Hurufat Defterlerine Göre XVIII. Yüzyılda Maraş Kazasındaki Vakıf Görevlilerinin Atanma ve Azil Durumlarının İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 500 - 535, 30.06.2022

Ümmet Soydemir

Öz

Çalışmamızda, 18. yüzyıl Maraş Kazasında toplumun önemli bir parçası sayılan vakıflardaki atanma ve azil durumları incelenmiştir. Osmanlı toplum hayatında, başta eğitim ve kültür hizmetleri olmak üzere toplumun faydasına olan hizmetlerin neredeyse tamamına yakının vakıflar tarafından yürütüldüğü yazılı kaynaklarda görülmektedir. Vakıflar; cami, mescit, medrese, zaviye gibi kurumlarda istihdam edilen çok sayıda görevli ile iktisadi hayatın önemli bir unsuru olmuştur. Osmanlı idarî ve iktisadı yapısında XVI. yüzyılın sonlarından itibaren meydana gelen değişimin diğer müesseseleri olduğu gibi vakıf müessesesini de olumsuz etkilediği görülmektedir. Bu durum XVIII. yüzyılda Maraş vakıflarında istihdam edilen görevlilerin atanma ve azil süreçlerindeki yazışmalardan da anlaşılacaktır. Araştırmada, vakıf görevlilerinin yanı sıra kâtip, muhzır gibi mahkeme üyelerinin, ahi babaların, müjdeci ve derbentçilerin de atama ve azillerinin kaydedildiği; Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’nde yer alan Hurufat Defterleri başta olmak üzere konuyla ilgili arşiv belgelerinden ve tetkik eserlerden istifade edilmiştir. Vakıf müessesesindeki bozulma ile görevlilerinin atanma ve azillerinin ilişkisinin incelenmesinin amaçlandığı bu çalışmada bilgisizlik, liyakatsizlik, görevin terki, zimmet, akıl hastalığı, kekemelik, hilebazlık, sarhoşluk, yalancılık, hatta eşkıyalık gibi gerekçelerle azledilen görevliler olduğu tespit edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Hurufat Defteri, Vakıf, Cihet, Vazife, Mütevelli

Investigation of Appointment and Dismissal of Foundations Officials in Maraş District in XVIII. Century According to The Hurufat Register

Öz

This study discusses the status of appointmnet and dismissal in the foundations, considered a significant part of the society in the XVIII century Maraş District. It is seen in the written sources that almost all of the services fort he benefits of the society, especially education and cultural sevices, were carried out by foundations in Ottoman social life. Foundations; it became a significant element of economic life with many officals employed in institutions such as mosques, masjids, madrasas, and zawiyas.It is seen that the change that took place in the Ottoman administrative and economic structure since the end of the XVI. century negatively affected the foundatitons institution as well as other institutions. This situation will also be understood from the correspondences in the appointment and dismissal processes of the offical employed in the Maraş foundations in the XVIII. century. In the research, archival documents and examination work related to the subject, especially Hurufat Registers in the Archives of the General Directorate of Foundations, where the appointment and dismissal of court members such as clerks, muhzır; ahi fathers, heralds, and derbent workers recorded, were used.In this study, which aims to examine the relationship between the deterioration in the foundation institution and the appointment and dismissal of its officals, it has been determined that there are officals who were dismissed for reasons such as ignorance, incompetence, abandonment of duty, embezzlement, mental illness, stuttering, cheating, drunkeness, lying, an deven banditry.

Anahtar Kelimeler

Hurufat Register, Foundation Institution, Aspect, Duty, Trustee, Minister.

Kaynakça

• KENANOĞLU, M., “Mîrî Arazi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.30, TDV Yayınları, Ankara 2020, s.157-160.
• KOÇİ BEY, Koçi Bey Risalesi, Mösyö Vats Tabhanesi, İstanbul 1267. KUNTER, H., B., “Türk Vakıfları ve Vakfiyeleri Üzerine Mücmel Bir Etüd”, Vakıflar Dergisi, S.1, Ankara 1938, s.103-129.
• KÜTÜKOĞLU, M., “Berat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.5, TDV Yayınları, İstanbul 1992, s.472- 473.
• REMZİ, H., Lugat-i Remzi, C.1, Maarif Nezareti Matbaası, İstanbul 1305
• MARTAL, A., “Suyolcu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.38, TDV Yayınları, İstanbul 2010, s.1-2.
• ÖĞÜT, S., “İmameyn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.22, TDV Yayınları İstanbul 2000, s.207.
• ÖĞÜN, T., “Müsadere”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.32, TDV Yayınları, İstanbul 2006, s.67-68.
• ÖZBEK, N., “Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Sosyal Devlet”, Toplum ve Bilim, S.92, Ankara 2002, s.7-33.