Mahmud Nedim Paşa ve Nedimof Yakıştırması

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 6, 4304 - 4321

Demet Karasu

Öz

Devlet kademelerinde önemli hizmetlerde bulunmuş olan Mahmud Nedim Paşa, Tanzimat döneminin kayda değer simalarından biridir. Yine aynı şekilde devlet memurluklarında önemli görevler icra etmiş olan Mustafa Reşid Paşa, Âlî Paşa ve Fuad Paşa gibi şahıslarla kurduğu yakın münasebetlerden ötürü Paşa, bürokraside emin adımlarla ilerlemiştir. Devlet hizmetindeki tecrübeleri, ciddiyeti, istikameti ve gerçekleştirdiği icraatlarla Sultan Abdülaziz’in dikkatini celp etmiştir. Devletin içinde bulunduğu çalkantılı süreçte memuriyet hayatı da aynı oranda çalkantılı geçen Mahmud Nedim Paşa’nın bozulan ekonomiyi düzeltmek adına gerçekleştirdiği Tenzîl-i Faiz, diplomasi anlayışı ve birtakım icraatları şahsına karşı düşmanlık oluşturmuştur. Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu siyasî, iktisadî ve sosyal durumun kötüye gitmesiyle kurtuluş çaresi olarak başka bir devletin dostluğuna inanılmış ve bu doğrultuda önemli devlet adamları kendi görüşleri yönünde bir dış güce yanaşmıştır. Mahmud Nedim Paşa da zikredildiği üzere diğer devlet adamlarının da yapmış olduğu gibi dış güçlerden kendisine Rusya’yı yakın görmüştür. Ancak bu durum Paşa için ağır ithamlara ve “Nedimof” olarak anılmasına neden olmuştur. Söz konusu çalışmada Mahmud Nedim Paşa’nın yaptığı icraatları hangi sebeple yaptığı, neyi amaçladığı arşiv belgeleri ve diğer birinci el kaynaklar aracılığıyla ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. İlgili makalede, Mahmud Nedim Paşa’ya karşı olan yakıştırmalar tartışmaya açılarak, özellikle Paşa’ya karşı itham edilen Nedimof lakabının ne derece doğru olduğu ve neden böyle bir lakabın takıldığına dair bilgiler verilerek döneme ışık tutulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Rusya, Mahmud Nedim Paşa, Nedimof

Mahmud Nedim Pasha and the Nedimof Appellation

Öz

Mahmud Nedim Pasha, who served at important state levels, is one of the noteworthy figures of the Tanzimat period. Likewise, due to the close relations he established with people such as Mustafa Reşid Pasha, Âlî Pasha and Fuad Pasha, who also held important positions in the civil service, Pasha took firm steps forward in the bureaucracy. He attracted the attention of Sultan Abdülaziz with his experience in state service, his seriousness, his direction and his actions. Mahmud Nedim Pasha, whose civil service life was equally turbulent in the turbulent period in which the state was in, created enmity against him with his Tenzîl-i Interest, diplomacy understanding and some of his actions in order to correct the deteriorating economy. With the deterioration of the political, economic and social situation of the Ottoman Empire, the friendship of another state was believed to be the solution for salvation, and in this direction, important statesmen approached a foreign power in line with their own views. As mentioned, Mahmud Nedim Pasha, like other statesmen, favoured Russia among the foreign powers. However, this situation led to heavy accusations against Pasha and he was labelled as ‘Nedimof’. In this study, the reasons for Mahmud Nedim Pasha's actions and what he aimed to achieve were tried to be revealed through archival documents and other first-hand sources. In the related article, the epithets against Mahmud Nedim Pasha were opened to discussion, and it was tried to shed light on the period by giving information about how accurate the nickname Nedimof, which was accused against Pasha, was and why such a nickname was attached.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Russia, Mahmud Nedim Pasha, Nedimof

Kaynakça

• (9 Eylül 1871) (Cemâziyelahir 1288), Basiret, no: 464.
• (29 Ağustos 1875), (27 Receb 1292), Ceride-i Havadis, no: 2864.
• (11 Eylül 1871) (25 Cemâziyelahir 1288), Takvim-i Vekayi no: 1404.
• (15 Mart 1868) (21 Za 1284), Tasvir-i Efkâr, no: 569.
• (15 Mayıs 1883) (7 B 1300), Tercüman-ı Hakikat, no: 1479.
• (20 Ekim 1879) (4 Za 1296), Tercüman-ı Hakikat, no: 403.
• (28 Ağustos 1875) (26 B 1292), Vakit, no: 83.
• Abdurrahman Şeref. (1339/1920). Tarih Musahabeleri. Matbaa-I Âmire.
• Abdurrahman Şeref. (1996). II. Meşrutiyet Olayları (1908-1909). (Yay. Haz. B. Kodaman-M. Ali Ünal). TTK Yayınları.
• Abu-Manneh, B. (1990). The Sultan And The Bureaucracy: The Anti-Tanzimat Concepts Of Grand Vizier Mahmud Nedim Paşa. International Journal of Middle East Studies. 22/3. Cambridge University Press, 257-274.
• Akyıldız, A. (2003). Mahmud Nedim Paşa (1818-1883). TDV İslam Ansiklopedisi. (C 27. s. 374-376). TDV Yayınları.
• Akyıldız, A. (2018). Osmanlı Merkez Bürokrasisi (1836-1856). Timaş Yayınları.
• Akyıldız, A. (2019). Osmanlı’da Ulaşımın Modernleşmesi. Timaş Yayınları.
• Aliye, F. (1995). Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı. Bedir Yayınevi.
• Armaoğlu, F. (2006). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914). Alkım Yayınevi.
• Âtıf Hüseyin Bey. (2013). Sultan II. Abdülhamid’in Sürgün Günleri. Timaş Yayınları.
• Autheman, A. (2002). Bank-ı Osmanî-i Şahane Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı Bankası. (Çev. A. Berktay). Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• Bâsiretçi Ali Efendi. (1997). İstanbul’da Yarım Asırlık Vekayi-i Mühimme. Kitabevi Yayınları.
• Cevdet Paşa. (1986). Tezâkir 1-12. TTK Yayınları.
• Çağatay, N. (1985). Tanzimat ve Türk Eğitimi: Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri (Bildiriler). s. 53-64. TTK Yayınları.
• Danişmend, İ. H. (1971). Osmanlı Devlet Erkânı. Türkiye Yayınevi.
• Davison, R. H. (1991). Mahmud Nedim Pasha. Eİ, Vol VI, 68-69.
• Davison, R. H. (1997). Osmanlı İmparatorluğunda Reform (1856-1876). (C II). Papirüs Yayınevi.
• Demiroğlu, H. & Uyanık F. (2014). Osmanlı ve Rus Kaynaklarına Göre General İgnatyev’in Sultan Abdülaziz Dönemi Faaliyetleri (1864-1876). Sultan Abdülaziz ve Dönemi Sempozyumu (Bildiriler). (C III. s. 183-204). TTK Yayınları.
• Dönmez, A. (2019). Osmanlı Devleti’nde İktidar Mücadelesi (1845-1858). Grafiker Yayınları.
• Ebuzziya Tevfik. (1973). Yeni Osmanlılar Tarihi. Hürriyet Yayınları.
• Engelhardt, E. P. (2010). Türkiye’de Çağdaşlaşma Hareketleri (Tanzimat). Örgün Yayınevi.
• Engin, V. (1993). Rumeli Demiryolları. Eren Yayıncılık.
• Gencer, A. İ. (1993). Tanzimat Fermanı (1839)’dan 1876’ya Kadar Osmanlı İmparatorluğu. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi. (C 11. s. 431-521). Çağ Yayınları.
• Hülagü, M. M. (2007). Sultan II. Abdülhamid’in Sürgün Günleri (Hususi Doktoru Âtıf Hüseyin Bey’in Hatıratı). Pan Yayıncılık.
• İgnatyev, N.P. (1914a). Zapiski. İstoriçeskiy Vestnik İstoriko-Literaturniy Jurnal, 49-75.
• İgnatyev, N.P. (1914b). Poezdka Graga N.P. İgnatyeva po Evropeyskim Stolitsam Pered Voynoy 1877-1878 g.g. Russkaya Starina, 491-516.
• İnal, İ. M. K. (1982). Son Sadrazamlar I. Dergâh Yayınları.
• Kapıcı, Ö. (2013). Osmanlı – Rus İlişkilerinde N.P. İgnatyev Dönemi ve Rusya’nın Osmanlı Siyaseti (1864-1877). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacette Üniversitesi.
• Kara, G. & Toprak, S. (2016). 19. Yüzyıl Sonunda Balkan Siyaseti Gölgesinde Rusya’nın Yalnızlaşması. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi, 5/4, 677-689.
• Karal, E. Z. (2000). Osmanlı Tarihi (Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876-1907)). (C VIII). TTK Yayınları.
• Karal, E. Z. (2007). Osmanlı Tarihi (Islahat Fermanı Devri (1856-1861)). (C VI). TTK Yayınları.
• Karal, E. Z. (2003). Osmanlı Tarihi (Islahat Fermanı Devri (1861-1876)). (C VII). TTK Yayınları.
• Karamursal, Z. (1989). Osmanlı Malî Tarihi Hakkında Tedkikler. TTK Yayınları.
• Karataş, Y., Karasu, D. & Karasu, M. K. (2021). Mahmud Nedim Paşa Âyîne ve Hasbihâl (Bir Babıali Eleştirisi). Eğitim Yayınevi.
• Kaya, G. (2015). Bürokratik Nüfûza Karşı Monarşik Egemenliği Yeniden Kurgulamak Üzerine Bir Girişim: Mahmud Nedim Paşa’nın Görüşlerinde Ahlâk ve Devlet İdaresi. OTAM, 38, 55-94.
• Kurat, A. N. (2014). Rusya Tarihi (Başlangıçtan 1917’ye Kadar). TTK Yayınları.
• Kurat, A. N. (2011). Türkiye ve Rusya (XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşına Kadar Türk-Rus İlişkileri (1798-1919)). TTK Yayınları.
• Kurşun, Z. (2003). Mehmed Memduh Paşa (1839-1925). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 28. ss. 495-497). TDV Yayınları.
• Kurşun, Z. (1998). Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hakimiyeti (Vehhabî Hareketi ve Suud Devleti’nin Ortaya Çıkışı). TTK Yayınları.
• Mahmud Celaleddin Paşa. (1983). Mir’ât-ı Hakîkat (Târihi Hakîkatların Aynası). (C I-II-III). Berekât Yayınevi.
• Mahmud Nedim Paşa. (1327). Âyine ve Hasbihâl. Karabet Matbaası.
• Mahmud Nedim Paşa. (ty.). Divân-ı Mahmud Nedim Paşa. Millet Genel Kütüphanesi. Âli Emirî Tasnifi 435-439.
• Mahmud Nedim Paşa. (1283). Hikâye-i Melik Muzaffer. İstanbul.
• Mahmud Nedim Paşa. (1032) Sadr-ı Esbak Mahmud Nedim Paşa’nın Üss-i İnkılaba Müdafaanâmesi. Millet Genel Kütüphanesi. A.E. Tarih. CD 905.
• Süreyya, M. (1996). Sicill-i Osmani. (C III-IV). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Midhat Paşa. (1997b). Mir’at-ı Hayret (Yıldız Mahkemesi ve Taif Zindanı). (Yay. Haz. O. Selim Kocahanoğlu). Temel Yayınları.
• Midhat Paşa. (1997a). Tabsıra-i İbret (Hayatım İbret Olsun). (Yay. Haz. O. Selim Kocahanoğlu). Temel Yayınları.
• Mordtmann, A. D. (1999). İstanbul ve Yeni Osmanlılar. (C I-II). Pera Yayıncılık.
• Ortaylı, İ. (2007). Son İmparatorluk Osmanlı. Timaş Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2008). Tarihin İzinde. Profil Yayıncılık.
• Özcan, B. (2007). Bir Baskının Anotomisi: Sinop Faciası. Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 2 (1), 7-18.
• Özcan, B. (2010). Osmanlı Devleti’nin Rusya’ya Yönelik Dış Politikası (19. Yüzyıl ve 20. Yüzyıl Başı). Türk Dış Politikası Osmanlı Dönemi 2, Gökkubbe Yayınları, 309-326.
• Özcan, B. (2008). Sinop Deniz Faciası. Deniz Basımevi.
• Öztuna, Y. (1984). Bir Darbenin Anatomisi. Ötüken Neşriyat.
• Öztuna, Y. (2006). Tanzimat Paşaları Âlî ve Fuâd Paşalar. Ötüken Neşriyat.
• Öztürk, Y. (2010). Osmanlı Devleti’nin Rusya’ya Yönelik Dış Politikası ve Türkiye-Moskova İlişkileri (16. ve 17. Yüzyıllar). Türk Dış Politikası Osmanlı Dönemi 2, Gökkubbe Yayıncılık, 217-280.
• Pakalın, M. Z. (1940). Mahmud Nedim Paşa. Ahmet Said Matbaası.
• Petrosyan, Y. A. (1984). Russko-Turetskie Otnosheniya i Pervie Turetskie Konstitustionalistı (1875-1877). No: 4. İstoriko-Filologicheskiy Jurnal, 45-58.
• Rumbold, H. (1902). Recollections of a Diplomatist. (Vol II). London, Edwar Arnold, Dublisher to the Endia Office.
• Sadrazam Sait Paşa. (1977). Anılar. Hürriyet Yayınları.
• Salih Münir Paşa (Çorlulu). (2015). Geçmiş Zamanlar (II. Abdülhamid Devri Osmanlı Diplomasisi, İstanbul ve Paris Hatıraları). TTK Basımevi.
• Stambulov V. (1935). Yego zovut Kemal'. Obrashchayte vnimaniye na veshchi.
• Şahin, H. (2010). Osmanlı Devleti’nin Rusya’ya Yönelik Dış Politikası (18. Yüzyıl). Türk Dış Politikası Osmanlı Dönemi 2, Gökkubbe Yayıncılık, 281-308.
• Tanpınar, A. H. (2014). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. Dergâh Yayınları.
• Topsakal, İ. (2016). Tarihi Süreçte Rusya-Türkiye İlişkileri. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C III, 33-53.
• Tukin. C. (1947). Osmanlı İmparatorluğu Devrinde Boğazlar Meselesi. Üniversite Matbaacılık.
• Türkgeldi, A. F. (1987). Mesâil-i Mühimme-i Siyasiyye. (C I-II). TTK Basımevi.
• Yılmaz, R. (2008). Mahmud Nedim Paşa. Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi. (C. II). Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 69-70.
• Atatürk kitaplığı, 2024. http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/yordambt/yordam.php?aTumu=