Rus Tarih Yazımında Türkiye'de İktidar Mücadelesi ve Sovyet-Türk İlişkileri (1940'larda)

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 3, 742 - 762, 25.08.2023

Şahla Mammadli

Öz

Türkiye'de siyasi partilerin aktivasyon çağı, siyasi dönüşüm ve çok partili sisteme geçiş birçok Rus tarihçisinin eserlerinde yer bulmuştur. Ülkede tek parti sistemi dönemine ilişkin eserlerden A. M. Şamsuddinov, D. İ. Vdoviçenko, V. İ. Danilov ve N. G. Kireevin araştırmaları gösterilebilir. Türkiye'de parlamenter demokrasinin tanınması ve bu süreçte çeşitli partilerin katılımı konusunda V. İ. Şlıkov daha farklı çalışmalar yapmış, 1940'lı yılların önemli siyasi olaylarını ve demokratik geçiş konularını ayrıntılı olarak analiz etmiştir. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra SSCB’de Türkiye'nin bu 1940'lı yıllarına ait yayınlanan eserler daha zengin arşiv vesikaları yansıtıyor. Aynı zamanda, bir dizi Sovyet tarihçisinin, Sovyet ideolojisi ve siyasetinin etkisi altında, Türkiye'deki ulusal hareket ve burjuva propaganda aparatının oluşum sürecini doğru bir şekilde değerlendiremedikleri belirtilmelidir. Türkiye'de çok partili hayata geçiş dönemi, ülkenin dış politikasında zorluk dönemiydi. Sovyetler Birliği ve Türkiye arasında imzalanan 1925 Paris Antlaşmasının 19 Mart 1945'te kaldırılmasının ardından, SSCB Türkiye'ye baskı yapmaya başladı. Stalin'in 'güvenlik politikası', Türkiye Cumhuriyeti'ne karşı toprak ve Boğazlar davasına da yansıdı. Bu makalenin amacı, Türkiye'nin 1940'lı yıllardaki iç ve dış politikasını, tek partili sistemden çok partili sisteme geçişin özelliklerini ve Türk-Sovyet ilişkilerini Rus tarihçiliğinde incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Türkiye, 1940, tek partili dönem, Sovyet-Türkiye ilişkileri, Montrö sözleşmesi

Destekleyen Kurum

Azerbaycan Milli İlimler Akademisi. A.Bakihanov adına Tarih Enstitüsü

The Struggle for Power in Turkey and Soviet-Turkish Relations in Russian Historiography (in the 1940s)

Öz

Activation period (times) of political parties in Turkey, political transformation and transition to a multi-party system, have found a place in many Russian historians’ works. Among works regarding one-party system in the country, studies by Shamsuddinov A., Vdovichenko D., Danilov V., and Kireev N can be shown. Shlikov V. did more different studies on recognition of parliamentary democracy in Turkey and on involvement (participation) of various parties during this process, and analyzed in detail important political events of 1940s and issues of democratic transition. Works, published in USSR after Second World War, belonging to those 1940s of Turkey, reflect richer archive documents. At the same time, it should be stated that a series of Soviet historians, under the influence of Soviet ideology and policy, couldn’t fairly (properly) evaluate formation process of national movement and of apparatus of bourgeous propaganda in Turkey. Transition period to multi-party life in Turkey was the difficulty period in foreign policy of the country. After eliminating 'the 1920 treaty of Paris Agreement of friendship and neutrality' on 19 March 1945, signed between Soviet Union and Turkey, USRR started to pressure on Turkey. Stalinist 'security policy' reflected on the case (problem) of territory and Straights against Republic of Turkey. The purpose of this article is to examine Turkey's domestic and foreign policy in the 1940s, the characteristics of the transition from a one-party system to a multi-party one, and Turkish-Soviet relations in Russian historiography.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Turkey, Turkey in the 1940s, one party system period, Soviet- Turkish relations, the Montreux Convention

Kaynakça

• Ahmad, F. (1977). The Turkish Experiment in Democraty 1950-1975, C. Hurst for the Royal Institute of International Affairs. Aksenenko, A. G. (1988). Politiçeskaya borba i formirovaniye burjuazno-propagandistkogo aparata v Tursii. Tursiya. İstoriya i sovremennost. Nauka Alibekov, İ. B. (1966).Gosudarstvennıy kapitalizm v Tursii. Nauka. Çelik, A. (2010). Vesayettden siyasete Türkiyede sendikaçılık (1946-1967). İletişim Yayınları.
• Basse, S. (1999). Svenskarna som stred for Hitler. Stockholm, DN.
• Berlinskaya (Potsdamskaya) konferensiya rukovoditeley tryoh soyuznıh derjav. (1984). SSSR, SŞA i Velikobritanii, Sbornik dokumantov. Politizdat.
• Blijnıy Vostok i derjavı. (1925). Novıy Vostok, Moskva. Nauchnaya assosiatiya vostokovedeniya.
• Blijnıy Vostok. (2010).voyna i politika, İzdatelskiy dom Mardjani.
• Danilov, V. İ. (1985). Politiçeskaya borba v Türsii. V 50-e-naçalo 80-h godov XX veka. Nauka. Danilov, V. İ. (1998). Tursiya posle vtoroy mirovoy voynı: demokratiçeskiy eksperiment prodoljayetrsa. Vostok, №4, 52-67.
• Dansing, B. (1943). Miravioye hozaystvo i mirovaya politika. SPB, №7, 61-73.
• Dimitrov, K. (1942). Ekonomika Tursii i voyna, SPB №8, 82-91.
• Dimitrov, G., Dnevnik ( 1933, 9 mart -1949, februari). Sofiya, Universitet “Sv. Kliment Ohridski”.
• Evolyusiya politiçeskih sistem na vostoke. (1999). İran, Pakistan, Tursiya: traditii i demokratizasiya. otv. V. İ. Danilov (Redactor). RAN.
• Forengin Relations of the United States (FRUS),1945. (1969). VIII. The Near East and Africa, Washington. United States Government Printing Office.
• Gasanlı, C. (2008). SSSR – Tursiya: ot neytraliteta do holodnoy voynı (1939-1953), Sentr Propogandı.
• Gegamyan, V. G. (2017). Sosialno-kulturnaya dinamika Tursii v period prezidentstva İ. İnönü (1938-1950 gg.) [Dissertasiya]. Sankt-Peterburg.
• Gerald, R. (1979). Kleinfeld and Levis A. Tambs. Hitler’s Spanish Legion: The blue Division in Russia. Southern Illinois University Press.
• Grubyakov, V., Kavtaradze, S. (09.03.1945). SGA AR, f 28,оp.4,d. 22.