Turkestan National Struggle: An Evaluation in Terms of Soviet Historical Perspective

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 4, 1916 - 1940, 31.12.2019

Ercan Çelebi

Öz

After the capture and colonization of Turkestan, there were many rebellion movements against the imperialist policies of Tsarist Russia. The Sırım Batır Rebellion between the years 1779-1785 against the Russian occupation, 1812, 1827, 1829 Bökey Orda Rebellions, Kasım Khan Movement in 1824-1840, the struggle started by Sultan Kenesarı Khan between 1840-1845, Nur Alioğlu and The Hoca Batır Rebellions, the 1868 Samarkand and Bukhara Uprising, the Mangışlak Operation between 1870-1873 and the Aftabacı Abdurrahman Bey uprisings in Fergana started in 1875-1876. Then, in 1878, the Yetim Khan in Andijan, Andican and Mergilân Derviş Khan in 1882, in 1889, the riots of Şakir Can occurred around Khokand. The rebellion that began in Turkestan in 1916 and the Basmacism Movement, which manifested itself afterwards, were the last struggles for independence against Russian imperialism. But all these rebellions were violently suppressed by both Tsarist Russia and Soviet Russia. The discussion of these independence movements in terms of Soviet history led to different views. The National Struggle for Turkestan was handled within the framework of the materialistic and Soviet view of history, and was generally regarded as “inter-classstruggle”, “Pan-Turkist” and “Pan-Islamist” movements. In this study, the determination of the character of the Turkestan National Struggle was made by taking into consideration the 1916 General Uprising and the Basmachi Movement in Turkestan.

Anahtar Kelimeler

Tsarist Russia, Soviet Russia

Türkistan Millî Mücadelesi: Sovyet Tarih Görüşü Bakımından Bir Değerlendirme

Öz

Türkistan’ın işgalindan ve sömürge politikalarının uygulanmasından sonra, Çarlık Rusyanın emperyalist siyasetine karşı ülkede birçok isyan hareketleri görüldü. 1748’de Yüzler Hanı Ebu’l-Hayr Han’ın katli üzerine başlayan isyan, 1779-1785 yılları arasındaki Sırım Batır İsyanı; 1812, 1827, 1829 Bökey Orda İsyanları, 1824-1840 yıllarında Kasım Han Hareketi, 1840-1845 yılları arasındaki Sultan Kenesarı Han’ın başlattığı mücadele, 1854-1847’de Nur Alioğlu ve Hoca Batır İsyanları, 1868 Semerkant ve Buhara Ayaklanmaları, 1870-1873 yılları arasındaki Mangışlak Harekâtı ve 1875-1876’da Fergana’da Aftabacı Abdurrahman Bey Ayaklanmaları, Çarlık Rusya’ya karşı başlatılan isyanlar oldu. Daha sonra 1878’de Andican’da Yetim Han, 1882’de Andican ve Mergilân’da Derviş Han, 1889’da Hokant civarında Şakir Can’ın isyanları meydana geldi. 1916’da Türkistan’da başlayan isyan ve sonrasında kendisini gösteren Basmacılık Hareketi, Rus emperyalizmine karşı başlatılan son bağımsızlık mücadeleleri oldu. Fakat saydığımız bütün bu isyanlar, Türkistan’ın bağımsızlığını temin edemediği gibi gerek Çarlık Rusya’sı ve gerekse Sovyet Rusya tarafından şiddetle bastırıldı. Bahse konu bağımsızlık hareketlerinin Rus idarî, siyasî ve edebî çevrelerince ideolojik ve Sovyet tarih görüşü çerçevesinde tanımlanması, Türkistan Millî Mücadelesi’nin sağlam temeller üzerine oturtulması konusunda farklı görüşlerin ortaya çıkmasına sebep oldu. Türkistan Millî Mücadelesi, materyalistik ve Sovyet tarih görüşü çerçevesinde ele alındı ve umumiyetle “sınıflar arası mücadele”, “Pan-Türkist” ve “Pan-İslâmist” hareketler olarak değerlendirildi. Bu çalışmada Türkistan Millî Mücadelesi’nin karakteri, dayandığı siyasî ve içtimaî esaslar hususunda tespitlerde bulunulması düşünülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Çarlık Rusya’sı, Sovyet Rusya

Туркестанская национальная борьба: оценка с точки зрения советской историографии

Öz

После захвата и колонизации Туркестана было много мятежных движений против империалистической политики царской России. Вспыхнули следующее восстании против русской оккупации и колониальной политики: восстание в связи с убийством правителя жузов Абулхайр-хана в 1748 году; восстание Сырым-Батыра между 1779-1785 годами; восстании Бокей-Орды в 1812, 1827, 1829 гг.; движение Касым-хана в 1824-1840 гг.; борьба, начатая султаном Кенесари-ханом в 1840-1845 гг.; Самаркандское и Бухарское восстание 1868 года; повстанческая операция в Мангышлаке в 1870-1873 годах и восстания Афтабачи Абдуррахман-бека в Фергане в 1875-1876 годах. Затем, в 1878 году восстал Етим-хан в Андижане, а в 1882 году Дервиш-хан в Андиджане и Мергилане. В 1889 году произошли беспорядки Шакир-джана в окрестностях Коканда. Народное восстание народов Туркестана в 1916 году, и движение «Басмачилар», которое проявились впоследствии, были ожесточённые попытки за независимость свободолюбивых сил. Но все эти восстания были жестоко подавлены как царской Россией, так и советской Россией. Обсуждение этих движений за независимость с точки зрения русско-советской историографии привело к различным взглядам. Национальная борьба в Туркестане изучалось в рамках материалистического и советского взгляда на историю и в целом рассматривалась как «межклассовая борьба», а борьба народов Туркестана за свободу оценивались как «пантюркистское» и «панисламистское» движения. В этом исследовании мы попытались определить характера Туркестанской национальной борьбы, с учетом Всеобщего восстания 1916 года и Движения басмачей в Туркестане.

Anahtar Kelimeler

Царская Россия, Советская Россия

Kaynakça

• AĞAYEV E., “Sovyet Tarihçisinin Mutfağına Bir Nazar”, Sovyet Tarih Yazımı Ve Kazakistan Tarihinin Meseleleri (İlk Kazak Tarihçisi Ermukhan Bekmakhanov’un Hayatı ve Çalışmalarına Yeni Bakış), (Editörler: Abdulvahap Kara, Zeynep Yaman) , İstanbul, (2016): 155-181. BAUMANN R. F., “Rusya’nın Türk Bölgelerinde Yayılması”, Türkler, Cilt. 18, Ankara, (2002): 577-586. BENINGSEN, C. Lemercier-Quelquejay, Stepte Ezan Sesleri, çev. Nezih Uzel, İstanbul: Selçuk Yayınevi, 1981. ÇELEBİ E.,“8 Temmuz 1916 Tarihli Çar II. Nikola Fermanı ve Türkistan'da 1916 Yılı Genel Ayaklanması”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, sy. 144 (2003): 183-195. ÇELEBİ E., “Türkistan da Rus Sömürü İdaresine Karşı İsyanlar Abtabaçı Abdurrahman Bek ve Dükçiİşan İsyanları”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, sy. 146 (2003): 181-188. ÇELEBİ E., “Rusya ve Ermeni Meselesi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, sy. 150 (2004): 39-47. ÇELEBİ E., Türkistan Millî Mücadelesi (Yaş Türkistan Dergisine Göre), İstanbul: Hiperlink Yayınevi, 2018. ÇOKAY M., “Türkistan’da Basmacı Hareketi”, çev. Eşref Bengi Özbilen, Türkistan, sy. 4 (1988): 13-18. ERER T., Enver Paşanın Türkistan Kurtuluş Savaşı, İstanbul: Mayataş Yayınları, 1971. Halil İ., “Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü (1569)”, 46 Sayılı Belleten’den Ayrı Basım, Ankara, (1948): 349-402. HAYİT B., Türkistan Rusya ile Çin Arasında, İstanbul: Otağ Yayınları, 1975. HAYİT B. “Türkistan’da Basmacılık (Millî mücadele) Tarihinin Ana Hatları”, V. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Tebliğleri, I, İstanbul, (1986).