Azərbaycan Əhalisinin e.ə. I Minillikdə Etnik Tərkibinə Dair

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 6, 433 - 445, 26.12.2025

Akif Nağı

Öz

Azərbaycan dövlətçilik tarixinin qədim dövrünə dair bir sıra məsələlərin dəqiqləşdirilməsinə, yeni faktların elmi dövriyyəyə daxil edilməsinə və fərqli yanaşmaların nəzərə alınmasına ehtiyac vardır. Məqalədə eramızdan əvvəlki I minillikdə Azərbaycan əhalisinin etnik tərkibi təqdim edilir, həmin dövrə qədərki etno-siyasi reallıqlar əks olunur, regiona yeni tayfaların gəlişi və bu proseslərin sosial-siyasi vəziyyətə təsiri araşdırılır. Əvvəlki etnosların – lullubi, kuti, kas (kaspi), turukki və su tayfalarının mövcudluqlarını davam etdirməsi, eləcə də oğuz (quz, iskit, skif) tayfalarının regiona dönüşü məsələləri vurğulanır. Həmçinin, bəzi elmi təhriflərin aradan qaldırılması və məsələyə alternativ yanaşmanın formalaşdırılması məqsədi güdülür.

Anahtar Kelimeler

etnik tərkib , lullubi , kuti , oğuz (quz , iskit , skif) , Avesta , Azərbaycan.

On the Ethnic Composition of the Population of Azerbaijan in the 1st Millennium BC

Öz

There is a need to clarify certain issues related to the ancient period of Azerbaijani statehood, incorporate new evidence into scholarly discourse, and consider alternative perspectives. This article presents the ethnic composition of the population of Azerbaijan during the 1st millennium BC, reflecting the ethno-political realities of the preceding period, the arrival of new tribes in the region, and the impact of these processes on the socio-political situation. It highlights the continued presence of earlier ethnic groups—such as the Lullubi, Kuti, Kas (Caspians), Turukki, and Su tribes—as well as the return of the Oghuz (Guz, Ishkuzai, Scythian) tribes to the region. Furthermore, the study attempts to eliminate certain scholarly distortions and proposes an alternative interpretive approach.

Anahtar Kelimeler

ethnic composition , Lullubi , Kuti , Oghuz (Guz , Ishkuzai , Scythian) , Avesta , Azerbaijan.

Kaynakça

• Arrian. (Sergeenko, M. E., Trans.). (1993). Poсhod Aleksandra. Moscow: MIF. https://facetia.ru/node/2752 (in Russian).
• Artamonov, M. I. (1962). Istoriya khazar. Leningrad: Nauka. (in Russian).
• Avesta. (Sokolova, V. S., Trans.). (2005). Avesta. Sankt-Peterburg: Nauka. (in Russian).
• Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. (2009). Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (C.1). Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi. Azərbaycan tarixi. (1994). Z. Bünyadov & Y. Yusifov (Eds.). (C. 1). Ali məktəblər üçün dərslik. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı. Barnett, R. (1962). Median art. Iranica Antiqua, 2.
• Diakonov, I. M. (1956). Istoriya Midii ot drevneyshikh vremen do kontsa I v. do n.e. Moscow AN SSSR. (in Russian).
• Drevnetyurkskiy slovarʹ. (1962). Leningrad: Nauka. (in Russian).
• Fazilli, A. (1992). Atropatena. E.ə. IV–e. VII əsri. Elm.
• Fazlallah Rashid ad-Din. (1987). Oguz-Name (Shukyurova, R. M., Trans.). Elm. (in Russian).
• Frye, R. (2002). Nasledie Irana. Moscow. (in Russian).
• Əliyarlı, S. (Tərtibçi). (2007). Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar. Çıraq.
• Gasanov, Z. (2002). Tsarskie skify: etnoyazykovaya identifikatsiya “tsarskikh skifov” i drevnikh oguzov. Liberty Publishing House. https://www.academia.edu/33040011 (in Russian).
• Ghirshman, R. A. (1973). Propos du Trésor de Ziviye. Iranica Antiqua, 32.
• Gibbon, E. (1994). Istoriya upadka i krusheniya Rimskoy imperii. https://msrabota.ru/content/book_docs/ (in Russian).
• Godard, A. (1950). Le Trésor de Ziviye. Haarlem.
• Guseynov, R. (2015). Azerbaijan i armyanskiy vopros na Kavkaze. Baku. (in Russian).
• Herodot. (1998). Tarix (Trans. P. Xəlilov). Bakı.
• Iordan. (n.d.). O proiskhozhdenii i deyaniyakh getov (Getica). https://vostlit.info/Texts/rus/Iordan/text1.phtml (in Russian).
• Kalankatlı, M. (1993). Albaniya tarixi (Trans. Z. Bünyadov). Elm.
• Kazımov, Q. (2003). Azərbaycan dilinin tarixi (ən qədim dövrlərdən XIII əsrə qədər). Təhsil.
• Minns, E. H. (1913). Scythians and Greeks: A survey of ancient history and archaeology on the Euxine from the Danube to the Caucasus. Cambridge University Press.
• Prisk Paniyskiy. (1861). Skazaniya (S. Destunis, Trans.). Uchenye zapiski vtorogo otdeleniya Imperatorskoy akademii nauk, Kniga VIII, Vyp. 1. Saint Petersburg. https://vostlit.info/Texts/rus/Prisc/frametext22.htm (in Russian).
• Simokatta, F. (1957). Istoriya. Moscow: AN SSSR. https://inslav.ru/publication/feofilakt-simokatta-istoriya-m-1957 (in Russian).
• Slovarʹ Avestiyskikh terminov. (n.d.). https://philosophy1.narod.ru (in Russian).
• Strabon. (1994a). Geografiya. Kniga I. Ladomir. (in Russian). https://gumer.info/bibliotek_
• Strabon. (1994b). Geografiya. Kniga VII. Ladomir. (in Russian). https://gumer.info/bibliotek_
• Strabon. (1994c). Geografiya. Kniga XI. Ladomir. (in Russian). https://gumer.info/bibliotek_
• Tekhov, B. V. (1980). Skify i Tsentralʹnyy Kavkaz v VII–VI vv. do n.e. Moscow. (in Russian).
• Trogus, G. P. (2005). Filippovy istorii. AST. (in Russian).
• Tuncay, B. (2012, February 14). Manna dövrünə aid türkcə yazı nümunəsi. Bextiyar Tuncay – WordPress. https://bextiyartuncay.wordpress.com
• Vəlixanlı, N. (2016). Azərbaycan VII–XII əsrlərdə: tarix, mənbələr, şərhlər. Elm və Təhsil.
• Yaqut əl-Həməvi. (2020). Mucəm əl-Buldən – In Əliyeva, N. “Mucəm əl-Buldən” əsərində Azərbaycan və Qafqaz. Elm və Təhsil.
• Qədim Azərbaycan tarixi mixiyazılı mənbələrdə. (2006). Təhsil.
• Yusifov, Y. (1993). Qədim Şərq tarixi. Bakı Universiteti.
• Zərdüşt peyğəmbər. (2016). Avesta. Parçalar (Trans. İ. Şəms, A. Sultanov & R. Məlikov, Giriş hissəsi). Milli Virtual-Elektron Kitabxana. https://kitabxana.net/files/book