RİZE BÖLGESİ ASİT TOPRAKLARINDA EFEKTİF VE pH DEĞERİNE BAĞLI NEGATİF YÜK KAYNAKLARININ ARAŞTIRILMASI

Yıl 1971, Cilt: 2 Sayı: 3, - , 10.12.2010

Nazmi Oruç

Öz

ÖZET
Bu çalışmada Rize bMgesinden alınan II adet asit yüzey
toprağın efektif katyon değişim kapasitesi (KDK), pH değerine
bağlı olarak teşekkül eden KDK ve organik madde ile seski-oksitlerin
pH'ya bağlı KDK sine olan katkIları incelenmiştir. Efektif KDK(A)
tayininde IN CaCl2 kullanılmıştır. Efektif KDK tayin edilen toprak
pH değeri 8.2 ye ayarlanmış sodyum asetat soluysonu ile muamele
edildikten sonra tekrar IN CaClı ile KDK (B) tayini yapılmıştır.
pH değerine bağlı olarak teşekküi eden KDK(B-A) olarak kabul
edilmiştir. Organik madde ve seski-oksitlerin pH'ya bağlı KDK sine
olan katkılarının incelenmesinde şu görüş esas alınmıştır. A Ikalin
sistemlerde ses/ci - oksirlerin bağlı oldukları negatif yüklerden
ayrıtarak hidrok sitler halinde eiikelmeleri kalıcıdır. Buna karşılık
za)'ıf bir şekifde dissosiye olan organik asi! gruplarının proton
ve r; 'i t!si ile artan KDK sabit değifdir. DüSük pH da bu gruplarm
kaybettikleri protonları kazanmaları sonunda KDK azalabilir.
Yüksek pH da KDK (B) si tayin edifen topraklar pH değeri 4.8 olan
sodyum asetat ile ekstrakte edilerek organik asit gruplarının proton
kazanmaları sağlanmıştır. Müteakiben IN CaCI2 ile yıkanan topraklarda,
adsorbe edifen Ca miktarının, efektif KDK ile seski-oksitlerfe
ifgili pH ya bağlı KDK mn toplamını (c) ııerdiği kabul edilmiştir.
pH ya bağlı olarak teşekkül eden KDKsinde organik madde dolayısiyle
meydana gelen artış (D-C) seski-oksitler dolayısiyle ortaya çıkan
artış ise (C-A) şeklinde hesaplanmıştır.
Nötür tuz çözeltisi ile yapılcm tayinde Ca iyonlarmı adsorbe etme
özel!iğinde olmıyan değişim pozisyonlarının, pH değeri 8.2 olan sodyum
asetat ile ekstraksiyonu takiben büyük ölçüde arttığı tesbit edifmiştir.
pH değerine bağlt o/areık teşekkü! eden KDK (B-A) sinin, toplam
KDK (B) sinin ortalama % 28,67 sini teşkil ettiği hesaplanmıştır.
pH ya bağlı KDK (B-A) sinin ortalama olarak % 70.15 oramnda
organik madde ve %29.85 oranında ise sı?ski-oksitlerle ilgili olduğu
anlaşılmıştır.
Varyans analizinde muameleler (A,E,C) topraklar ve hataya ait
kareler ortalamalan sıreısiyle 356,71"', 224,88" ııe 4,8 ı olarak hesaplanmıştır.
Muamelelere ait ortalamaların (A=27,58, B=38,67, C~~30,89
KDK mek/100 gm.) Mukayesesi için hesaplanan asgari önemli fark
değeri (tO.Ol) 2.66 olarak bulunmuştur.

SUMMARY
Effective and pH Dependent CEC and Components of pH Dependene CEC of Acidic Soi/s ol Rize Region

Because many of the catian exchange
sites of soil are pH dependent,
the importance of the pH of the saturOlting
solution used in cation exchange
capacity determinations has been emphasized
and reported by many researchers.
An apparent pH dependent
component of CEC is observed to
exist by many workers. The lattice
charge of !ayer silicates, determined
by leaching with an unbuffered salt
solution such as KCl or CaCl 2, has
been called Effective CEC. Exchange
capacity measured by salt solutions
buffered at pH 8.2 was regarded as
a reasonably dose estimate of the lattice
charge of layer silicates, plus eontributions
from organic matter and sesquioxides
which may be presenL The
differenee between the effecti ve CEC
and CEC at pH 8.2 was regarded as
the pH dependent CEC.
The pH dependent CEC of some
acid soils (with pH values between
4.30 and 5.85, day percentages between
16.8. and 48.0 and organic matter canlents,
between, 2.3 and 7.0 %) collected
from Nortlıeastern Black sea
region of Turkey, was determined and
separated into two different components:
Weakly dissociated organic acid groups
and sesqiuoxides.
The effective CEC of the soils
was measured with IN CaClz. NaOAc
of pH 8.2 was used to determine the
CEC at pH 8.2. The soils on which
effective CEC had been determined,
were extracted with NaOAc and their
CEC was determined again. The difference
between the CEC after NaOAc
extraction and the initial effective CEC
was regarded as the pH dependent
CEC. Effective CEC was from 44.27
to 81.25 % (avarage 70.55 of CEC at
pH 8.2).
To determine the contribution of
each component, the soils on whiclı
pH dependent CEC had been measured,
w~re extracted with NaOAc of pH
4.8 and CEC determined again. Since
organic groups are protonated at low
pH, the decrease in CEC was attributed
to the organic matter component of
the pH dependent CEC. The remaining
pH dependent CEC was attributed to
Al ve Fe interlayers or coatings. The
pH dependent CEC due to the weakly
dissociated organic matter groups
varied from 105,74 lo 292,60 rnek/100
gm. organic matter (average 209,56).
The pH dependent CEC due to day
fractions in relation to Al and Fe
interlayers or coating varied from nil
to 46.4 mek./lOO gm. day (average
12.26). The pH dependent CEC due
to the organie matter and sesquioxidcs
averaged 70.15 and 29.85 X of the
whole' pH dependent CEC, respeetively.
The contributions of organie matter
and sesquioxides to the dependent
CEC, were found to be significant
by L.S.D. test at 0.01 level.

Anahtar Kelimeler

-