Tayin, Terfi ve İhraç Üçgeninde Bir Osmanlı Polisi

Yıl 2020, Sayı: 69, 521 - 554, 30.09.2020

Ahmet Yüksel

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4393

Öz

Osmanlı polis teşkilatı 1845 yılındaki ilk teşekkülünden imparatorluğun yıkılışına kadar geçen süreçte pek çok değişim ve dönüşüm yaşamıştır. Teşkilat ve çalışanları; çeşitli isim ve yapılar altında vazifelerini sürdürmüş, II. Abdülhamid döneminde, özellikle 1880’li yıllardan itibaren modern ve bugünküne oldukça yakın bir tarzda devlet ve kamu hayatındaki yerlerini almışlardır. Bu çalışmaya konu olan Ali Rıza Efendi söz konusu teşkilatın taşrada görevli ilk mensuplarından birisidir. Onun son derece hareketli bir sosyal ve meslekî yaşantısı olmuştur. Özellikle sürekli bir düşüş ve yükseliş gösteren meslek hayatının her bir evresi esasında Osmanlı polisinin gelişim çizgisini takip edip anlamaya yarayacak nice ilginçlikleri bünyesinde barındırmaktadır. Bu çalışma, Osmanlı Arşivi’nden temin edilen vesikalar ışığında dikkat çekilen ilginçliklerle birlikte Osmanlı polisinin sosyal yaşantısından kesitler sunmayı kendisine amaç edinmiştir. Sunumun daha net bir görüntü içerisinde aktarımı için de döneme ait yasal düzenlemelerle politik gelişmelere atıfta bulunulmuş, diğer bir ifadeyle onların Osmanlı polis teşkilatının gelişim ve dönüşümünde nasıl bir etkiye sahip olduklarına işaret edilmiştir. Bu sayede nizamnamelerden yoksun olunan ve zaptiye-polis ayrımının net bir biçimde ortaya konulamadığı, ancak sağlanması yolunda önemli adımların atıldığı bir süreçte Osmanlı polisinin tayin, terfi, azil ve sicil işlemlerinin nasıl gerçekleştiğine, o noktada hangi resmî yazışmaların yürütüldüğüne dair bazı detaylar paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, polis, Ali Rıza Efendi, Terfi, Azil

An Ottoman Police Officer in The Triangle of Appointment, Promotion and Exportation

Öz

The Ottoman police organization experienced many changes and transformations from the first establishment in 1845 to the fall of the empire. Organization and its employees, continued their duties under various names and structures, during the reign of Sultan Abdülhamid II they took their place in the state and public life in a modern and very close style to the present especially since the 1880s. Ali Rıza Efendi, who is the subject of this study, is one of the first members of the organization in question in the countryside. It was an extremely active social and professional life. Especially in every phase of the professional life, which shows a continuous decrease and rise, it contains many interesting things that will follow and understand the development line of the Ottoman police. This study aims to present sections of the social life of the Ottoman police with the interesting points of attention in the light of the documents obtained from the Ottoman Archive. For the transfer of the presentation in a clearer image, the legal regulations of the period were referred to the political developments, in other words, what effect they had on the development and transformation of the Ottoman police force. In this way, some details were shared on how the appointment, promotion, dismissal and registry procedures of the Ottoman police were carried out, and which official correspondence was carried out at that point, in a process devoid of regulations and where the police-policemen (zaptiye) distinction could not be clearly revealed, but important steps were taken to ensure it.

Kaynakça

• Alyot, Halim, Türkiye’de Zabıta, Tarihî Gelişim ve Bugünkü Durum, Türk Polis Tarihi Araştırma Merkezi, Ankara 2008.
• Atar, Zafer -Ferdi Çiftçioğlu, “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti İçin Balkanlarda Stratejik Bir Liman Kenti: Golos”, Journal of Social And Humanities Sciences Research, 5/25, 2018, 2299-2305.
• Bilgiç, Veysel K. -Muhittin Karakaya, “Türk Polis Teşkilatının Tarihi Gelişimi”, Polis Bilimleri Dergisi, c. 4 (1-2), Ankara 2002, 171-186.
• Çetin, Atillâ, “Sicill-i Ahvâl Defterleri ve Dosyaları Hakkında Bir Araştırma”, Vakıflar Dergisi, XXIX, Ankara 2005, 87-104.
• Demirel, Yurdal, “Osmanlı Dönemi Polis Eğitiminden Bir Sayfa: Polis Dershanesi”, Türk Polis Tarihinin Kökenleri, Ed. Yücel Yiğit, Polis Akademisi Yay., Ankara 2017, 377-397.
• Ergin, Osman Nuri, Türkiye Maarif Tarihi, c. 3-4, Eser Matbaası, İstanbul 1977.
• Gören, Hüseyin Hüsnü, Birinci Yüzyılında (1839-1938) Türk Polis Teşkilatının Tekâmül, Teşkilat ve Kadro Hareketleri, Yay. Haz. Ebubekir Açıkgöz, Emniyet Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 2018.
• Kılıç, Rüya, Osmanlıda Seyyidler ve Şerifler, Kitapyayınevi, İstanbul 2005.
• Kiel, Machiel, “Velestin”, TDV. İA, c. 43, İstanbul 2013, 22-24.
• Küçükaşçı, Mustafa S., “Tarihî Süreçte Seyyid ve Şerif Kavramlarının Kullanımı”, Osmanlı Araştırmaları, XXXIII, (Prof. Dr. Muammer Kemal Özergin Hatıra Sayısı-I), İstanbul 2009, 87-129.
• Kütükoğlu, Mübahat, “Lütfi Paşa Âsafnâmesi”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul 1991. Lévy-Aksu, Noémi, Osmanlı İstanbulu’nda Asayiş 1879-1909, Çev. Serra Akyüz, Yay. Haz. Ali Berktay, İletişim Yay., İstanbul 2017.
• Manyas’îzade Refik Bey, Nîzâmât-ı Zabtiye Yâhûd Vezâ’if-i Zâbıta, Polis Akademisi Yay., Ankara 2013. Okçabol, Derviş, Türk Zabıta Tarihi ve Teşkilat Tarihçesi, Polis Akademisi Yay., Ankara 2016.
• Sakaoğlu, Necdet, Osmanlı Eğitim Tarihi, İletişim Yay., İstanbul 1991. Sarıyıldız, Gülden, Sicil-i Ahvâl Komisyonu’nun Kuruluşu ve İşlevi (1879-1909), Der Yay., İstanbul 2004.
• Sarıyıldız, Gülden, “Osmanlı’da Asayiş ve İç Güvenlik: Men-i Mürûr Nizamından Kriminal Kimliklendirmeye”, Türk Polis Tarihinin Kökenleri, Ed. Yücel Yiğit, Polis Akademisi Yay., Ankara 2017, 399-419.
• Sunay, Serap, II. Abdülhamid Döneminde Balıkesirli Mülki Görevliler Hakkında Bir İnceleme (Sicill-i Ahval Kayıtlarına Göre 1879-1909), Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 2007.
• Şahin, Eyüp, 1907’den 2000’e Polis Okulları, APK Dairesi Başkanlığı Yay., Ankara 2001.
• Şahin, Eyüp, Dersaadet Polis Mektebi, Polis Akademisi Yay., Ankara 2018. Şahin, Eyüp, Türk Polis Eğitim Tarihi, Emniyet Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 2018.
• Tanışık, Gökhan, Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Kayıtlarına Göre Polis Teşkilatı Kadro Hareketleri (1909-1938), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun 2009.
• Tongur, Hikmet, Türkiye’de Genel Kolluk-Teşkil ve Görevlerinin Gelişimi, Polis Akademisi Yay., Ankara 2016.
• TURAL, Erkan, II. Meşrutiyet Döneminde Devletin Restorasyonu Bağlamında 1909 Teşkilat ve Tensikat Kanunu, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir 2006.
• Van, Nureddin, İstanbul Polis Müdüriyet-i Umûmiyyesi; Kuruluşu, Teşkilâtı ve Faaliyetleri (1909-1918), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2012.
• VAN, Nureddin, “II. Meşrutiyetin İlânından Sonra Polis Teşkilâtının Değişimi Ve Dönüşümü”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34, Kütahya 2012, 281-294.
• Yağar, Hasan, “Mevzuat Metinlerinde Polis Teşkilatında Yapı ve Görev (1845-1923)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 1988.