Celal-zade Salih Çelebi tarafından üç ayrı Türkçe tercümesi yapılmıştır. Fakat bu konuda yapılan araştırmalarda İbni Arabşah ve şair Necati’ye ait tercümelerin henüz bulunamadığı belirtilmektedir. Celal-zade’nin tercümesinin ise farklı kütüphanelerde çoğu eksik olmak üzere birçok nüshası bulunmaktadır.
Bu çalışmada, mütercim bilgisi içermeyen iki ayrı Cevâmi’ü’l-Hikâyât ve Levâmi’ü’r-Rivâyât tercümesi tanıtılmış ve Celal-zade’nin tercümesiyle karşılaştırılarak farklı tercümeler olduğu gösterilmiştir. Tercümelerden biri (M tercümesi) “06 Mil Yz A 4837” arşiv kaydıyla Milli Kütüphanede, diğeri (H tercümesi) ise “Hasan Hüsnü nr. 720” arşiv kaydıyla Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesinde (Çorum) bulunmaktadır. Her iki tercüme de eserin muhtasar tercümeleridir.
Kaynaklarda yer alan Cevâmi’ü’l-Hikâyât mütercimleriyle ilgili bilgiler, tanıtılan tercümelerde bulunan bilgilerle karşılaştırılarak muhtemel mütercimleri hakkında fikir yürütülmüştür. Buna göre, eldeki bilgiler ışığında, M tercümesinin İbni Arabşah’a, H tercümesinin ise Necati’ye ait olduğu varsayımı yapılmıştır. Bu varsayımın doğru olmadığı durumda ise bu tercümelerin varlığı, eserin İbni Arabşah, Necati ve Celal-zade Salih Çelebi’den başka kişilerce de tercüme edildiği sonucunu doğurmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Cevami’ü’l-Hikayat, Türkçe Tercüme, Celal-zade Salih, İbni Arabşah, Necati.

Kaynakça

• Âşık Çelebi. (2018). Meşâ’irü’ş-Şu’arâ. Hazırlayan: Filiz Kılıç. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü (e-kitap).
• Bülbül, Tuncay. (2018). “Abdullah Bahâyî Efendi ve Cevâmi’ü’l-Hikâyât ve Levâmi’ü’r-Rivâyât Tercümesi”. International Journal of Languages’ Education and Teaching. Volume 6, Issue 1, 540-555.
• Celal-zade Salih Çelebi. Cevâmi’ü’l-Hikâyât ve Levâmi’ü’r-Rivâyât. Süleymaniye Ktp. Ayasofya 3167.
• Celal-zade Salih Çelebi. Cevâmi’ü’l-Hikâyât ve Levâmi’ü’r-Rivâyât. Süleymaniye Ktp. Hekimoğlu 603.
• Celal-zade Salih Çelebi. Cevâmi’ü’l-Hikâyât ve Levâmi’ü’r-Rivâyât. Topkapı Sarayı, Revan 1086.
• Cevâmi’ü’l-Hikâyât ve Levâmi’ü’r-Rivâyât. Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, Hasan Hüsnü nr. 720.
• Edirneli Mecdi. (1269). Hadâiku’ş-Şakâik. (Şakâik-i Numaniye Tercümesi).
• Hammer-Purgstall, Joseph Freiherr von. (1836). Geschichte des Osmanischen Dischtkunst. C I, Pesth.
• Hüsnü. (1935). “İbni Arabşah”. Türkiyat Mecmuası. C III, 1926-1933. İstanbul: İstanbul Devlet Matbaası.
• Kâtib Çelebi. Keşfu’z-Zunûn. C I. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Kavruk, Hasan. (1998). Eski Türk Edebiyatında Mensur Hikâyeler. İstanbul: MEB Yayınları.
• Kaya, Bayram Ali. (2006). “Necâtî Bey”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C XXXII. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 477-478.
• Sedîdü’d-dîn Muhammed Avfî. (1335). Cevâmiʿu’l-Hikâyât ve Levâmi’ü’r-Rivâyât. Tashih ve Hazırlama: Muhammed Muîn. Tahran.
• Sona, İbrahim. (2016). “Cevâmiu’l-Hikâyât ve Levâmiu’r-Rivâyât’ın Muhtasar Bir Çevirisi: Adlnâme”. Turkish Studies, Volume 11/15 Summer, 391-410.
• Şeşen, Ramazan. (1990). “On Beşinci Yüzyılda Türkçeye Tercümeler”. XI. Türk Tarih Kongresi. C III, Ankara, 889-919.
• Terceme-i Cevâmi’ü’l-Hikâyât ve Levâmi’ü’r-Rivâyât. Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A 4837.
• Uz, Emin. (2017). Avfî’nin Cevâmi’ü’l-Hikâyât ve Levâmi’ü’r-Rivâyât İsimli Eserinde Mizahî Karakterler ve Anekdotik Unsurlar. Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1958). “On Altıncı Asır Ortalarında Yasamış Olan İki Büyük Şahsiyet; Tosyalı Celal-zâde Mustafa ve Salih Çelebi'ler”. Belleten, C XXII / S 87, Ankara, 391-441.
• Yazar, Sadık. (2011). Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Yazıcı, Tahsin. (1993). “Cevâmiu’l-Hikâyât”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C VII. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 439-440.
• Yûsuf b. Tağrîberdî el-Atâbekî Cemâlüddîn Ebü’l-Mehâsin. (1984). El-Menhelü’s-Sâfî ve’l-Müstevfâ Baʿde’l-Vâfî. C II. Kahire: El-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Ammetü li’l-Kitab.
• Yuvalı, Abdülkadir. (1999). “İbn Arabşah, Şehâbeddin”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C XIX. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 314-315.
• http://www.yazmalar.gov.tr/eser/terceme-i-camiul-hikayat/134311. Erişim Tarihi: 29/04/2019.