Özbek Romancı Abdullah Kâdirî ve “Ötken Künler” Romanı

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 121 - 140, 15.10.2019

Şuayip Karakaş

Öz

Fakir
bir ailenin oğlu olarak doğan Özbek roman mektebinin kurucusu Abdullah
Kâdirî’nin çocukluk ve ilk gençlik yılları büyük sıkıntılar içinde geçmiş, bu
sebeple düzenli bir mektep hayatı olmamıştır. Edebî hayata tiyatro eserleri
yazarak başlamış daha sonra hikâye ve roman yazmaya başlamıştır. Çeşitli gazete
ve dergilerde fıkra ve hiciv yazıları yayımlanmış, hiciv yazıları sebebiyle
büyük tepkilerle karşılaşmıştır. Bu sebeple yazılarında pek çok mahlas
kullanmıştır. İlk romanı olan Ötken Künler’de Türkistan’ın Ruslar tarafından
işgal edilmeden önceki siyasî, sosyal manzarasını anlatmıştır. Tarihî
gerçeklere uygun olarak kaleme alınan roman, millî tarihin aşağılandığı Sovyet
döneminde büyük bir ilgi ile karşılanmış ve Özbek okuyucusu tarafından
Türkistan’ın yakın geçmişini anlatan millî bir tarih kitabı gibi
değerlendirilmiş ve çok okunmuştur. Türkistan’ın
istiklâli ve millî birlik düşüncesi, eserin ana fikrini oluşturmaktadır. Roman,
Ruslar ve Rus yayılmacılığı hakkındaki değerlendirmeler sebebiyle yasaklanmış,
yazar Abdullah Kâdirî de Sovyet ideolojisini kabule yanaşmadığı, okuyucuya
istiklâl ve millî birlik düşüncesini telkin ettiği için ağır işkencelerden
sonra kurşuna dizilerek idam edilmiştir.

Romanını
yazarken Rus, Avrupalı ve Türkiyeli yazarlardan etkilenen yazar, 1930’lu
yıllardan itibaren yeni nesil Özbek hikâye ve roman yazarları ile beraber Türk
dünyasının bütün roman yazarlarını derinden etkilemiştir. Ötken Künler romanı, 1958 yılında yazarın masum olduğu ilân edildikten sonra eksiltilmiş ve tahrip
edilmiş olarak yeniden neşredilmiş, ancak Özbekistan’ın bağımsızlığına
kavuştuğu 1991 yılından sonra aslına uygun olarak defalarca yayımlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Abdullah Kâdirî, Türkistan, Özbek romanı

Kaynakça

• Bâkiy, Nebican (1992). Katlnâme, Taşkent.
• Narmatov, Umarali (1994). Kâdiriy Bağı, Taşkent.
• Salih, Muhammed (1995). “Mankurtlık Mefkûresige Cevab", İkrar, Taşkent.
• Sultanov, İzzet (1958). “Abdulla Kâdiriy İcâdı Hakıda”, Ötgen Künler, Taşkent.