The Donation of the King of Pergamon, Attalos III and the Establisment of Asia Province of Rome

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 14, 275 - 324, 30.05.2018

Murat Orhun

Öz

The city of Pergamon, which was first mentioned in the historical
sources in the Anabasis of Xenophon, was built on a hill on the northern slopes
of Kaikos Valley (Bakırçay). Following the death of Alexander the Great, in the
struggle of Diadokhoi, after the Battle of Ipsos (301 BC), Lysimakhos
controlled the city and a part of the booty belonging to Lysimakhos was kept
under the control of Philetairos (281-263 BC). It was one of the mighty
kingdoms of the Hellenistic Period (336-30 BC) of the Pergamon Kingdom (281-133
BC) under the rule of Philetairos and his descendants following the killing of
Seleukos Nikator in the following year, when Lysimakhos died in the Battle of
Korupedion (281 BC). King of the last Pergamon Attalos III (138-133 BC) the
experience of his predecessors showed where the sovereign power was and that
the only power to control the situation was Rome. For this reason, when he died
in 133 BC, he appointed Rome as the heir to the kingdom's possessions, along
with the Western Anatolian sovereignty. However, in the name of Eumenes III,
Aristonikos, who would try to prevent the succession of the kingdom, initiated
a rebellion, Rome, which suppressed this uprising, organized the western part
of the Pergamon Kingdom as Asia Province (Provincia Asia). Pergamon and other
Western Anatolian cities remained independent and autonomous. 

Anahtar Kelimeler

Pergamon, Attalos III, Will, Rome, Asia Provinc

Pergamon Kralı III. Attalos’un Bağışı ve Roma’nın Asya Eyaleti’nin Kuruluşu

Öz

Tarihi kaynaklarda ilk
kez Ksenophon’nun Anabasis’inde geçen Pergamon kenti, Kaikos Vadisi’nin (Bakırçay)
kuzey yamaçlarında bir tepe üzerinde kurulmuştur. Büyük İskender’in ölümünü
takiben Diadokhoi’nin mücadelesinde İpsos Savaşı’ndan (MÖ 301) sonra
Lysimakhos’un kontrolüne geçen kentte Philetairos’un (MÖ 281-263) denetiminde
Lysimakhos’a ait olan ganimetin bir kısmı muhafaza edilmiştir. Korupedion
Savaşı’nda (MÖ 281) Lysimakhos’un ölmesinden, ertesi yılda Seleukos Nikator’un
öldürülmesinin ardından Philetairos ve onun soyundan gelenlerin yönetiminde
Pergamon Krallığı (MÖ 281-133) Hellenistik Dönem’in (MÖ 336-30) güçlü
krallıklarından birisi olmuştur. Son Pergamon kralı III. Attalos’un (MÖ
138-133) seleflerinin deneyimleri egemen gücün nerede bulunduğunu ve durumu
kontrol edebilecek yegane gücün Roma olduğunu göstermiştir. Bu nedenle, MÖ 133
de öldüğünde krallığın mülküne ve bununla birlikte, Batı Anadolu egemenliğine
Roma’yı varis olarak atamıştır. Ancak, III. Eumenes adıyla krallığın verasetini
engellemeye çalışacak olan Aristonikos bir isyan hareketine başlamış, bu isyanı
bastıran Roma, Pergamon Krallığı’nın batı bölümünü Asya Eyaleti (Provincia
Asia) olarak örgütlemiştir. Pergamon ve başka Batı Anadolu kentleri ise,
bağımsız ve otonom olarak kalmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Pergamon, III. Attalos, Vasiyet, Roma, Asya Eyalet

Подарок Пергамского царя Аттала III и создание римлянами провинции Азия

Öz

Город Пергам, который в
исторических источниках впервые упомянут в “Анабасисе” Ксенофонта, был основан
на холме на северных склонах долины Каика (Бакырчай). После смерти Александра
Великого, в период борьбы между диадохами в последней битве при Ипсе (301 до
н.э.) город перешел во власть Лисимаха, где под присмотром Филетаироса (281-263
до н.э.) хранилась часть его богатства. После смерти Лисимаха в битве при
Курупедионе (281 до н.э.), а следом и убийства Селевка Никатора, город перешел
во власть Филетаироса и его династии, и превратился в одно из сильнейших
государств эллинистического периода (336-30 до н.э.) – Пергамское царство
(281-133 до н.э.). Опыт предшественников последнего пергамского царя Аттала III
(138-133 до н.э.) показывал, что господствующей в тот период в мире и
единственной силой, способной управлять государством, были римляне. Поэтому,
после своей смерти в 133 году до н.э., Аттал III завещал
передать царство, а вместе с ним и господство над всей Западной Анатолией,
Риму. Однако, несогласный с данным наследованием Аристоник, приняв тронное имя Эвмена III, поднимает восстание, которое
было подавлено римлянами. Так, на западных территориях Пергамского царства была
основана повинция Азия (Provincia Asia), а Пергам и другие города Западной
Анатолии приобрели независимость и существовали в качестве автономий.

Anahtar Kelimeler

Пергам, Аттал III, завещание, Рим, провинция Азия

Kaynakça

• AKARCA, Aşkıdil, 1998, Yunan Arkeolojisinin Ana Çizgileri I Şehir ve Savunması, TTK Yayınları, Ankara.
• ARSLAN, Murat, 2000, Antikçağ Anadolusu’nun Savaşçı Kavmi Galatlar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• ATİLLA, A. Nedim ve N. Öztüre, 2002, Parşömen-Gravürler ve Fotoğraflarla Bergama’da Değişim, Öztüre Holding Kültür Yayını, İzmir.
• ATLAN, Sabahat, 1970, Roma Tarihinin Ana Hatları-Kısım I Cumhuriyet Devri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• BEAN, George E., 2001, Eski Çağ’da Ege Bölgesi, Çev. İ. Delemen, Arion Yayınevi, İstanbul.
• BEARD, Mary, 2018, SPQR-Antik Roma Tarihi, Çev. İ. Sağlamer, Pegasus Yayınları, İstanbul.
• BOSCH, M. E., 1943, Helenizm Tarihinin Anahatları-Roma İmparatorluğuna Katıldıkları Tarihe Kadar Helenizm Devletleri, Çev. S. Atlan, Rıza Koşkun Matbaası, İstanbul.
• CAN, Alper, 2011, Eskiçağ Rehberi, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• DEMİR, Muzaffer, 2011, “Antik Kaynaklar Işığında III. Attalos’un Vasiyeti”, Uluslararası Bergama Sempozyumu Bildiriler, C 1, İzmir, s. 179-199.
• DEMİRCİOĞLU, Halil, 1987, Roma Tarihi-Cilt:1 Cumhuriyet Kısım:1 Menşelerden Akdeniz Havzasında Hakimiyet Kurulmasına Kadar, TTK Yayınları, Ankara.
• DIAKOV V. ve S. Kovalev, 1987, İlkçağ Tarihi-Ortadoğu, Uzakdoğu, Eski Yunan, C 1, Çev. Ö. İnce, V Yayınları, Ankara.
• DIAKOV, V. ve S. Kovalev, 2008, İlkçağ Tarihi-Roma, C 2, Çev. Ö. İnce, Yordam Kitap, İstanbul.
• DÜRÜŞKEN, Çiğdem, 2003, Roma Dini, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, İstanbul.
• ERGİN, Gürkan, 2013, Anadolu’da Roma Hakimiyeti-Direniş ve Düzen, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• ERHAT, Azra, 1997, Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• EUTROPIUS, 2007, Roma Tarihinin Özeti, Çev. Ç. Menzilcioğlu, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• FAULKNER, Neil, 2015, Roma: Kartalların İmparatorluğu, Çev. Ç. Sümer, Yordam Kitap, İstanbul.
• FLORUS, 1929, Epitome of Roman History, Transl. E. S. Forster, New York.
• GATES, Charles, 2015, Antik Kentler-Antik Yakındoğu, Mısır, Yunan ve Roma’da Kentsel Yaşamın Arkeolojisi, Çev. B. Cezar, KÜY, İstanbul. GRANT, Michael, 1960, The World of Rome, Mentor Book, New York.
• GÜNALTAY, Şemseddin, 1951, Yakın Şark IV I. Bölüm-Perslerden Romalılara Kadar Selevkoslar, Nabatiler, Galatlar, Bitinya ve Bergama Kırallıkları, TTK Kurumu Basımevi, Ankara.
• HABICHT, C., 1989, “The Seleucids and Their Rivals”, CAH, Vol. 8: Rome and the Mediterranean to 133 B.C., Cambridge University Press, pp. 324-387.
• İPLİKÇİOĞLU, Bülent, 2007, Hellen ve Roma Tarihinin Ana Hatları, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• JUSTINUS, 1994, Epitome of the Philippic History of Pompeius Trogus, Transl. J. C. Yardley, Atlanta.
• KAYA, Mehmet Ali, 2009, Anadolu’daki Galatlar ve Galatya Tarihi, İlya Yayınevi, İzmir.
• KSENOPHON, 1998, Anabasis (Onbinlerin Dönüşü), Çev. T. Gökçöl, Sosyal Yayınlar, İstanbul.
• LIVIUS, 1959, History of Rome-Summaries, Fragments, Julius Obsequens, General Index, Transl. A. C. Schlesinger, London.
• MAGIE, David, 2001, Anadolu’da Romalılar I, Çev. N. Başgelen ve Ö. Çapar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• MALAY, Hasan, 1987, “Batı Anadolu’da Aristonikos Ayaklanması İ.Ö. 133-129”, E.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, 3, s. 13-48.
• MALAY, Hasan, 1990, Çağlar Boyu Kölelik, Gündoğan Yayınları, Ankara.
• MALAY, Hasan, 1992, Hellenistik Devirde Pergamon ve Aristonikos Ayaklanması, Bergama Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir.
• MANSEL, Arif Müfid, 1984, Ege ve Yunan Tarihi, TTK Yayınları, Ankara.
• MITCHELL, Stephen, 2015, “Pergamon-Hellenistik Kültür Kenti”, Antik Dünyayı Şekillendiren Kentler, Yay. Haz. J. J. Norwich, Çev. N. Elhüseyni, YKY Yayınları, İstanbul.
• OROSIUS, 1964, The Seven Books of History against the Pagans, Transl. R. J. Deferrari, Washington.
• OWENS, E. J., 2000, Yunan ve Roma Dünyasında Kent, Çev. C. Bilsel, Homer Kitabevi, İstanbul.
• ÖZSAİT, Mehmet, 1982, “Anadolu’da Hellenistik Dönem”, Anadolu Uygarlıkları-Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi, C 2, Görsel Yayınlar, İstanbul, s. 279-324.
• PALAZ ERDEMİR, Hatice, 2004, “Roma’nın Küçük Asya’da İdari Bir Meselesi: Bağımsız Şehirler”, Adalya, 7, s. 171-184.
• PLINIUS, 1855, The Natural History, Transl. J. Bostock & H. T. Riley, London.
• PLUTARKHOS, 2001, Gracchus Kardeşler, Çev. S. Sandalcı, Belge Yayınları, İstanbul.
• REYHAN, Esma ve T. B. Cengiz, 2015, Eski Çağ Tarihi ve Uygarlığı El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara.
• SALTUK, Secda, 1993, Arkeoloji Sözlüğü, İnkılap Kitabevi, İstanbul.
• SEVİN, Veli, 2013, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I, TTK Yayınları, Ankara.
• SOSLU, Salih, “Kappadokia Krallığı’nda Siyasi Evlilikler ile Kurulan İttifaklar”, CAD, C 36, S 61, s. 9-29.
• SPEAKE, Graham (Ed.), 1995, The Penguin Dictionary of Ancient History, Penguin Books.
• STRABON, 1993, Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XII-XIII-XIV), Çev. A. Pekman, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• TAŞDÖNER, Kevser, 2017, Anadolu’da Roma Eyaletleri-Augustus Dönemi, Bilge Kültür Sanat, İstanbul.
• TAŞKIN, Sefa, 2011, “Pergamon Kadınları”, Uluslararası Bergama Sempozyumu Bildiriler, C 1, İzmir, 2011, s. 133-140.
• TEKİN, Oğuz, 2007, Eski Anadolu ve Trakya-Ege Göçlerinden Roma İmparatorluğu’nun İkiye Ayrılmasına Kadar (MÖ 12.-MS 4. Yüzyıllar Arası), İletişim Yayınları, İstanbul.
• TEKİN, Oğuz, 2008, Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş, İletişim Yayınları, İstanbul. TEXIER, Charles, 2002, Küçük Asya-Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, C 1, Çev. A. Suat, Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, Ankara.
• TOZAN, Murat, 2011, “Aristonikos Ayaklanması Hakkında Son Zamanlarda Yayınlanan Belgeler ve Çeşitli Görüşler”, Uluslararası Bergama Sempozyumu Bildiriler, C 1, İzmir, s. 158-178.
• TOZAN, Murat, 2016, Roma’nın Anadolu’daki Egemenlik Politikası-Kentler ve Bağımlı Krallıklar (İ.Ö. 133-İ.Ö. 89), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• UMAR, Bilge, 1993, Türkiye’deki Tarihsel Adlar-Türkiye’nin Tarihsel Coğrafyası ve Tarihsel Adları Üzerine Alfabetik Düzende Bir İnceleme, İnkılap Kitabevi, İstanbul.
• UMAR, Bilge, 1999, İlkçağda Türkiye Halkı, İnkılap Kitabevi, İstanbul.
• UMUR, Ziya, 1983, Roma Hukuku Lügatı, İstanbul Üniversitesi Yayını, İstanbul.
• ÜRETEN, Hüseyin, 2004, “Kyzikos’lu Bir Kadın Euergetes: Kraliçe Apollonis”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C 23, S 36, s. 251-261.
• ÜRETEN, Hüseyin, 2008, “Antikçağ Anadolu’sunda Bir Kültür Merkezi Pergamon-Kraliyet Kütüphanesi”, Türk Kütüphaneciliği, C 22, S 4, s. 435-450.
• VELLEIUS PATERCULUS, 1924, Compendium of Roman History, Transl. F. W. Shipley, London.
• YILDIZ, Nuray, 2003, Kalıntılar ve Edebi Kaynaklar Işığında Antikçağ Kütüphaneleri-Mimarileri, İç Düzenleri, Çalışma Sistemleri, Kitapların Yazımı ve Çoğaltılması, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• YILMAZ, Yaşar, 2015, Anadolu’nun Gözyaşları-Yurtdışına Götürülmüş Tarihi Eserlerimiz, YEM Yayın, İstanbul.