Dışişleri Bakanı Feridun Cemal Erkin Dönemi Türkiye’nin Kıbrıs Politikası (1962-1965)

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 4, 2311 - 2330, 30.12.2020

Ercan Karakoç , Mithat Olkun

Öz

Bu çalışmada Feridun Cemal Erkin’in dışişleri bakanı olarak görev yaptığı dönemdeki Türkiye’nin Kıbrıs politikası ele alınmıştır. Erkin, Cumhuriyetin ilanından sonra dışişleri bakanlığına intisap ederek, diplomasi kariyerine başlamıştır. Hatay meselesine dair yazmış olduğu raporla, Atatürk’ün dikkatini çekerek Türkiye’nin Hatay’ı ilhakına yönelik politika oluşturmasında önemli rol oynamıştır. II. Dünya Savaşı yıllarında ve hemen sonrasında Ankara’da Genel Sekreter yardımcısı ve Genel Sekreter olarak dönemin Türk liderleriyle birlikte çalışmıştır. Bilahare Roma, Washington, Madrid, Paris ve Londra gibi önemli başkentlerde Türkiye’yi büyükelçi olarak temsil etmiştir. Bu yıllarda, Türk dış politikasının Batı merkezli şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. 27 Mayıs 1960 Darbesi sonrasında İsmet İnönü liderliğinde kurulan üç hükümette dışişleri bakanı olarak görev yapmıştır. Bu dönemde Türk hariciyesinin en önemli sorunlarından biri olan Kıbrıs meselesinin çözümü için yoğun çaba sarf etmiştir. Türk Hava Kuvvetleri onun döneminde Kıbrıs üzerinde uçuş ve bombardıman gerçekleştirmiştir. Keza adaya Birleşmiş Milletler Barış Gücü’nün gelmesi de Erkin döneminde olmuştur. Özellikle Washington büyükelçisi iken Türkiye’nin NATO’ya giriş sürecinde aktif bir rol oynayan Erkin, yıllar sonra, ünlü Johnson Mektubu sonrasında ABD ile ilişkilerin gerginleşmesi üzerine Türk diplomasisin yeniden şekillenmesi sürecinde bu defa Sovyet Rusya ile ilişkileri geliştirmeye çalışmıştır. Ayrıca onun döneminde uzun yıllar ihmal edilen Arap dünyası ile yeniden temasa geçilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Feridun Cemal Erkin, Diplomasi, Kıbrıs, Türk Dış Politikası, Johnson Mektubu, Sovyetler Birliği

Turkish Policy towards Cyprus during the Foreign Ministry of Feridun Cemal Erkin (1962-1965)

Öz

In this manuscript, Turkish policy towards Cyprus during the Foreign Ministry of Feridun Cemal Erkin was studied. After the proclamation of the Republic, he joined in the Ministry of Foreign Affairs and started his diplomacy career. He called Ataturk's attention with his report on Hatay Issue and played an important role in Turkish policymaking for Hatay annexation. He worked with the Turkish leaders of the period as the Deputy Secretary General and Secretary General in Ankara during and immediately after World War II. Later, he represented Turkey as ambassador in major capitals such as Rome, Washington, Madrid, Paris and London respectively. During these years, he played a significant role in shaping Turkish foreign policy with the Western-oriented. He served as Foreign Minister in three governments established under the leadership of the İsmet İnönü after the Coup of May 27, 1960. During this period, he made an intense effort to find a solution to the Cyprus Dispute, which was one of the main concerns of the Turkish Foreign Ministry. Turkish Air Force carried out low flying and bombardment over Cyprus during his time. Likewise, the arrival of the UN Peace Corps to the island also became in the Erkin period. While being ambassador to Washington, Erkin particularly had played an active role in accession process of Turkey for NATO. Years later, he worked to improve the relations with the Soviet Union this time after the Johnson letter which gave rise to problems with the US. Also, new diplomatic relations were established with the long-neglected Arab world. 

Anahtar Kelimeler

Feridun Cemal Erkin, Diplomacy, Cyprus, Turkish Foreign Policy, Johnson Letter, Soviet Union, Arab world.

Kaynakça

• AHMAD, F., Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980, Hil Yayın, İstanbul 1994.
• AKSU, F., Türk Dış Politikasında Zorlayıcı Diplomasi, Bağlam Yayıncılık, İstanbul 2008., AnaBritannica, Ana Yayıncılık, C.19, İstanbul 1989.
• ARMAOĞLU, F., 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi, Alkım Yayınevi, İstanbul 2009.
• ATUN, A., Kıbrıs Antlaşmaları, Planları ve Önemli BM, AB Kararları (1571-1983), KKTC: Samtay Vakfı Yayınları, 2007.
• BÖLÜKBAŞI, S., “Behind the Turkish-Israeli Alliance: A Turkish View”, Journal of Palestine Studies C. 29, S. 1, 1999, s. 21-35.
• BÖLÜKBAŞI, S., Barışçı Çözümsüzlük Ankara’nın ABD ve BM ile Kıbrıs Macerası, İmge Kitabevi, Ankara 2001.
• Cumhuriyet Ansiklopedisi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002.
• ÇAY, A., Kıbrıs’ta Kanlı Noel-1963, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1989.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Dışişleri Belleteni
• ERİM, N., Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarihi Metinleri (Osmanlı İmparatorluğu Antlaşmaları), Türk Tarih Kurumu Basımevi, C.1, Ankara 1953.
• ERİM, N., Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler içinde Kıbrıs, Ajans Türk Matbaacılık Sanayii, Ankara 1975.
• ERKİN, F. C., Dışişlerinde 34 Yıl Anılar-Yorumlar, C. 2, 2. Kısım, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1987.
• GAZİOĞLU, A. C.. Kıbrıs’ta Cumhuriyet Yılları ve Ortaklığın Sonu 1960-1963, Özyurt Matbaası, Ankara 2003.
• GÖNLÜBOL, M., Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitabevi, Ankara 1996.
• GÜRÜN, K., Dış İlişkiler ve Türk Politikası (1939’dan günümüze kadar), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1983.
• KÜRŞAD F., ALTAN, M. H., EGELİ, S., Belgelerle Kıbrıs’ta Yunan Emperyalizmi, Kutsun Yayınevi, İstanbul 1978., Millet Meclisi Tutanak Dergisi
• ORAN, B., Türk Dış Politikası, İletişim Yayınları, C.1, İstanbul 2002.
• ÖZMEN, S., Kıbrıs, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2005.
• SARICA, M., TEZİÇ, E., ESKİYURT, Ö., Kıbrıs Sorunu, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1975.
• SONYEL, S. R., Cyprus The Destruction of Republic and Its Aftermath (1960-1974), Özyurt Matbaası, Ankara 2003.
• SÖNMEZOĞLU, F., Kıbrıs Sorunu Işığında Amerika Birleşik Devletleri’nin Türkiye Politikası (1964-1980), Der Yayınevi, İstanbul 1995.
• SÖNMEZOĞLU, F., II. Dünya Savaşı’ndan Günümüze Türk Dış Politikası, Der Yayınları, İstanbul 2006.
• ŞAHİN, H., Johnson Mektubu Türk-ABD ilişkilerini Değiştiren Olayın Perde Arkası, Gendaş Yayınevi, İstanbul 2002.
• TARAKÇI, M., Kıbrıs Barış Harekâtı, Hiperlink Yayınları, İstanbul 2010.
• TELLAL, E., Uluslararası ve Bölgesel Gelişmeler Çerçevesinde SSCB-Türkiye İlişkileri 1953-1964, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, Ankara 2000.
• TOKER, M., Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları 1944-1973–İnönü’nün Son Başbakanlığı 1961-1965, Bilgi Yayınevi, Ankara 1992.
• UÇAROL, R., 1878 Kıbrıs Sorunu ve Osmanlı-İngiliz Antlaşması (Ada’nın İngiltere’ye Devri), Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1978.
• USLU, N., Türk-Amerikan İlişkilerinde Kıbrıs, 21. Yüzyıl Yayınları, Ankara 2000.