Kürdistan Teâli Cemiyeti’nin Şubeleri ve Bağlı Kuruluşları

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 1, 313 - 339, 29.03.2019

Bilal Altan , Mehmet Akbaş , Ercan Çağlayan

Öz

Osmanlı
Devleti, imzaladığı Mondros Mütarekesi ile I. Dünya Savaşı’ndan çekilmiştir.
Mütareke’nin sağladığı imkânla Osmanlı topraklarında, başta İngiltere olmak
üzere savaşın galibi devletlerce gerçekleştirilen işgaller, yeni bir siyasi
alan oluşturmuştur. Osmanlı Devleti’nin akıbetinin belirsizliğinde yeni siyasi
alan, Kürtlerin de içinde bulunduğu farklı etnik unsurlarda ayrılıkçı
düşünceler doğurmuştur. Kürtler, Mütareke öncesinde İslami ve Osmanlılık
kimliğini yoğun bir şekilde benimserken; Mütareke sonrasında, Kürtlerin
özellikle İstanbul merkezde yaşayan aydın kesim ve ileri gelenlerin bir
kısmında, Osmanlılık kimliğinin zayıfladığı bir süreç yaşanmıştır. Bu süreçte
söz konusu kesim, etnik kimliğe dayalı devlet kurma çabasında farklı hizipleri
bünyesinde toplayan Kürdistan Teâlî Cemiyeti’nin kuruluşunda yer almıştır.
İstanbul merkezli Kürdistan Teâli Cemiyeti’nin; İstanbul’da kendisine bağlı
kuruluşları bulunmaktaydı. Bağlı kuruluşlarla Kürtlerin siyasi temsiliyetini sağlamak,
Kürt dili, edebiyatı, tarihi üzerine incelemeler yapmak, kadınların
örgütlenmede rol almasına destek sunmak ve sâire amaçlanmıştır. Diğer taraftan
Kürdistan Teâli Cemiyeti’nin, Kürt yoğunluklu bölgelerde şubeler açtıkları
görülmektedir. Şubelere yüklenen misyon, Kürdistan Teâli Cemiyeti’nin amacına
ulaşması için Kürtler arasında kitlesel destek sağlamak ve bu desteğe dönük
bilinç oluşturmaktır.  Bu makalede,
özellikle arşiv belgeleri ve süreli yayınlardan yararlanmak suretiyle ve geniş
bir literatür çalışmasıyla Kürdistan Teâli Cemiyeti’nin hem bağlı
kuruluşlarının hem de şubelerinin hangileri olduğu, ne gibi girişimlerde
bulunduğunun belirlenmesi amaçlanmıştır

Anahtar Kelimeler

Kürdistan Teâlî Cemiyeti, Şube, Bağlı Kuruluşlar, Mütareke Dönemi, Anadolu Hareketi.

The Branches And Affiliations Of The Kurdistan Forward Society

Öz

The Ottoman State withdrew from the World War I
by signing the Armistice of Mudros. Making the use of the chance provided by it,
the occupations realized soon after in the Ottoman territories by the winners
of the war, especially by England, had created a new political space. This new
political space in the uncertainty of the fate of the Ottoman State created
separatist ideas in different ethnic groups including Kurds.This was a period
in which among some of the intellectuals and notable Kurds, especially those of
living in the center of İstanbul, Ottomanism declined after the armistice, in
spite of the fact that Kurds before the armistice internalized the Islamic and
Ottomanism identity. Within that period, the mentioned groups played a role in
the establishment of the Kurdistan Forward Society, which embodied various
factions to establish a state based on ethnic identity. Based in İstanbul, the
Kurdistan Forward Society had affiliate associations. Undertaking political
representation of the Kurds, making studies on Kurdish language, literature,
history, and supporting women to take role in the organization were some of the
activities that were aimed to realise by the affiliated organizations. On the
other side, it is seen that the Kurdistan Forward Society opened branches in
the heavily Kurdish populated regions. The branches undertook the mission of
providing a mass support among the Kurds and creating awareness in order to
realize the aims of the Kurdistan Forward Society. This study aims to determine
the affiliates and branches of the Kurdistan Forward Society and what kind of
activities they carried out by utilizing document archiving, periodicals and
conducting a extensive literature review.  

Anahtar Kelimeler

Kurdistan Forward Society, Branch, Affiliations, Armistice Period, Anatolian Movement.

Общество по улучшению положения Курдистана, его филиалы и связанные с ним организации

Öz

Османская империя вышла из Первой Мировой Войны
с подписанием Мондросского мирного соглашения. Благодаря возможности,
предоставленной перемирием, оккупация на территории Османской Империи,
осуществленная странами, одержавшими победу во главе с Англией, создала новое
политическое пространство. В условиях неопределенности судьбы Османской империи
новая политическая сфера породила сепаратистские идеи в различных этнических
группах, включая курдов. До соглашения курды принимали Исламскую и Османскую
идентичность, то после соглашения, в особенности после перемирия у некоторых
интеллектуалов и видных деятелей, живущих в центре Стамбула, был период
ослабления османской идентичности. В этом период различные группы приняли
участие в создании «Общества по Улучшению Положения Курдистана», который
представлял различные фракции в попытке создать государство, основанное на
этнической идентичности. Расположенный в Стамбуле центр «Общества по Улучшению
Положения Курдистана» имел свои связанные организации в этом же городе.
Связанные с обществом организации осуществляли политическое представительство
Курдов, исследования в области языка, литературы и истории, оказывали помощь
женщинам принять участие в организации. С другой стороны, в областях
густонаселенных курдами наблюдалось открытие филиалов «Общества по Улучшению
Положения Курдистана». Миссией филиалов было осуществление массовой поддержки
среди курдов и повышение осведомленности об этой поддержке для достижения цели
«Общества по Улучшению Положения Курдистана». 
Целью данной статьи является, при помощи использования архивированных
документов и периодических изданий, а также обширной литературы, определение и
разъяснение связанных организаций и филиалов «Общества по Улучшению Положения
Курдистана» и выполненных ими дел.  

Anahtar Kelimeler

Общество по Улучшению Положения Курдистана, Филиал, Связанные Организации, Период Соглашения, Анатолийское Движение.

Kaynakça

• ALAKOM, R., “Araştırmalarda Adı Fazla Geçmeyen Bir Kuruluş Kürt Kadınları Teâlî Cemiyeti”, Tarih ve Toplum Dergisi 29, sy.171, (Mart 1998): 36-40. ATALAY, Ö., Siirt Tarihi, İstanbul: Siirt Halkevi Yayınları, 1946. Atatürk Özel Arşivinden Seçmeler, Cilt 4, Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 1996. AYTEPE, O., “Yeni Belgelerin Işığında Kürdistan Teâlî Cemiyeti”, Tarih ve Toplum Dergisi 29, sy.174, (Haziran 1998): 9-16. BAJALAN, D. R., Jön Kürtler, çev. Burcu Yalçınkaya, İstanbul: Avesta Yayınları 2010. BAYKAL, B. S., Heyet-i Temsiliye Kararları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1974. BRUNİESSEN, M. V., Kürdistan Üzerine Yazılar, çev. Nevzat Kıraç v.d., İstanbul: İletişim Yayınları, 2013. EKREM, C., Muhtasar Hayatım, Ankara: Beybun, Yayınları, 1992. CLARK, J. H. ve ALTAY, S., “Cumhuriyet’in Öncesinde ve Erken Dönemlerinde Kürt Toplumunda Kadınlar”, Diyarbakır Tebliğleri içinde, Ed. Bülent Doğan, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları, 2013. ÇAĞLAYAN, E., “Tek Parti Dönemi’nde Diyarbakır (1923-195)”, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2012.
• ÇAĞLAYAN, E., “Kürt Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Diyarbekir’deki Yansımaları (1908-1923)”, Tarihte Kürtler ve Kürdistan: Osmanlı Dönemi Uluslararası Sempozyum (Mardin Artuklu Üniversitesi & Selahaddin Üniversitesi-Erbil, 16-18 Nisan 2013). DERSİMİ, M. N., Kürdistan Tarihinde Dersim, İstanbul: Doz Yayınları, 2012. ESENGİN, K., Millî Mücadele’de Hıyanet Yarışı, Ankara: Ulusal Basımevi, 1969. GÖĞEM, Z., Kurmay Albay Daday’lı Halit Beğ Akmansü, 1: 1954. Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, 5, Vesika 106 (Eylül 1953). Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, 9, Belge 213. HİMMETOĞLU, H., Kurtuluş Savaşı’nda İstanbul ve Yardımları, Cilt 1, İstanbul: Ülkü Matbaası, 1975. TÜTENK, M. A., “Diyarbekir’in Son Altmış Yıllık (1892-1952) Vakaları”, Kara-Amid, 2, sy.6-7, (1970): 311-347. KARADİŞ, Z., “II. Meşrutiyet Dönemi’nden Lozan Barış Antlaşması’na Kadar Kürt Teâlî ve Teâvün Cemiyeti’nin Faaliyetleri”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2006. Kürdistan Cemiyeti Nizâm-nâmesi. MALMÎSANİJ, Kürt Talebe-Hêvî Cemiyeti, İstanbul: Avesta Yayınları, 2002. MESUT, A., İngiliz Belgelerinde Kürdistan (1918-1958), İstanbul: Doz Yayınları 1992. Records of the Kurds Territory, Revolts and Nationalism 1831-1979, British Documentary Sources, Volume: 5, 1914-1920, Ed. A. L. P. Burdett. Cambridge University Publications, 2015. Nutuk [Vesikalar], Cilt: 3, İstanbul: Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, 1962. SARIHAN, Z. Kurtuluş Savaşı Günlüğü, Cilt 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993. TUNAYA, T. Z., Türkiye’de Siyasal Partiler, Cilt 2, İstanbul: İletişim Yayınları, 2010. ZİNNAR, S. (Kadri Cemilpaşa), Doza Kürdistan, İstanbul: Avesta Yayınları, 2014.