İslamiyet Öncesi Türk Devlet Yönetiminde Kağan ve Kurultaylar

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 6, 4259 - 4285

Ayten Akcan

Öz

İslamiyet Öncesi Türk devlet anlayışında hâkimiyetinin kaynağı ilahîdir ve yönetimin en başında bulunan Türk kağanı da Gök Tanrının yeryüzündeki temsilcisidir. Zamanla şekillenen Türk hâkimiyet anlayışının önemli bir bileşeni olan kurultaylar ise kağandan sonra en güçlü ikinci yönetim birimi görünümündedir. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde, devlet meclisi gibi yapılanan kurultaylar, günümüzde en ideal yönetim biçimi olarak tanımladığımız ve modern demokrasilerin önemli unsurlarından olan bugünkü meclislerin temelini oluşturan bir kamu kurumu olarak karşımıza çıkmaktadır. İslamiyet Öncesi Türk Tarihi’nde kurultaylar, birçok konunun konuşulduğu, tartışıldığı ve genellikle neticeye kavuşturulduğu bir yapıdır. Ayrıca düzenin sağlanması adına hukuk kurallarının oluşturulmasından savaşa ve barışa karar verilmesine, kağanın kim olacağı hususundan, kağanın almış olduğu kararları denetlemeye ve alınan yanlış kararlar neticesinde kağanın yetkilerini sınırlandırmaya kadar birçok görevi de üstlenmiştir. Bu çalışmada yerli kaynak niteliğinde olan başta Orhun Yazıtları, Oğuzname, Kutadgu Bilig’den ve Dede Korkut anlatılarından ve hiç şüphesiz çalışmanın bazı bölümlerinde de Çin kaynaklarından gerektiği ölçüde istifade ederek kurultayların İslamiyet Öncesi Dönemlerde Türk devlet yapılanmasına, hukuk sistemlerinin oluşmasına ve gelişmesine ne gibi faydalar sağladığını ele almaya çalışacağız. Aynı zamanda bu dönem Türk devletlerinde bu kurulların işleyişine ve topluma ilişkin yönlerine kısaca değineceğiz.

Anahtar Kelimeler

İslamiyet Öncesi Türkler, Hâkimiyet, Kurultay, Yönetim, Devlet

Kagan and Kurultays in Pre-Islamic Turkish State Administration

Öz

In the pre-Islamic Turkish state understanding, the source of sovereignty is divine and the Turkish kaghan, who is at the top of the administration, is the representative of God on earth. The kurultays, which are an important component of the Turkish understanding of sovereignty shaped over time, are the second most powerful administrative unit after the kaghan. In the pre-Islamic Turkish states, the kurultay, which was structured like a state assembly, appears as a public institution that forms the basis of today's assemblies, which we define as the most ideal form of government today and which are important elements of modern democracies. In Pre-Islamic Turkish History, assemblies are a structure where many issues are discussed, debated and generally concluded. In addition, in order to ensure order, it has undertaken many tasks from establishing the rules of law to deciding on war and peace, from the issue of who will be the kaghan, to supervise the decisions taken by the kaghan and to limit the powers of the kaghan as a result of the wrong decisions taken. In this study, we will try to discuss what kind of benefits the kurultays provided to the Turkish state structure, the formation and development of legal systems in the Pre-Islamic Periods by making use of the Orkhon Inscriptions, Oghuzname, Kutadgu Bilig and Dede Korkut narratives and undoubtedly Chinese sources in some parts of the study. At the same time, we will briefly touch upon the functioning of these councils and their social aspects in the Turkish states of this period.

Anahtar Kelimeler

Pre-Islamic Turks, Sovereignty, Kurultay, Administration, State

Kaynakça

• Sığrı, Ü., Ercil, Y. (2007). Türklerde Yönetim-Türk Gelenekleri ve Yönetim Tarihi. IQ Kültür Sanat.
• Ssu-ma-Ch’ien (1975). Shıh-chı (Tarihî Hatıralar). Chung-hua shu chü, Pekin.
• Sümer, F. (1959). Oğuzlar’a Ait Destani Mahîyette Eserler Reşîdüddîn Oğuznâmesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 17 (3-4), 357-456.
• Sümer, F. (1982). Oğuzlar-Tarihleri, Boy Teşkilatı Destanları. A.Ü. D.T.C.F.
• Şeşen, R. (1975). İbn Fazlan Seyahatnâmesi. Bedir Yayınları.
• Tanci, M. (1993). İbni Batûta Tam Metin Seyahatnâme,1. ve 2., Üçdal Neşriyat.
• Taneri, Aydın (1981). Türk Devlet Geleneği. Töre Devlet Yayınları.
• Taneri, A. (1993b). Türk Kavramının Gelişimi. Ocak Yayınları.
• Taşağıl, Ahmet (1993). Kapgan Kağan. Belleten, 218, (57), 51-70.
• Taşağıl, A. (2014). Gök-Türkler I-II-III. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Taşağıl, A. (2018). Bilge Kağan’ın Vasiyeti. Bilge Kültür Sanat.
• Tatar, T. (1997). Türk Yönetim Sistemi. Turan Yayınları.
• Thomsen, V. (1993). Çözülmüş Orhun Yazıtları. (Çev. V. Köken). Türk Tarih Kurumu.
• Togan, A. Z. V. (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş I. Enderun Kitabevi.
• Togan, A. Z. V. (1982). Oğuz Destanı. Enderun Kitabevi.
• Turan, O. (1969). Türk Cihan Hakimiyeti Mefkûresi Tarihi I. Turan Neşriyat Yurdu.
• Türkdoğan, O. (2016). Türk Toplumunun Tarihsel Kimliği ve Günümüz Sorunları. Çizgi Kitabevi.
• Üçok, Ç., Mumcu, A., Bozkurt, G. (2018). Türk Hukuk Tarihi. Turhan Kitabevi.
• Yazıcızâde, A. (2017). Tevârîh-i Âl-i Selçuk (Oğuznâme-Selçuklu Târihi). Haz. A. Bakır. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Yıldırım, D. (1991). Köktürklerde Kağanlık Süreci: Kaldırma, Kötürme, Oturma. XI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri. c.2, 519-530.
• Zvelebil, M. (1980). Der Aufstieg der Nomaden in Zentralasien. Die Cambridge Enzyklopaedie der Archaeologie, Christian Verlag, München, 252- 256.