Antik Yunan Tıp Geleneği ve Farmakolojisinin Galenos Sonrası Alımlanması

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 5, 1735 - 1759, 03.11.2023

Esra Yalazı

Öz

MÖ 5. yüzyılda Hippokrates ve ardılları ile başlayıp MS 2.-3. yüzyıllara değin özellikle Dioskorides ve Galenos ile devam eden Antik Yunan tıbbı ve buna dayalı olarak gelişen farmakoloji geleneği (materia medica), antik dönemden miras kalan yazılı tıbbi kaynakların önemli bir kısmını oluşturmaktadır. İkinci bir süreç çerçevesinde ise, bu yazılı kaynaklar karşılıklı fetih hareketleri sonucunda İslam medeniyeti sayesinde İskenderiye Kütüphanesi üzerinden Yunanca’dan Arapça’ya, ardından Hristiyan medeniyeti sayesinde Toledo kütüphaneleri üzerinden Arapça’dan Latince’ye ve Hümanist hareket sayesinde de İstanbul’un fethi sonrası götürülen nüshalar üzerinden doğrudan Yunanca’dan Latince’ye çevrilmiştir. Bu çeviri hareketleri aynı eserlerin farklı zaman ve toplumlarda onların ihtiyaçları çerçevesinde yeniden çevrilmesine ve alımlanmasına yol açmıştır. Temelde filolojik bir çaba olan bu çeviri hareketleri aynı metinlerin, kültürel, felsefi ve dini motiflerle farklı tıp ekolleri sayesinde yeniden yorumlanmasını ve böylece tıp biliminin ve ona eşlik eden farmakoloji bilgisinin gelişmesini sağlamıştır. Ancak kültürel duruşlar yüzünden her ekolün Hippokrates’e yeni bir imge çizdiği görülmektedir. Bu imgelerin çeşitliliği tarihsel sürecinin incelenmesini gerekli kılmaktadır. Bu çalışmada Nietsche'nin gerçek tarih kavramına dayalı Foucault’nun soy kütüğü yöntemi ile bu sürecin incelenmesine çalışılmıştır. Bu sayede bir farmakoloji tarihi kadar, kültürler arası etkileşimin filolojik yönüyle bir medeniyet tarihi ortaya konabileceğinin gösterilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

tıp tarihi, farmakoloji tarihi, galenos, hippokrates, iskenderiye okulu, islam tıbbı

Kaynakça

• Aligabi, Z. (2020). Reflections on Avicenna’s Impact on Medicine: His Reach Beyond the Middle East. Journal of Community Hospital Internal Medicine Perspectives, 10(4), 310–312.
• Altungök, A. ve Bakır, A. (2017). İslam Dünyasının Yükselme Çağında Tababet. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, (2), 53-97.
• Baytop, T. (2022, Mart 22). Eczacılık. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/eczacilik Cadera, S. M. ve Walsh, A. S. (2022). Chapter 1: Retranslation and Reception – a Theoretical Overview. Retranslation and Reception, Brill.
• Chipman, L. (2019). The Reception of Galenic Pharmacology in the Arabic Tradition. (Bouras-Vallianatos P. ve Barbara Zipser B. Eds.). Brill’s Companion to the Reception of Galen. Brill.