Fas'ta Müslüman Fetihlerinden Sonra Kurulan Şehirler

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 6, 4091 - 4113

Mustafa Yıldırım

Öz

Hz. Ömer dönemiyle başlayan Müslümanların fetih hareketleri, ilk olarak Ortadoğu’ya daha sonra da Kuzey Afrika fetihleriyle Afrika kıtasına geçmiştir. Günümüzde Mısır, Libya, Tunus ve Cezayir’i içine alan bu fetih hareketleri Afrika’nın en batısı olan Fas’a X. yüzyılın ikinci yarısında ulaşmıştır. Müslümanlar, fetih hareketlerini yaparken bu şehirlere İslam medeniyetinin izlerini de götürmeyi ihmal etmemişlerdir. Çünkü bu fetih hareketlerinin dinî ve ekonomik açıdan önemli sebepleri bulunmaktaydı. Bir yandan “cihat” anlayışıyla yapılan bu seferler bir yandan da Müslümanların hem ekonomik hem de sosyal ve kültürel açıdan refaha kavuşması için önemli bir adımdı. İslam Medeniyetinin izlerinin sosyal, kültürel ve ekonomik açıdan değerlendirildiği en önemli yapılardan birisi de şehirlerdir. Fethettikleri yerlere yeni şehirler kuran ya da mevcut şehirleri İslam medeniyetine göre düzenleyen Müslümanlar, böylece şehirleşme kavramına da katkıda bulunmuşlardır. İşte bu çalışmada Müslümanların Fas’ı fethettikten sonra kurmuş oldukları şehirlere ve bu şehirlere bıraktıkları kültür ve medeniyet miraslarına değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Fetih, Fas, Şehir, Medeniyet

Cities founded after the Muslim conquests in Morocco

Öz

The conquest movements of the Muslims, which started with the period of Hz. Umar, first moved to the Middle East and then to the African continent with the North African conquests. These conquest movements, which today include Egypt, Libya, Tunisia and Algeria, reached Morocco, the westernmost part of Africa, in the second half of the 10th century. Muslims did not neglect to bring the traces of Islamic civilisation to these cities during their conquest movements. Because these conquest movements had important religious and economic reasons. On the one hand, these campaigns, which were carried out with the understanding of ‘jihad’, were also an important step for Muslims to prosper both economically and socially and culturally. One of the most important structures where the traces of Islamic civilisation are evaluated in terms of social, cultural and economic aspects is cities. Muslims, who established new cities in the places they conquered or arranged the existing cities according to Islamic civilisation, thus contributed to the concept of urbanisation. In this study, the cities established by Muslims after their conquest of Morocco and the cultural and civilisational heritage they left in these cities will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Conquest, Morocco, City, Civilisation

Kaynakça

• Abun-Nasr, J. (1987). A history of the Maghrib in the Islamic period, Cambridge University Press. Bekrî, Abdullah b. Abdülazîz b. Muhammed Ebû Ubeyd el (1911). el-Mugrib fî zikri bilâdi İfrikıyye ve’l-Magrib min Kitâbi’l-Mesalik ve’l-Memâlik. (thk. M. G. De Slane). Typographie Adolphe Jourdan. Beksaç, E. (2003). Kütübiyye Camii. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. XXVII. s. 9). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Abun-Nasr, J. (1987). A history of the Maghrib in the Islamic period, Cambridge University Press. Bekrî, Abdullah b. Abdülazîz b. Muhammed Ebû Ubeyd el (1911). el-Mugrib fî zikri bilâdi İfrikıyye ve’l-Magrib min Kitâbi’l-Mesalik ve’l-Memâlik. (thk. M. G. De Slane). Typographie Adolphe Jourdan. Beksaç, E. (2003). Kütübiyye Camii. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. XXVII. s. 9). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bennison, A. K. (2016). The Almoravid and Almohad Empires. Edinburgh University Press.
• Bennison, A. K. (2016). The Almoravid and Almohad Empires. Edinburgh University Press.
• Bigon, L. (2016). Place Names in Africa: Colonial Urban Legacies. Entangled Histories. Springer.
• Bigon, L. (2016). Place Names in Africa: Colonial Urban Legacies. Entangled Histories. Springer.
• Bloom, J. M. & Blair, S. (2009). The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford University Press.
• Bloom, J. M. & Blair, S. (2009). The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford University Press.
• Bloom, J. M. & Blair, S. S. (2009). Meknes, The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. (pp. 475–476). Oxford University Press.
• Bloom, J. M. & Blair, S. S. (2009). Meknes, The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. (pp. 475–476). Oxford University Press.
• Bloom, J. M. (2020). Architecture of the Islamic West: North Africa and the Iberian Peninsula, 700–1800. Yale University Press.
• Bloom, J. M. (2020). Architecture of the Islamic West: North Africa and the Iberian Peninsula, 700–1800. Yale University Press.
• Ceran, İ. (2009). Sebte. İçinde. TDV İslam Ansiklopedisi (C. XXXVI. ss. 258-260). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ceran, İ. (2009). Sebte. İçinde. TDV İslam Ansiklopedisi (C. XXXVI. ss. 258-260). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ceran, İ. (2013). Merînîler Devleti. International Journal of Social Science, 6 (2), 223-268). Coatsworth, J., Cole, J., Hanagan, M. P., Perdue, P. C., Tilly, C., Tilly, L. (2015). Global Connections, Cambridge University Press.
• Ceran, İ. (2013). Merînîler Devleti. International Journal of Social Science, 6 (2), 223-268). Coatsworth, J., Cole, J., Hanagan, M. P., Perdue, P. C., Tilly, C., Tilly, L. (2015). Global Connections, Cambridge University Press.
• Cristiani, K. (2009). Frommer's Marrakech Day by Day. published by Wiley.
• Cristiani, K. (2009). Frommer's Marrakech Day by Day. published by Wiley.
• Çelik, A. (2018). Fâtımîler Devleti Tarihi (909-1171). TTK Yayınları.
• Çelik, A. (2018). Fâtımîler Devleti Tarihi (909-1171). TTK Yayınları.
• Dahiru, Y. (1981). Morocco in the Sixteenth Century: Problems and Patterns of African Foreign Policy. Ibadan History Series, Harlow: Longman. (C. LII. S. 4). Cambridge University Press.
• Dahiru, Y. (1981). Morocco in the Sixteenth Century: Problems and Patterns of African Foreign Policy. Ibadan History Series, Harlow: Longman. (C. LII. S. 4). Cambridge University Press.
• El-Hamevî, Y. (1990). Mu’cemu’l-Büldân. (Thk. Ferîd Abdulaziz el-Cündî). Beyrut, (Trz.).
• El-Hamevî, Y. (1990). Mu’cemu’l-Büldân. (Thk. Ferîd Abdulaziz el-Cündî). Beyrut, (Trz.).
• El-Khammar, A. (2017). La mosquée de Lalla Awda à Meknès: Histoire, architecture et mobilier en bois. Hespéris-Tamuda, V. LII (3), 255–275.
• El-Khammar, A. (2017). La mosquée de Lalla Awda à Meknès: Histoire, architecture et mobilier en bois. Hespéris-Tamuda, V. LII (3), 255–275.
• Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/place/Casablanca-Morocco
• Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/place/Casablanca-Morocco
• Fage, J. D., Clark, D. J. & Oliver, R. (1975). The Cambridge History of Africa. Cambridge University Press.
• Fage, J. D., Clark, D. J. & Oliver, R. (1975). The Cambridge History of Africa. Cambridge University Press.
• Gaillard, H. (2009). Une ville de l'Islam: Fès. Harvard University Press.
• Gaillard, H. (2009). Une ville de l'Islam: Fès. Harvard University Press.
• Gibb, H.A.R. & Beckingham, C.F. (1994). The Travels of Ibn Battûṭa, V. 4. Hakluyt Society Press.
• Gibb, H.A.R. & Beckingham, C.F. (1994). The Travels of Ibn Battûṭa, V. 4. Hakluyt Society Press.
• Harekât, İ. (2005). Midrârîler. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. XXX, ss. 14). Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Harekât, İ. (2005). Midrârîler. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. XXX, ss. 14). Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Harekât, İ. (1995). el-Mağrîb. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, (C. XII, ss. 188-189). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Harekât, İ. (1995). el-Mağrîb. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, (C. XII, ss. 188-189). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Harekât, İ. (1995). Fas. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, (C. XV, ss. 202-204). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Harekât, İ. (1995). Fas. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, (C. XV, ss. 202-204). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Harekât, İ. (2007). Rabat. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, (C. XXXIV, ss. 374-376). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Harekât, İ. (2007). Rabat. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi, (C. XXXIV, ss. 374-376). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hillenbrand, R. (1994). Islamic Architecture. Columbia University Publishing.
• Hillenbrand, R. (1994). Islamic Architecture. Columbia University Publishing.
• İbn Abdülhakem, (1964). Fütûḥu İfrîḳıyye ve’l-Endelüs. (nşr. Abdullah Enîs et-Tabbâ‘). Beyrut.
• İbn Abdülhakem, (1964). Fütûḥu İfrîḳıyye ve’l-Endelüs. (nşr. Abdullah Enîs et-Tabbâ‘). Beyrut.
• İbn Havkal, (1992). Sûretü’l-Arz. (nşr. J.H. Kramers). Leiden.
• İbn Havkal, (1992). Sûretü’l-Arz. (nşr. J.H. Kramers). Leiden.
• İbn İzârî el-Merrâküşî, (1948). el-Beyânü’l-muġrib fî aḫbâri’l-Endelüs ve’l-Maġrib, (nşr. R. Dozy), (C. I.). Leiden.
• İbn İzârî el-Merrâküşî, (1948). el-Beyânü’l-muġrib fî aḫbâri’l-Endelüs ve’l-Maġrib, (nşr. R. Dozy), (C. I.). Leiden.
• İdrîsî. (1989). Nüzhet el-müştâk fî ihtirâk el-âfâk. (nşr. Âlemü’l-Kütüb).
• İdrîsî. (1989). Nüzhet el-müştâk fî ihtirâk el-âfâk. (nşr. Âlemü’l-Kütüb).
• Janet L. Abu-Lughod (1980). Rabat: Urban Apartheid in Morocco. Princeton University Press.
• Janet L. Abu-Lughod (1980). Rabat: Urban Apartheid in Morocco. Princeton University Press.
• Kavas, A. (2020). Mehdiye. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. XXVIII, ss. 386-387). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kavas, A. (2020). Mehdiye. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. XXVIII, ss. 386-387). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kavas, A. (2020). Miknâs. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. XXX, ss. 50-52). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kavas, A. (2020). Miknâs. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. XXX, ss. 50-52). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kohn, G. C. (1999). Dictionary of Wars (Revised Edition). Fitzroy Dearborn Publishers.
• Kohn, G. C. (1999). Dictionary of Wars (Revised Edition). Fitzroy Dearborn Publishers.
• Köprülü, M. F. (2014). İslam Medeniyeti Tarihi. Alfa Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2014). İslam Medeniyeti Tarihi. Alfa Yayınları.
• Kubisch, N. (2011). Maghreb - Architecture. In Hattstein, Markus; Delius, Peter (eds.). Islam: Art and Architecture. (pp. 312–313). h.f.ullmann.
• Kubisch, N. (2011). Maghreb - Architecture. In Hattstein, Markus; Delius, Peter (eds.). Islam: Art and Architecture. (pp. 312–313). h.f.ullmann.
• Lapidus, İ. M. (2013). İslâm Toplumları Tarihi. (C.I). Hz. Muhammed’den 19. Yüzyıla (Çev. Y. Aktay). İletişim Yayınları.
• Lapidus, İ. M. (2013). İslâm Toplumları Tarihi. (C.I). Hz. Muhammed’den 19. Yüzyıla (Çev. Y. Aktay). İletişim Yayınları.
• Le Tourneau, R. (1949). Fès avant le protectorat: étude économique et sociale d'une ville de l'occident musulman. Société Marocaine de Librairie et d'Édition.
• Le Tourneau, R. (1949). Fès avant le protectorat: étude économique et sociale d'une ville de l'occident musulman. Société Marocaine de Librairie et d'Édition.
• Marcos Cobaleda, M. & Villalba Sola, D. (2018). Transformations in medieval Fez: Almoravid hydraulic system and changes in the Almohad walls. The Journal of North African Studies, 23 (4), 591–623.
• Marcos Cobaleda, M. & Villalba Sola, D. (2018). Transformations in medieval Fez: Almoravid hydraulic system and changes in the Almohad walls. The Journal of North African Studies, 23 (4), 591–623.
• Marçais, G. (1913). Les arabes en Berbérie du XIe au XIVe siècle. E. Leroux.
• Marçais, G. (1913). Les arabes en Berbérie du XIe au XIVe siècle. E. Leroux.
• Marçais, G. (1954). L'architecture musulmane d'Occident. Arts et métiers graphiques.
• Marçais, G. (1954). L'architecture musulmane d'Occident. Arts et métiers graphiques.
• Meriç. S. (2020). Bir Seyyahın Yol Hikâyeleri. TDV Yayınları.
• Meriç. S. (2020). Bir Seyyahın Yol Hikâyeleri. TDV Yayınları.
• Mezzine, M. (2021). Misbahiya Madrasa. Discover Islamic Art, Museum With No Frontiers.
• Mezzine, M. (2021). Misbahiya Madrasa. Discover Islamic Art, Museum With No Frontiers.
• Nanjira, D. D. (2010). African Foreign Policy and Diplomacy From Antiquity to the 21st Century. Praeger Publishing.
• Nanjira, D. D. (2010). African Foreign Policy and Diplomacy From Antiquity to the 21st Century. Praeger Publishing.
• Navarro, J., Garrido, F., & Almela, Í. (2017). The Agdal of Marrakesh (twelfth to twentieth centuries): an agricultural space for caliphs and sultans. Part 1: history. Muqarnas Online, 34 (1), 23-42.
• Navarro, J., Garrido, F., & Almela, Í. (2017). The Agdal of Marrakesh (twelfth to twentieth centuries): an agricultural space for caliphs and sultans. Part 1: history. Muqarnas Online, 34 (1), 23-42.
• O'Meara, S. M. (2004). An Architectural Investigation of Marinid and Wattasid Fes Medina (674–961/1276–1554)” in Terms of Gender, Legend, and Law [PhD Thesis, University of Leeds Publishing].
• O'Meara, S. M. (2004). An Architectural Investigation of Marinid and Wattasid Fes Medina (674–961/1276–1554)” in Terms of Gender, Legend, and Law [PhD Thesis, University of Leeds Publishing].
• Özkuyumcu, N. (2010). Tanca. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. XXXIX. ss. 560-562). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özkuyumcu, N. (2010). Tanca. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. XXXIX. ss. 560-562). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özkuyumcu, N. (2012). Tıtvân. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. XXXXI ss. 122-123). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özkuyumcu, N. (2012). Tıtvân. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. XXXXI ss. 122-123). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Parker, R. (1981). A practical guide to Islamic Monuments in Morocco. The Baraka Press.
• Parker, R. (1981). A practical guide to Islamic Monuments in Morocco. The Baraka Press.
• Rahman, H. U. (1995). İslam Tarihi Kronolojisi (570-1000). Birleşik Yayıncılık.
• Rahman, H. U. (1995). İslam Tarihi Kronolojisi (570-1000). Birleşik Yayıncılık.
• Rezuk, M. (1993). Dârülbeyzâ. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. VIII. ss. 516-518). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Rezuk, M. (1993). Dârülbeyzâ. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. VIII. ss. 516-518). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Rezuk, M. (2004). Merakeş. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. XXIX. ss. 166-168). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Rezuk, M. (2004). Merakeş. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. XXIX. ss. 166-168). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Rogerson, B. & Lavington, S. (2004). Marrakech: The Red City. Sickle Moon Publishing.
• Rogerson, B. & Lavington, S. (2004). Marrakech: The Red City. Sickle Moon Publishing.
• Sarıçam, İ. & Erşahin, S. (2011). İslam Medeniyeti Tarihi. TDV Yayınları.
• Sarıçam, İ. & Erşahin, S. (2011). İslam Medeniyeti Tarihi. TDV Yayınları.
• Searight, S. (1999). Maverick Guide to Morocco. Pelican Publishing.
• Searight, S. (1999). Maverick Guide to Morocco. Pelican Publishing.
• Souissi, A. (2013). History Of Ribat Al-Fath. Religious Culture Library.
• Souissi, A. (2013). History Of Ribat Al-Fath. Religious Culture Library.
• Terrasse, H. (1952). History of Morocco. Éditions Atlantides.
• Terrasse, H. (1952). History of Morocco. Éditions Atlantides.
• Touri, A., Benaboud, M., Boujibar El-Khatib, N., Lakhdar, K. Mezzine, M. (2010). VIII.1 Rabat. Le Maroc andalou: à la découverte d'un art de vivre (2 ed.). Ministère des Affaires Culturelles du Royaume du Maroc & Museum With No Frontiers.
• Touri, A., Benaboud, M., Boujibar El-Khatib, N., Lakhdar, K. Mezzine, M. (2010). VIII.1 Rabat. Le Maroc andalou: à la découverte d'un art de vivre (2 ed.). Ministère des Affaires Culturelles du Royaume du Maroc & Museum With No Frontiers.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1998). Osmanlı Tarihi. (C. II/III). TTK Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1998). Osmanlı Tarihi. (C. II/III). TTK Yayınları.
• Wilbaux, Q. (2001). La médina de Marrakech: Formation des espaces urbains d'une ancienne capitale du Maroc. published by L'Harmattan.
• Wilbaux, Q. (2001). La médina de Marrakech: Formation des espaces urbains d'une ancienne capitale du Maroc. published by L'Harmattan.