Alvarlı Muhammed Lutfî Efendi’nin Hulâsatü’l-Hakayık Adlı Eserinde Kadın

Yıl 2020, Sayı: 69, 79 - 117, 30.09.2020

Halil Ahmet Kırkkılıç

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4383

Öz

Mutasavvıf bir şair olan Alvarlı Muhammed Lutfî Efendi (1868-1956) Birinci Cihan Harbi öncesinde ve sonrasında imamlık yapmış, Erzurum'un işgali sırasında düşman kuvvetlerine karşı koymuştur. 93 Harbi olarak anılan Osmanlı Rus Harbi, Birinci Cihan Harbi ve İstiklal Muharebesi’ni gören Lutfî Efendi insanların, özellikle kadınların çaresizliklerini konu edinen şiirlerini Divan'ında Hülâsatü'l-Hakāyık ve Mektûbât-ı Hâce Muhammed Lutfî adı altında toplamıştır. Eserde kadınlara ilişkin birçok mısraın bulunması nedeniyle bu çalışmada Alvarlı Muhammed Lutfî Efendi’nin “Hulâsatü’l-Hakayık” adlı eserinin incelenmesine karar verilmiştir. Çalışmanın amacı da Alvarlı Muhammed Lutfî Efendi’nin “Hulâsatü’l-Hakayık” adlı eserinde kadın konusunun incelenmesi ve değerlendirilmesidir. Bu kapsamda “Hulâsatü’l-Hakayık” adlı eserde kadınla ilgili hangi kavramların kullanıldığı ve kavramların işaret ettiği anlamların neler olduğu sorgulanmıştır. Araştırma nitel yaklaşım temelinde betimsel yönteme göre yürütülmüş, veri toplama tekniği olarak doküman incelemesi kullanılmıştır. Elde edilen veriler içerik analiziyle incelenmiş ve yorumlanmıştır. Araştırmada “Hulâsatü’l-Hakayık” adlı eser taranmış ve konuyla ilgili olarak eserdeki ana /ane, anne, bacı, kadın, karı ( koca), mader, nisa, nisvan, ümm, zen ile ismen anılan kadınlara (Aişe, Âmine, Asiye, Fatımatü'z-Zehra /Zehra, Hadicetü’l-Kübra, Havva, Leyla, Meryem, Şirin, Ümmühan, Züleyha) dair isimler ve kadınla ilgili ifadeler belirlenmiştir. İlk incelemede elde edilen isimler ve ifadelerden hareketle kategoriler oluşturulmuştur. “Hulâsatü’l-Hakayık” adlı eser ikinci defa incelenerek kadınlarla ilgili kavramların bulunduğu beyitler ve mısralar belirlenmiş ve bunlar temalarına göre sınıflandırılmıştır. Sonrasında beyitlerin içerik analizi yapılarak yorumlanmıştır. Sonuç olarak “Hulâsatü’l- Hakayık” adlı eserde Hz. Muhammed’in doğumu (ASV.) ve Hz. Hüseyin’in (RA.) vefatıyla ilgili beyitlerin oldukça fazla olduğu, Leyla ve Şirin gibi kadın hikâye kahramanlarının da tasavvufi cihetle anıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Alvarlı Muhammed Lutfî Efendi, Hulâsatü’l-Hakayık, Kadın, Anne, Âmine, Fatımatü'z-Zehra Hadicetü’l-Kübra

Woman in Alvarli Muhammed Lutfî Efendi's Work Named Hulâsatü'l-Hakayik

Öz

Mohammed Lutfi Effendi (1868-1956), a sufi poet, was an imam before and after the First World War, and resisted enemy forces during the occupation of Erzurum. Lutfî Efendi who had seen The Ottoman Russian War (referred to as the 93 War), the First World War, and the War of Independence, collected his poems on desperation of people, especially women in his Divan under the name of Hülâsatü'l-Hakāyık and Mektûbât-ı Hâce Muhammed Lutfî. In this study, it was decided to examine the work named "Hulâsatü'l-Hakayık" by Alvarlı Muhammed Lutfî Efendi because there are many verses related to women in the work. The aim of the study is to examine and evaluate the issue of women in the work named "Hulâsatü'l-Hakayık" by Alvarlı Muhammed Lutfî Efendi. In this context, in the work titled “Hulâsatü'l-Hakayık”, which concepts are used about women and what are the meanings of the concepts are questioned. The research was carried out according to the descriptive method based on the qualitative approach; document review was used as the data collection technique. The data obtained were analyzed and interpreted by content analysis. In the research, the work named “Hulâsatü'l-Hakayık” was scanned and the names related to ana / ane (mother), mother, sister, woman, wife (husband), mader (mother), nisa (woman), nisvan (women), umm (mother), zen (wife) (Aişe, Amine, Asiye, Fatımatü'z-Zehra /Zehra, Hadicetü’l-Kübra, Havva, Leyla, Meryem, Şirin, Ümmühan, Züleyha) and expressions about women were determined. In the first review categories based on obtained names and expressions were created. The work titled “Hulâsatü'l-Hakayık” was examined for the second time, couplets and verses with concepts related to women were identified and these were classified according to their themes. Afterwards, content analysis of the couplets were made and interpreted. As a result, in the work named "Hulâsatü'l-Hakayık" it has been determined that there are many couplets about the birth of Prophet Muhammad and the death of his holiness Hüseyin, and female story heroes such as Leyla and Şirin are also mentioned with Sufism.

Anahtar Kelimeler

Alvarlı Muhammed Lutfî Efendi, Hulâsatü'l-Hakayık, Woman, Mother, Âmine, Fatımatü'z-Zehra, Hadicetü'l-Kübra.

Kaynakça

• Açıkgenç, A. (2008). “Said Nursi”, TDVİA, 35. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 565-572.
• Albayrak, F., Serin, N. (2015). “Kutadgu Bilig ve Mârifetnâme’de Kadın Algısı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(37), 16-37.
• Aydın, M. Â. (2003). “Mehir”, TDVİA 28. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 389-391.
• Banarlı, N. S. (1983). “Ferhat ile Şirin”, Resimli Türk Edebiyâtı Târihi. I. Cilt, İstanbul: ME Basımevi. 431.
• Banarlı, N. S. (1983). “Leyla ile Mecnun”, Resimli Türk Edebiyâtı Târihi. I. Cilt, İstanbul: ME Basımevi. 431.
• Bars, M. E. (2014). “Türk Kahramanlık Destanlarında Kadın Tipleri”, International Journal of Languages’ Education and Teaching, 3, 122-140.
• Bedîüzzaman Said Nursî (1994). “Sekizinci Deva”. Lem'alar. İstanbul: Yeni Asya Neşriyat. 210.
• Bilgen, O. (2016). “Erzurumlu Hâce Muhammed Lutfî’nin (1868/1956) “Hülâsatu’l-Hakâyık” İsimli Eserinde Âyet ve Hadis Kullanımı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(42), 1740-1750.
• Bolay, S. H. (1988:). “Âdem”. TDVİA, 1. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 358 – 363.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., Demirel, F. (2013). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. (15. Baskı). Ankara: Pegem A Yayınları.
• Çağrıcı, M. (2000). “İbrâhim Hakkı Erzurûmî”, TDVİA, 21. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 305-311.
• Çelebi, İ. (1998). “Hızır”, TDVİA 17. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 409-411.
• Dönmez, S. (2018). “Dede Korkut Kitabı Bağlamında Eski Türklerdeki Hanım Anlayışı”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(1), 11-30.
• Duymaz, A. (2007). “Oğuz Kağan Destanı’ndan Dede Korkut Kitabı’na Kahramanların Beden Tasvirlerinin Sembolik Anlamları Üzerine Değerlendirmeler”. Millî Folklor, 76, 50-58.
• Dürer, D. (2010). “Şiblî, Ebû Bekir”, TDVİA 39. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 125-126.
• Düzgün, D. (2007). “Divanü Lügati’t-Türk’te Sosyal Normları Karşılayan Kavramlar”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 35, 201-215.
• Fayda, M. (1989). “Âişe”, TDVİA 1. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 201-205.
• Fayda, M. (2007). “Ömer”, TDVİA 34. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 44-51.
• Fığlalı, E. R. (1989). “Ali”, TDVİA, 2. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 371-374.
• Fığlalı, E. R. (1997). “Hasan”, TDVİA, 16. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 282-285.
• Fığlalı, E. R. (1998). “Hüseyin”, TDVİA, 18. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 518-521.
• Gündüz, Ş. (2010). “Şît”, TDVİA 39. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 214-215.
• Hâce Muhammed Lutfî, (2011). Hulâsatüʼl-Hakāyık ve Mektûbât-I Hâce Muhammed Lutfî, (Haz: Kutlu, H., Mazlumoğlu, H., Canat, İ.H., Doğru, H., Biçer, E., İstanbul: Efe Hazretleri Vakfı. 11, 654-659.
• Harman, Ö. F. (1991). “Âsiye”, 3. Cilt, TDVİA. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.487.
• Harman, Ö. F. (1997). “Hârûn”, TDVİA, 16. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. C 16. 254 – 256
• Harman, Ö. F. (1997: C 16. 542-545). “Havvâ”, TDVİA. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Harman, Ö. F. (2000a: C 21. 266-272). “İbrâhim”, TDVİA. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Harman, Ö. F. (2000b: C 22. 465-472). “Îsâ”, TDVİA. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Harman, Ö. F. (2004: C 29. 236-242). “Meryem”, TDVİA. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Harman, Ö. F. (2006: C 31. 207-213). “Mûsâ”, TDVİA. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Harman, Ö. F. (2007: C 33. 224-227). “Nûh”, TDVİA. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Harman, Ö. F. (2013). “Yûsuf”, TDVİA, 44. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,1-5.
• http://www.bestamiyazgan.com.tr/index.php/sairimizinhayati
• https://sorularlaislamiyet.com/kadinin-devlet-baskani-hâkim-ve-vali-olmasi-ile-ilgili-bir-kavmin-basina-kadin-hukumdar-gelirse-o
• https://sorularlaislamiyet.com/peygamberin-beni-annenden-daha-fazla-sevmelisin-demesini-nasil-anlamaliyiz
• İbn Recep el-Hanbelî, (1979). et-Tahvîf Mine’n-Nâr ve’t-Ta’rîf bi-Hâli Dâri’l-Bevâr, Dımaşk:
• Kandemir, M. Y. (1997). “Hadîce”, TDVİA, 16. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 456-466.
• Kandemir, M. Y. (1995). Fâtıma”, TDVİA, 12. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 223-224.
• Kandemir, M. Y. (2012). “Ümmü Hânî”, TDVİA, 42. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 320-321
• Karahan, A. (1996). “Fuzûlî”, TDVİA, 13. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 240-246.
• Kılıç, Ü. (2013). “Yezîd”, TDVİA, 43. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 513-514.
• Kırkkılıç, H. A., Can, S., Kurtlu, Y. (2013). Alvarlı Hâce Muhammed Lutfî Efe’nin Hulâsatü’l-Hakayık Adlı Eserinde Cömertlik, Hâce Muhammed Lutfi (Alvarlı Efe) Uluslararası Sempozyumu, Erzurum.
• Kıyıcı, S. (1974). “Alvarlı Muhammed Lutfi Efendi”, TDVİA, 2. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 552.
• Kıyıcı, S. (1989). “Alvarlı Muhammed Lutfi Efendi”, TDVİA, 2. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.252.
• Kurtlu, Y., Koçak, B. (2016). “Oğuz Kağan Destanı’nda Hükümdar Tasarımı”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 56, 875-901.
• Kut, G. (1989). “Ali Şîr Nevâî”. TDVİA, 2. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 449-453.
• Öngören, R. (2000). “İbrâhim b. Edhem”, TDVİA 21. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 293-295.
• Önler, Z. (2008). “Kutadgu Bilig’de Toplumsal Kabul ve Geleneklerden Yansımalar”. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15, 441-455.
• Öztürk, Z. (2013). “Züleyha” TDVİA, 44. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 552-553.
• Patton, M. Q. (2018). Nitel Araştırma ve Değerlendireme Yöntemleri. (M. Bütün ve D. S. Demir, çev. edt.), (2.baskı), Ankara: Pegem A Akademi.
• Toker, H. (2005). “Muhammed”, TDVİA, 30. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 457-459.
• Topaloğlu, B. (1991). “Âmine”, TDVİA, 3. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 63-64.
• Topaloğlu, B. (1998). “Hûri”, TDVİA, 18.Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 387-390.
• Useev, N. (2012). “Köktürk Harfli Yenisey Yazıtlarındaki Kadını Bildiren Kelimelerin Anlamına Göre Eski Türklerde Kadın İmajı”. Dil Araştırmaları, 11, 57-66.
• Yaşaroğlu, M. K. (2006). “Muharrem”, TDVİA, 31. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 4-5.
• Yazgan, B. (2019). Gülü İncitme Gönül. (9. Baskı), İstanbul: Nar Yayınları.
• Yetik, E. (1998). “Hayret”, TDVİA, 17. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.60-61.
• Yıldırım, A., Şimşek, H., (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (Genişletilmiş 9.baskı), Ankara: Seçkin Yayıncılık.