Mahperi Huand Hatun’un Hristiyan ve Bani Kimliği

Yıl 2021, Sayı: 71, 419 - 440, 15.05.2021

Hatice Demir

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4362

Öz

Bu çalışmada, 13. yüzyıl Anadolu Selçuklu dönemi kadın banilerinden Mahperi Huand Hatun ve yaptırmış olduğu eserler, onun Hristiyan kimliği üzerinden ele alınmıştır. Sultan Alâeddin Keykubad’ın üç eşinden birisi ve Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in annesi olan Mahperi Huand Hatun’un etnik kökeni tartışmalıdır. Araştırmacılardan bazıları Ermeni, bazıları Rum kökenli olduğu görüşündedir. Kendisi ile ilgili bir diğer tartışmalı nokta ise, Müslüman olup olmadığı konusudur. Mahperi Huand Hatun bu tartışmalar devam ederken, Anadolu Selçuklu Sarayında sultan annelerine verilen Saffetü’d-dünya ve’d-din unvanını almıştır. Mahperi Huand Hatun; bir külliye, bir zaviye ve birkaç tane de han yaptırmıştır. Yapıların yer seçiminde Kayseri ve çevresinin seçilmiş olması ve Dârü’l-Mülk Konya’da tek bir yapı yaptırılmamış olması dikkat çekicidir. Bu bağlamda, Kayseri ve çevresi kendisi için önemli bir bölge olmalıdır.
Çalışma kapsamında; Mahperi Huand Hatun’un yaptırmış olduğu eserler ve diğer yayınlar üzerinden bir sonuca ulaşılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mahperi Huand Hatun, Selçuklu, Bani, Hristiyan, Mimari

The Christian and Donor Identity of Mahperi Huand Hatun

Öz

In this study, Mahperi Huand Hatun, one of the important Anatolian Seljukian female patron and her donorship have been handled through her Christian identity. The ethnicity of Mahperi Huand Hatun who was one of the three wives of Sultan Alâeddin Keykubad and mother of Gıyaseddin Keyhüsrev II was controversial. The researchers view about this subject also controversial. According to some researchers she could have an Armenian ethnicity whereas to others she could have a Greek identity. Another controversial point about her was whether she was converted to Islam or not. At the centre of all these discussions, she received the title Saffetü’d-dünya ve’d-din which was given to the mother of Seljukian Sultans. Among the buildings which she financed, there were a complex, a zawiya and several caravansaries. It is so remarkable that Kayseri and its surroundings were selected deliberately for her donorship and there was no patronage facility in Dârü’l-Mülk Konya which was the capital city of Seljuk State. In this context, Kayseri region should have an importance for her.
In the scope of the work, we tried to reach to a conclusion through the buildings that she financed and the publications related with her.

Anahtar Kelimeler

Mahperi Huand Hatun, Seljuk, Donor, Christian, Architecture

Kaynakça

• Akok, Mahmut. (1968). “Kayseri’de Huand Mimarî Külliyesinin Rölövesi”, Türk Arkeoloji Dergisi, XVI/1, Ankara 1968, 5-44.
• Akşit, Ahmet. (1997). “Selçuklular Devrinde Kayseri Şehrinin Nüfus ve Etnik Durumu”, I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, 11-12 Nisan 1996, Kayseri 3-12.
• Akşit, Ahmet. (2002). “Melike-i Adiliye Kümbetinde Selçuklu Devri Saltanat Mücadelesine Dair İzler,” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11, 239-245.
• Alp, Şebnem (2005). Hıdırlık Kulesi Antalya’da Bir Anıt Mezar Arkeolojisi, Rölöve-Restitüsyon-Restorasyon Projeleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aziz b. Erdeşir-i Esterâbâdî. (2014). Bezm u Rezm (Eğlence ve Savaş), (çev. Mürsel Öztürk), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Balıvet, Michel. (2000). Şeyh Bedreddin Tasavvuf ve İsyan, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Bar Hebraeus. (1976). The Chronography of Gregory Abû'l Faraj, the Son of Aaron, the Hebrew Physician, Commonly Known as Bar Hebraeus; Being the First Part of his Political History of the World. Amsterdam: Apa-Philo Press.
• Barkan, Ömer, Lütfi (1942). “İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”. Vakıflar Dergisi, 2. 279-305.
• Bates, Ülkü, Ülküsal. (1978). “Women as Patrons of Architecture in Turkey”, Women in the Muslim World, (ed. L. Beck- N. Keddie), Harvard University Press: Cambridge, Mass. 245-260.
• Bekmez, Ayşegül. (2016). Anadolu Selçuklu Döneminde Kadınların Mimari Etkinlikleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Blessing, Patricia. (2014). “Women Patrons in Medieval Anatolia and a Discussion of Māhbarī Khātūn’s Mosque Complex in Kayseri”, Belleten (Türk Tarih Kurumu), LXXVIII (282), 475-516.
• Cahen, Claude. (1979). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler. (çev. Y. Moran), İstanbul: e yayınları.
• Cahen, Claude. (2001). The Formation of Turkey. The Seljukid Sultanate of Rūm: Eleventh to Fourteenth Century. (ed. P.M. Holt). London: Longman.
• Crane, Howard. (1993). “Notes on Saljūq Architectural Patronage in 13th century Anatolia,” Journal of the Economic and Social History of the Orient, 36(1), 1-57.
• Cunbur, Müjgan. (1996). “Selçuklu Dönemi Kadın Hayratı”, Erdem, 9 (26), 585-620.
• Çam, Mevlüt. (2019). “Huant/ Huvant (Hunat) Hatun Vakıfları”, Vakıf Kuran Kadınlar, Vakıflar Genel Müdürlüğü & Bezmiâlem Vakıf Üniversitesi Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi 11 Mayıs 2018, İstanbul. Ankara. 73-84.
• Çayırdağ, Mehmet. (1980). “Kayseri’nin İncesu İlçesinde Şeyh Turesan Zaviyesi”. Belleten, XLIV (174). 271-279.
• Danieloğlu, Dimitri, E. (2010). 1850 Yılında Yapılan Bir Pamphylia Seyahati. (çev. A. Özil), Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Döğüş, Selahattin. (2015). “Anadolu’da Hızır-İlyas Kültü ve Hıdırellez Geleneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 74, 77-100.
• Du Cange (1826). Histoire de L'Empire de Constantinople Sous Les Empereurs Francais Jusqu'a La Conquete Des Turcs, (ed. J. A. Buchon), Paris.
• https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k2098282.image
• Durukan, Aynur. (1998). “Anadolu Selçuklu Sanatında Kadın Baniler”, Vakıflar Dergisi XXVII, 15-36.
• Durukan, Aynur. (2019). “Anadolu Selçuklularında Vakıf Eserleri Yaptırmış Kadınlar”, Vakıf Kuran Kadınlar, Vakıflar Genel Müdürlüğü & Bezmiâlem Vakıf Üniversitesi Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi 11 Mayıs 2018, Ankara. 21-36.
• Duymaz Şevki (2010). “Uluborlu Alaaddin Camii” Vakıflar Dergisi, 32, 65-86.
• Edhem, Halil, Edhem. (1982). Kayseri şehri. (haz. K. Göde). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Eastmond, Anthony. (2010). “Gender and patronage between Christianity and Islam in the thirteenth century”. In A. Ödekan (Ed.), Change in the Byzantine world in the twelfth and thirteenth centuries, 1. Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu / First International Sevgi Gönül Byzantine Studies Symposium, Vehbi Koç Vakfı, Istanbul 78-88.
• Ecer, Ahmet, Vehbi. (2001). XIII. ve XIV. Yüzyıllarda Kayseri Kültürü ve Tarihi. Ankara: T.D.V. Yayın Matbaacılık.
• Erdmann, Kurt. (1961). Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, I, Berlin: Verlag Gebr. Mann.
• Erkiletlioğlu, Halit. (2006). Geniş Kayseri Tarihi. Kayseri: Can Matbaası.
• Gabriel, Albert. (1931). Les monuments turcs d’Anatolie, 2 vols., Paris: E. de Boccard.
• Göde, Kemal. (1998). “Alâedîn Keykubâd ve Kayseri”, Selçuk Dergisi, 3. I. Alaaddin Kekubad Özel Sayısı. 61-66.
• Gündüz, Küskü, Sema. (2013). “Hamamlara Taşınan İmgeler: Kayseri Huand Hatun ve Bursa Yeni Kaplıca Hamamlarındaki Çini Kullanımları Üzerine Düşünceler. Symbols Moved to the Baths: Thoughts on the Use of Tile in Kayseri Huand Hatun and Bursa Yeni Kaplıca Baths”. Tüba-Ked, 11, 11-30.
• Hacıgökmen, Mehmet Ali. (2012). “I. Alaaddin Keykubat’ın (1220-1237) Kayınpederi Kir Fard Hakkında Bir Araştırma”, Mediterremean Journal of Humanities. 121-130.
• Hasluck, Frederick, William. (1929). Christianity and Islam Under the Sultans I. Oxford: At the Clarendon Press.
• Hasluck, Frederick, William. (2012). Bektaşilik İncelemeleri. (ed. M. Kanar), İstanbul: Say Yayınları.
• Işık, Mustafa. (2016). “Fetih’ten Cumhuriyet’e Kayseri’deki Mimarî Eserlerde Kadının Adı”. Türk Dünyasında Kadın Algısı I. (ed. Ş. Ulusan, S. Kayhan) Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi Yayınları. 109-131.
• İbn Bibi. (1996). El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name) I. (çev. Mürsel Öztürk). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Karamağaralı, Haluk. (1973). “Kayseri’deki Hunad Câmiinin Restitüsyonu ve Hunad Manzumesinin Kronolojisi Hakkında Bazı Mülâhazalar”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 21(1). 199-245.
• Karamustafa, Ahmet T. (2014). “Yesevîlik, Melametîlik, Kalenderîlik, Vefâ’îlik ve Anadolu Tasavvufunun Kökenleri”. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, Kaynaklar-Doktrin-Ayin ve Erkan-Tarikatlar-Edebiyat-Mimari-İkonografi-Modernizm, 2. Baskı, (Ed. A. Y. Ocak), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 67-95.
• Kaymaz, Nejat. (2014). Anadolu Selçuklu Sultanlarından II. Gıyâsü’d-dîn Keyhüsrev ve Devri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Köprülü, Mehmet, Fuat. (1965). “Orta-Asya Türk Dervişliği Hakkında Bazı Notlar”. Türkiyat Mecmuası, 14. 259-262.
• Kuban, Doğan. (1965). Anadolu Türk Mimarisinin Kaynak ve Sorunları. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Le Connétable Sempad. (1869). “Chronique Du Royaume De La Petite Armémie Par Le Connétable Sěmpad,” Recueil Des Historiens Des Croisades Documents Arméniens, C. I, (çev. E. Dulaurier), Paris : L’Academie Des Inscriptions Et Belles- Lettres.
• Ocak, Ahmet, Yaşar. (1978). “Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, 12, 247-269.
• Ocak, Ahmet, Yaşar. (2006). “XIII.-XVI. Yüzyıllarda Anadolu Şehirlerinde Dini-Sosyal Hayat”. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi 1 (Sosyal ve Siyasal Hayat), (Ed. A., Y. Ocak) 249-264.
• Ocak, Ahmet, Yaşar. (2012). İslam-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Redford, Scott. (2013). “Paper, Stone, Scissors: Alā’Al-Dīn Kayqubād, İşmat Al-Dünyā Wa’l-dīn and the writing of Seljuk History”. The Seljuks of Anatolia Court and Society in the Medieval Middle East. (ed. A.C.S. Peacock & S. N. Yıldız). New York: L. B. Tauris & Co Ltd. 151-170.
• Sakaoğlu, Necdet. (2015) Bu Mülkün Kadın Sultanları, (Birinci Baskı), İstanbul: Alfa Yayınevi.
• Shukurov, Rustam. (2013). “Harem Christianity: The Byzantine Identity of Seljuk Princes”. The Seljuks of Anatolia Court and Society in the Medieval Middle East. (ed. A.C.S. Peacock & S. N. Yıldız) 115-150. New York: L. B. Tauris & Co Ltd. 113-150.
• Sevim, Ali. (1983). Selçuklu-Ermeni İlişkileri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sunay, Serkan. (2007). “Tokat-Pazar Mahperi Hatun Kervansarayı”. Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları (ed. H. Acun). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Sümer, Faruk. (1985). Yabanlu Pazarı. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Yayını.
• Sümertaş, Firuzan, Melike. (2008). “Women and Power: Female Patrons of Architecture in 16th and 17th Century Istanbul”, Edinburgh Architecture Research, 31, 83-89. Tanyeli, Uğur. (1987). Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci. (11.-15. yy). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Tek, Recep. (2013). “Anadolu Dervişlerinin Manevî Nüfuzlarının Günümüze Etkileri Bağlamında Şeyh Turesan Veli Hazretleri”, Türk Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi/Journal of History of Culture and Art Research, 2 (4), 157-172.
• Texier, Charles. (1849). Description de l’Asie Mineure II ; Beaux=Arts, Monuments Historiques, Plans et Topographie des Cités Antiques, Paris : Typoqraphie de Firmin Didot Frères, Libraires Imprimeurs de Ľ Institut de France.
• Togan, Zeki, Velidi. (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş. İstanbul: Enderun Kitabevi.