Osmanlı Dönemi’nde Valide Sultanların Su Mimarisine Katkıları: Çeşmeler

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 5, 3060 - 3090

Hümeyra Kepezkaya , Bahattin Yaman

Öz

Osmanlı Devleti’nde kadınların konumu, sosyo-kültürel ve ekonomik statüleri, inşa ettirdikleri yapılar üzerinde, etkin bir güçlerinin olduğunu ortaya koymaktadır. Bu çalışmada kadınların mimari alandaki etkinliği kapsamındaki çeşme yapıları ele alınmıştır. Osmanlı’da Harem’de en üst makamda bulunan ve sarayın en itibarlı hanımı olarak bilinen vâlide sultanlar, padişahın annesi olarak padişah ailesinin içinde de özel bir konumda yer almışlardır. Oğullarının padişah unvanı almaları ile saraydaki etkin konumları neticesinde güç ve zenginlikleri artmıştır. Bu sayede onlar dini ve sosyo-kültürel nitelikte, cami, medrese, darüşşifa, hamam, köprü gibi çok sayıda yapı inşa ettirmişlerdir. Osmanlı Dönemi’nde valide sultanların mimari alanda yaptıkları önemli katkılar arasında, toplumun ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla inşa ettirdikleri çeşmeler de yer almıştır. Valide sultanlar tarafından inşa ettirilen çeşmeler, her ne kadar toplumun ihtiyacını karşılamak için olsa da aynı zamanda dönemin estetik zevklerini yansıtan yapılar olarak da karşımıza çıkmaktadır. Buna göre valide sultanların en fazla inşa ettirdikleri yapı grubu çeşmelerdir. Bu kapsamda araştırmada tespit edilen, İstanbul, Edirne, Giresun ve Mersin illerinde yer alan toplam 47 çeşme incelenmiştir. Makalede araştırma, inceleme ve analiz yöntemleri kullanılmış olup; çalışma literatür eserleri ve ilgili tarihi eserler kaynak olarak kullanılarak tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Valide Sultan, Bani, Su Mimarisi, Çeşme

Etik Beyan

YOK

Destekleyen Kurum

Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi (BAP)

Proje Numarası

SDK-2023-9062

Teşekkür

Bu makale, Süleyman Demirel Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından desteklenen SDK-2023-9062 no’lu doktora tez projesinden üretilmiştir. Verdikleri destek için teşekkür ederiz.

Contributions of Valide Sultans to Water Architecture in the Ottoman Period: Fountains

Öz

The position, socio-cultural and economic status of women in the Ottoman Empire reveals that they had an effective power over the buildings they built. In this study, fountain structures within the scope of women's activity in the field of architecture are discussed. The vâlide sultans, who held the highest position in the Harem in the Ottoman Empire and were known as the most prestigious ladies of the palace, also occupied a special position within the sultan's family as the mother of the sultan. Their power and wealth increased as a result of their sons' taking the title of sultan and their active position in the palace. In this way, they built many religious and socio-cultural buildings such as mosques, madrasas, darüşşifa, baths and bridges. Among the important architectural contributions of the valide sultans in the Ottoman period were the fountains they built to meet the needs of the society. Although the fountains built by the governor sultans were intended to meet the needs of the society, they also appear as structures reflecting the aesthetic tastes of the period. Accordingly, fountains are the most common building group built by the governor sultans. In this context, a total of 47 fountains in Istanbul, Edirne, Giresun and Mersin provinces were analysed. Research, examination and analysis methods were used in the article and the study was completed by using literature works and related historical works as sources.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Valide Sultan, Bani, Water Architecture, Fountain

Proje Numarası

SDK-2023-9062

Kaynakça

• Akurgal, E. (1944). İstanbul Çeşmeleri Kitabının Tahlil ve Tenkidi, DTCFD, II/4, 642-645.
• Alpgüvenç, C. (2010-2011). Üsküdar’daki Valide Sultan Külliyeleri, Akademik Araştırmalar Dergisi, (47-48), 309-331.
• Barışta, H. Ö. (1995). İstanbul Çeşmeleri-Azapkapı Saliha Sultan Çeşmesi. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Barışta, H. Ö. (1994). Pertevniyal Valide Sultan Çeşmesi. (C. VI, s. 245-246). Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Tarih Vakfı Yayınları.
• Barışta, Ö. (2002). Başkent İstanbul’dan Örnekleriyle Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Çeşmeleri. (C.12, s.242-246). Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları.
• Barışta, H. Ö. (1989). İstanbul Çeşmeleri: Bereketzade Çeşmesi,
• Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çetintaş, S. (1944). Türklerde Su, Çeşme-Sebil, Güzel Sanatlar Dergisi, V, 125-147.
• Cambaz, M. (2024). Bezmiâlem Valide Sultan Çeşmesi H.1255/M.1839,
• https://www.mustafacambaz.com/details.php?image_id=25465 (e.t. 05.04.2024).
• Cambaz, M. (2024). Bezmiâlem Valide Sultan Çeşmesi Tezyinat Detayı,
• https://www.mustafacambaz.com/details.php?image_id=
• Çiftçi, A., Çelebioğlu, B., Omay, P. E., & Yergün, U. (2013). Saliha Sultan Çeşmesi: Koruma Sorunları ve Onarımlarının Değerlendirilmesi. Vakıf Restorasyon Yıllığı, (6), 8-21.
• Davis, F. (2009). Osmanlı Hanımı. (B. Tırnakçı, Çev.) YKY Yayınları.
• Denktaş, M. (2002). Anadolu Türk Mimarisinde Çeşmeler. (C.7, s. 872-877). Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları.
• Ertuğ, N. (2006). İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı-3. Forart Basımevi.
• Eyice, S. (1991). Azapkapı Çeşmesi ve Sebili. (C.4, s.310-311). TDV İslam Ansiklopedisi.
• Eyice, S. (1993). Çeşme. (C.8, s. 277-287). TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eyüp Sultan Belediyesi. (2024). Pertevniyal Valide Sultan Çeşmesi H.1273/M.1856,
• https://www.eyupsultan.bel.tr/tr/main/foto/pertevniyal-valide-sultan-cesmesi/11703