Türk Halk Hekimliğinde İnanç ve Uygulamalar: Tarihsel ve Kültürel Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 4, 2022 - 2037

Süleyman Lokmacı

Öz

Bu çalışma, 14. ve 18. yüzyıllar arasında kaleme alınmış Türkçe tıp metinlerinde yer alan halk hekimliği uygulamalarını tarihsel ve kültürel bir perspektifte incelemektedir. Özellikle dinsel ve büyüsel inançlara dayalı tedavi yöntemleri, bitkisel, hayvansal ve mineral kaynaklı maddelerin kullanımı gibi uygulamalar detaylı bir şekilde analiz edilmiştir. Çalışma, Osmanlı toplumunda hastalıkların tedavisinde bilimsel yöntemlerin yanı sıra, deneyimlere, inançlara ve geleneksel bilgilere dayalı uygulamaların da yaygın olduğunu ortaya koymaktadır. Bu durum, dönemin sağlık anlayışının karmaşık bir yapıya sahip olduğunu ve hastalıkların tedavisinde çok yönlü yaklaşımların benimsendiğini göstermektedir. Elde edilen bulgular, Osmanlı halk hekimliğinin kültürel, sosyal ve tarihsel bağlamlardaki yerini daha iyi anlamamızı sağlayacak ve alanındaki araştırmalara önemli katkılar sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı tıbbı, Türkçe tıp metinleri, Halk hekimliği, Geleneksel tıp, Halk inanışları

Beliefs and Practices in Turkish Folk Medicine: A Historical and Cultural Review

Öz

This study analyses folk medicine practices in Turkish medical texts written between the 14th and 18th centuries from a historical and cultural perspective. In particular, practices such as treatment methods based on religious and magical beliefs, the use of herbal, animal and mineral substances are analysed in detail. The study reveals that in addition to scientific methods, practices based on experiences, beliefs and traditional knowledge were also common in Ottoman society. This shows that the health understanding of the period had a complex structure and multifaceted approaches were adopted in the treatment of diseases. The findings obtained will provide a better understanding of the place of Ottoman folk medicine in cultural, social and historical contexts and will make important contributions to research in the field.

Anahtar Kelimeler

Ottoman medicine, Turkish medical texts, Folk medicine, Traditional medicine, Folk beliefs

Kaynakça

• Akşemseddin Mehmed b. Hamza. (t.y.). Kitâb-ı Mücerrebât. Konya Feridun Nafiz Uzluk Kütüphanesi, No: 6836.
• Ali b. Osman. (t.y.). Kitâb-ı Muʻâlecât. Berlin Devlet Kütüphanesi Doğu El Yazmaları Koleksiyonu “Diez A. Quart 67”.
• Da’i Ahmed b. İbrahim. (t.y.). Tertîb-i Mualece. Amasya Beyazıt İl Halk Kütüphanesi, No: 05 Ba Mü F.01947.
• Ebûbekir Nusret Efendi. (t.y.). Mâ-Hazara Fi’t-Tıbbı’r-Rûhânî ve’l-Cismânî. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi (Halet Efendi), No: 744.
• İbn Sellum. (t.y.). Gâyetü’l-Beyân Fî Tedbîri Bedeni’l-İnsân. Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi (Fazıl Ahmed Paşa), No: 34 Fa 975.
• İbn-i Şerif. (t.y.). Yâdigâr. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz FB 495/1 numaralı nüsha.
• Mehmed b. Mahmud. (t.y.). Menâfiu’n-Nâs. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, No: 06 Mil Yz A 576.
• Sâlih Efendi. (t.y.). Risâle fi’t-Tıbb. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi (Şehit Ali Paşa), No: 02038.
• Tabîb Kâmil. (t.y.). Kitâbü’l-Mühimmât. Diyarbakır İl Halk Kütüphanesi, No: 1353/1.
• Zeyn ed-dîn b. Halil et-Tebîb. (t.y.). Şifâü’l-Fuâd bi-Hazret-i Sultân Murad. Adana İl Halk Kütüphanesi, No: 01 Hk 1104/2.
• Araştırma Eserler
• Acıpayamlı, O. (1978). Acıpayam’da halk hekimliği. Antropoloji, 11, 11-16.
• Aydın, H. (2010). Şifa kaynağı olarak Kur’an-ı Kerim (Kur’an’ın şifa olduğuna dair ayetler üzerinde bir tefsir denemesi). EKEV Akademi Dergisi, 14 (42), 55-68.
• Boratav, P. (1998). 100 soruda Türk folkloru. Gerçek Yayınevi.
• Celalüddin Hızır (Hacı Paşa). (2019). Müntahab-ı Şifâ (Haz. Z. Önler). Türk Dil Kurumu Yayınları. Çelebi, İ. (2012). Tılsım. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 41, ss.91-94). TDV Yayınları.
• Demirci, K. (2020). Muska. TDV İslam Ansiklopedisi (C 31, ss. 265-267). TDV Yayınları.
• Erdoğdu, M. (1997). Havâssü’l-Kur’ân. TDV İslam Ansiklopedisi, (C. 16, ss. 522-523). TDV Yayınları.
• Güven, M. (2005). Abdulvehhâb bin Yusuf’un Müntahab-ı Fi’t-Tıbb’ı (Dil İncelemesi-Metin-Dizin) [Doktora tezi, Pamukkale Üniversitesi]. Yök Tez.
• Hufford, D. (1986). Folk healers. In R. M. Dorson (Ed.), Handbook of American folklore (pp. 306-313). Indiana University Press (Çev. M. Sever). 2007, Halk hekimleri, Milli Folklor, 73, 73-80.
• O’Connor, B., & Hufford, D. (2021). Understanding folk medicine. In E. Brady (Ed.), Healing logics: Culture and medicine in modern health belief systems (pp. 13-35). Utah State University Press.
• Olgun, H. (2016). İbadet, ritüel ve kurban. Milel ve Nihal, 13 (2), 82-99.
• Örnek, S. V. (1973). Budunbilim terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sever, M. (2015). Folk medicine, folk healing. Gazi Akademik Bakış, 9 (17), 181-192.
• Türkdoğan, O. (1969). Erzurum bölgesinde tıbbî tedavinin sosyo-kültürel safhaları. Türk Etnografya Dergisi, 9, 33-46.
• Yoder, D. (1975). Halk tıbbı. Folklora Doğru, 43, 23-30.
• Yurdakul, B. N. (2023). Türk halk hekimliğinde hayvan sembolizmi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 23 (1), 187-200.