Səfəvi ideologiyası iki əsas mərhələyə ayrılır: biri Sufi-təriqət dövrünə aid Qızılbaşlıq, digəri isə dövlət quruluşu dövründəki Şiəlik məzhəbidir. Qızılbaşlıq – yəni heterodoks Türk xalq islamı – Şiəlikdən fərqli olaraq, əsasən Şamanizm, Hermetizm, Kabbala, Maniheizm, İnduizm, Xristianlıq və Neoplatonizm kimi sistemlərlə sintez olunaraq formalaşmışdır. Bu inanc, Məvali hərəkatları və batini fəlsəfə təsiri ilə təşəkkül tapmış, daha sonra Türküstanda Əhməd Yəsəvinin izahları ilə inkişaf etmiş və köçəri türklər arasında Qızılbaşlıq və Ələvilik kimi yayılmışdır. Səfəvilər, xüsusilə Şah Təhmasibə qədər, Şiəliklə dərin bağ qurmasa da, Osmanlıların sünniliyi rəsmi ideologiya elan etməsi nəticəsində Şah İsmayıl da Şiəliyi dövlət məzhəbi kimi qəbul etmişdir. Ardınca Cəbəl-i Amil bölgəsindən Şiə alimləri dəvət edilərək Şiəlik yayılmış, beləliklə Sufi xalq inancından rəsmi Şiə məzhəbinə keçid tamamlanmışdır.
Sufizm Səfəvi Qızılbaşlıq Şiəlik Şah İsmayıl Türk xalq İslamı.
The Safavid ideology is divided into two major phases: Qizilbashism, which belongs to the Sufi-order period, and Twelver Shiism, which characterizes the later state formation period. Qizilbashism—defined as a heterodox form of Turkish folk Islam—was fundamentally distinct from orthodox Shiism. It evolved through the syncretism of various traditions, including Shamanism, Hermeticism, Kabbalah, Manichaeism, Hinduism, Christianity, and Neoplatonism. Its intellectual foundations were influenced by the Mawali movements and widespread Bāṭenī philosophy within the Islamic world. The belief system was further refined through the interpretations of Ahmad Yasawi in Turkestan, eventually crystallizing as Qizilbashism and Alevism among nomadic Turkic tribes. Until the reign of Shah Tahmasp I, the Safavid leadership had only limited connections to formal Shiism. However, after the Ottoman Empire adopted Sunnism as official ideology, Shah Ismail declared Shiism the official sect of the state. Subsequently, Twelver Shiite scholars were invited from the Jabal ʿĀmil region, promoting Shiism across Iran and Azerbaijan, thus completing the transition from folk Sufi Islam to institutionalized Shiism.
Sufism Safavid Qizilbashism Shiism Shah Ismail Turkish Folk Islam.
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Karşılaştırmalı Dini Araştırmalar |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Gönderilme Tarihi | 12 Aralık 2024 |
| Kabul Tarihi | 30 Kasım 2025 |
| Erken Görünüm Tarihi | 12 Aralık 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 26 Aralık 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 12 Sayı: 6 |