"Religion and State are brothers" An Evaluation on the Theory

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 541 - 571

Selim Kaya Ahmet Yeşildere

Öz

In the Turkish-Islamic world, political/nasihat-nāmas, in which the theory of "religion and state are brothers" is included, were written in the late 11th and early 12th centuries. These works, which were mostly written to advise state rulers, are important documents in terms of reflecting the political, religious, intellectual, economic and social characteristics of the period. In political/nihihat-namas, rulers were told about the issues to be considered in order to prevent the state from facing a possible danger. Māverdī, Nizām al-Mulmulk and al-Ghazālī, who were scholars, intellectuals and statesmen, frequently included the theory that religion and state are brothers in their works. With this theory, they stated that religion needs the state and the state needs religion, that one would be incomplete without the other, and that both individual and social order can be achieved if both are together. According to them, religion is one of the most important factors determining the social structure, and the state is the structure in which all social relations in social life are realised. Religion regulates individual life and the state regulates social life. Since the individual and society are intertwined, religion and the state must also be intertwined. Because religion and the state complement each other, and one is incomplete without the other. Both religion and the state require individuals to be moral, to obey rules and regulations, and to work for the benefit of society. Therefore, the head of state should use his power for religious purposes when necessary, but he should not use religion for his political aims and ambitions. The head of state should protect religion, especially because it gives legitimacy to the state. The theory that religion and state are brothers has been applied in Turkish Islamic states in the historical process, rightly or wrongly. The idea of separation of religion and state, which is the opposite of this theory, should be evaluated as an idea that emerged under the influence of secularism.

Anahtar Kelimeler

Religion, State, Theory, Siyasetnâme, Administration

“Din ile Devlet Kardeştir” Nazariyesi Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Türk-İslâm dünyasında “din ve devlet kardeştir” nazariyesinin yer aldığı siyaset/nasihat-nâmeler XI. yüzyıl sonları XII. yüzyıl başlarında kaleme alınmıştır. Daha çok devlet yöneticilerine nasihat etmek maksadıyla yazılan bu eserler; döneminin siyasî, dinî, fikrî, iktisadî ve içtimaî özelliklerini aksettirmesi bakımından mühim birer vesikadır. Siyaset/nasihat-namelerde yöneticilere devletin olası bir tehlikeyle karşı karşıya kalmaması için dikkat edilmesi gereken hususlar anlatılmıştır. İlim, fikir ve devlet adamları olan Mâverdî, Nizâmülmülk ve Gazzâlî de eserlerinde din ve devlet kardeştir nazariyesine sıkça yer vermişlerdir. Bu nazariye ile dinin devlete, devletin dine muhtaç olduğu, biri diğeri olmaksızın eksik kalacağı, hem bireysel hem de sosyal düzenin ikisi bir arada olursa sağlanabileceğini ifade etmişlerdir. Onlara göre din toplumsal yapıyı belirleyen en önemli etmenlerden biri, devlet de toplumsal yaşamdaki tüm sosyal ilişkilerin gerçekleştiği yapıdır. Din bireysel hayatı, devlet toplumsal hayatı düzenlemektedir. Fert ve toplum iç içe olduğuna göre din ve devlet de iç içe olmalıdır. Çünkü din ve devlet birbirini tamamlamakta, biri olmadan diğeri eksik kalmaktadır. Din de devlet de toplumu oluşturan bireylerden ahlâklı olmayı, kural ve kaidelere riayet etmeyi ve toplum menfaatine çalışmayı istemektedir. Öyleyse devlet başkanı iktidar gücünü, gerektiğinde dinî amaçlar için kullanmalı fakat dini, siyasî amaçları ve emelleri için kullanmamalıdır. Devlet başkanı dini, özellikle de devlete meşrûiyet kazandırdığı için korumalıdır. Din ve devlet kardeştir nazariyesi tarihi süreçte Türk İslâm devletlerinde doğrusuyla yanlışıyla uygulanmıştır. Bu nazariyenin zıddı olan din ile devlet ayrımı fikri, sekülerizm etkisinde ortaya çıkan bir düşünce olarak değerlendirilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Din, Devlet, Nazariye, Siyasetnâme, Yönetim

Destekleyen Kurum

Araştırma herhangi bir kurum veya kuruluş tarafından desteklenmemiştir

Kaynakça

• Adalıoğlu, H. H. (2018). Siyasetnâmelerde Din Devlet İlişkisi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (SUTAD), 43, 313-324.
• Ağaoğulları, M. A, & Köker, L. (1998). İmparatorluktan Tanrı Devletine. İmge Kitabevi.
• Ammara, M. (1991). Laiklikle Dinî Fanatizm Arasında İslâm Devleti. (Çev. A. Karababa & S. Barlak). Endülüs Yayınevi.
• Arsel, İ. (1959). Din ve Devlet Ayrılığı. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16 (1), 166-177.
• Atatürk, M. K. (1997). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III. (Derl. N. Arsan, S. Borak, U. Kocatürk). Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Atar, F. (1999). İslâm Adliye Teşkilâtı Ortaya Çıkışı ve İşleyişi. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Augustinus, S. (1973). Tanrı Devletinden Seçmeler. (Çev. M. Tunçay). Batı Siyasal Düşünüşünden Seçmeler. Sinan Yayınları.
• Awa, M. S. (1980). On The Political System of the Islamic State. Indiana.
• Aydın, M. (2012). Dinler Tarihine Giriş. Literatürk.
• Aygen, M. (2019). Din, Devlet ve Siyaset İlişkisi Üzerine. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7 (18), 516-536.
• Barbier, M. (1999). Modern Batı Düşüncesinde Din ve Siyaset. (Çev. Ö. Gözel). Kaktüs Yayınları.
• Bolat, B. & Ayaz, R. (2021). Din-Devlet İlişkileri Ekseninde Siyasal Meşrûiyetin Dinsel Kökeni. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 25, 17-44.
• Canatan, K. (2009). Geleneksel Siyaset ve Devlet Felsefesinin Bir Yorumu Olarak “Siyasetname” Büyük Devlet Adamı Nizâmülmülk’ün Devlet ve Siyaset Anlayışı Üzerine. Turkish Studies, 4/7, 194-220.
• Coşkun, Ö. (2016). Türk Yönetim Sistemi Üzerine Kısa Bir Değerlendirme. The Journal ofInternational Lingual, Social and Education Sciences, 2 (2), 126-133.
• Cox, J. L. (2004). Kutsalı İfade Etmek. (Çev. F. Aydın). İz Yayıncılık.
• Çağrıcı, M. (2003). Mâverdî’de Siyaset Ahlâkı. İslâmiyat, 6 (1), 71-92.
• Çelik, N. (2018). Değişen Devlet Algısı: Toplumsallıktan Bireyselliğe. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5, (1), 60-78.
• Çifçi O. Z. (2012). Mâverdî Düşüncesinde Din-Devlet İlişkisi. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 81-99.
• Çifçi Z. & Erdem, H. (2013). İslâm Siyasetinde Din ve Devlet İlişkisi. İSTEM, 11 (22), 117-129.
• Daver, B. (1968). Siyaset Bilimine Giriş. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını.
• Davis, W. (2004), Din Sosyolojisi. (Çev. İ. Çapcıoğlu). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 45 (2), 291-307.
• Duman, F. (2006). Din ve Siyaset, Siyaset. Lotus Yayınevi.
• Er, İ. (1998). Din Sosyolojisi. Akçağ Yayınları.
• Fığlalı, E. R. (1997). Egemenlik Kimindir?. Türkiye Günlüğü, 45, 23-26.
• Gazzâlî, (1971). el-İktisad fi’l-İtikad (İtikad’da Orta Yol). (Çev. K. Işık). Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları.
• Gazzâlî, (2005). el-İktisad fi’l-İ’tikâd. (Çev. H. Akın). Ahsen Yayınları.
• Gazzâlî, (1974). İhyâ-u Ulûmi’d-din. (Çev. A. Serdaroğlu). Bedir Yayınları.
• Gazzâlî, (1993). Fedâihu'l-Bâtıniyye/El Mustazhıri, (Batıniligin İçyüzü). (Çev. A. İlhan). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gazzâlî, (2004). Devlet Başkanına Öğütler, et-Tibrü’l-mesbûk fi nasîhati’l-mülûk, İslâm Klasiklerinde Siyaset ve Yönetim. (Çev. O. Arpaçukuru). İlke Yayınları.
• Gazzâlî, (2016). Tahrîrü’s-sülûk fî tedbîri’l-mülûk. (Çev. Ö. Kavak). Klasik Yayınları.
• Goldziher. (2019). İslâm Kültürü Araştırmaları. (C. I). (Çev. C. Tunç). Otto Yayınları.
• Goldziher. (2019). İslâm Kültürü Araştırmaları. (C. II). (Çev. M. Said Hatiboğlu). Otto Yayınları. Günay, Ü. (1998). Din Sosyolojisi. İnsan Yayınları.
• Gündüz, Ş. (2003). Maniheizm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C. 27, ss. 575-577). TDV Yayınları.
• Hadden, K. J. (2002). Sekülerizmden Dönüş. (Çev. A. Köse). Sekülerizm Sorgulanıyor İçinde, (s. 123-161). Ufuk Yayınları.
• Hatiboğlu, M. S. (2017). Hilafetin Kureyşliliği. (6. B). Otto Yayınları.
• Imıl, M. (2019). İktidar İlişkileri Çerçevesinde Din ve Devlet. Toplum Bilimleri Dergisi, 13 (27), 384-404.
• İbnü’l-Mukaffa, (2018). İslâm Siyaset Üslûbu. (Çev. V. Akyüz). (3. b). Dergâh Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1989). Alparslan. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C.2, ss. 526-530). TDV Yayınları.
• Karakaş, N. (2007). Gazzâlî’de Din Devlet İlişkisi. [Yüksek lisans tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi]. Yök Tez.
• Korkmaz, F. (1995). Gazzâlî’de Devlet. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Köymen, M. A. (1976). Tuğrul Bey ve Zamanı. Kültür Bakanlığı Yayını.
• Köymen, M. A. (2017). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. (C. II). 5. B). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kutluer, İ. (2000). İbnü’l-Mukaffa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C. 21, ss.134-1379. TDV Yayınları.
• Küçük, A., Tümer, G., Küçük M. A. (2016). Dinler Tarihi. Berikan Yayınevi.
• Lapidus, İ. M. (2011). Erken İslam Toplumunun Gelişiminde Din ve Devlet Ayirimi. Tarih Okulu Dergisi, (IX), 141-168.
• Marx, K. (1971). Marx’ın Toplum Kuramı. (Çev. Ö. Ozankaya). Doğan Yayınları.
• Marx, K. (1997). Hegel'in Hukuk Felsefesi'nin Eleştirisi. (Çev. K. Somer). Sol Yayınları.
• Mâverdî, (2003). Teshîlü’n-Nazar ve Ta‘cilü’z-Zafer fi Ahlâki’l-Melik ve Siyâseti’l-Mülk. (Çev. M. Ali Kaya). İlke Yayıncılık.
• Mâverdî, (2019). Dürerü’s-Sülûk fî Siyâseti’l-Mülûk. (Haz. A. Arı). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları.
• Menekşe, Ö. (2005). İslâm Düşünce Tarihinde Devlet Anlayışı: Mâverdi ve Nizâmülmülk Örneği. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 5 (2), 193-211.
• Merçil, E. (1992). Büveyhîler. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C. 6, ss. 496-500). TDV Yayınları.
• Nizâmülmülk, (2013). Siyasetname. (Çev. M. Taha Ayar). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2017). Selçuklular Osmanlılar ve İslâm: Tespitler Problemler Öneriler. Timaş Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2021). Osmanlı İmparatorluğu ve İslâm. Alfa Yayınları.
• Olguner, F. (1994). Eflâtun. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C. 10, ss. 469-476). TDV Yayınları.
• Olguner, F. (2001). Din ve Devlet, Siyaset ve Siyasî Rejim Meseleleri. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16, 29-58.
• Özaydın, A. (1990). Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (1105-1118). Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Özkan, M. (2015). Emevîler Döneminde İktidar- Ulemâ İlişkisi. Ankara Okulu Yayınları. Özyörük, M. (1959). Hukuka Giriş. Ege Matbaası.
• Pfefferman, H. (2019). Rönesans Papalarının Türklerle İş Birliği. (Çev. K. Beydilli). İstanPınar Yayınları.
• Platon, (1980). Devlet. (Çev. S. Eyüboğlu & M. A. Cimcoz). Remzi Kitabevi.
• Polat, F. (2002). Din-Devlet İlişkisi ve Diyanet. Ekev Akademi Dergisi, 6 (10), 119-128.
• Sambur, B. (2014). Devletsiz ve Siyasetsiz Din Mümkün mü?, Liberal Düşünce, 19 (75), 59-64.
• Sarıkaya, M. S. (1997). Ehl-i Sünnet’in Devlet Telakkisinde İki Mesele: İdarî Sistem, Devlet Reisine İtaat. Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 4, 11-34.
• Sesli M. (2021). Devlet, Toplum ve Din Çerçevesinde Türk Yönetim Geleneği Üzerine Genel Bir Değerlendirme. Enderun Dergisi, 5 (2), 209-224.
• Şeker, K. (2008). Gazzâlî de Siyaset Düşüncesi. Yayınlanmış [Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi]. Yök Tez.
• Şimşek, E. (2011). Atatürk’ün Din Eğitimi ile İlgili Görüşleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), 45, 219-233.
• Thompson, L. (2004). Odaktaki Sosyoloji - Din Sosyolojisine Giriş. (Çev. B. Zakir Çoban). Birey Yayınları.
• Tocqueville, A, D. (1994). Amerika’da Demokrasi. (Çev. İ. Sezal & F. Dilber). Yetkin Yayınevi.
• Tosun, C. (2005). Türkiye Cumhuriyeti’nin Laiklik ve Din Öğretimi Tecrübesi. Ülkemizde Laik Eğitim Sisteminde Sosyal Bilim Olarak Din Öğretimi Kurultayı (7-9 Nisan 2005 Malatya), (ss.142-161). İnönü Üniversitesi Matbaası. Turan, O. (2016). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti. Ötüken Yayınları.
• Turan, O. (2017). Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi. Ötüken Yayınları. Turtûşî, (1995). Sirâcu’l-Mülûk Siyaset Ahlâkı ve İlkelerine Dair. (Haz. S. Aykut). İnsan Yayınları.
• Uçar, Ş. (1996). Tarih Felsefesi Açısından İslâm'da Mülk ve Hilafet. İz Yayıncılık.
• Ülken, H. Z. (1969). Sosyoloji Sözlüğü. Milli Eğitim Basımevi.
• Wellhausen, J. (2020). Arap Devleti ve Çöküşü. (Çev. F. Işıltan). İlav Yayınları.
• Yakıt, İ. (2016). Türk-İslâm Düşüncesinde Devlet Kavramı. I. Türk İslâm Siyasî Düşüncesi Kongresi Bildiriler Kitabı (içinde 1-12), (Edit. M. Akıncı & G. Nur Şafak). Eğitimci Kamu Çalışanları Sendikası Yayını.
• Yam, F. C. (2021). İlişkisel Kültürel Kuram ve Kavramlarının Türk Kültürü Açısından Değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41 (1), 477-495.
• Yaman, H. (2022). Din ve Siyasetin Yorumlanmasında Söylemin Ayrıştırılamazlığı. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 13 (1), 73-87.
• Yumni, S. (1994). İslâm Sosyolojisine Giriş. Turan Kültür Vakfı Yayını.
• Yücekök, A. N. (1987). Siyasetin Toplumsal Tabanı (Siyaset Sosyolojisi). Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.