Sivas Kongresi’nden Damat Ferit Paşa’nın İstifasına Kadar İstanbul Basınında Mustafa Kemal Paşa ve Milli Mücadele (Eylül 1919)

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 465 - 505

Mehmet Emin Elmacı

Öz

Mustafa Kemal Paşa’nın 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkması sonrası gelişmeler, İstanbul basınında geç de olsa sadece haber olarak kendine yer bulmaktaydı. Arka planda sıkıntılar olduğu ortadaydı ancak Damat Ferit Paşa hükümetinin sıkı sansür uygulaması bazı gerçeklerin açıklanmamasına neden olmaktaydı. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’un isteği dışında Anadolu’da teşkilat kurmaya başladığında bazı konular daha da görünür olmaya başladı. O’nun geri çağrılması, görevden alınması, istifa etmesi sonrasında son nokta, Temmuz ayı sonunda görüldüğü yerde tutuklanması kararı olacaktı. Bu aşamada Mustafa Kemal Paşa’nın adı, İstanbul basınına verilen haberlerde ve bazı gazetecilerin köşe yazılarına genellikle aleyhinde olarak yansımıştı. Sivas Kongresi’nin de toplanacağı bu süreç, sonun başlangıcı idi. Gazetelerde Milli Mücadele ile ilgili haberler ve padişah Vahdettin ile Damat Ferit Paşa’nın verdiği mülakatlar eklenmişti. Bu gelişmeler ışığında Sivas Kongresi öncesi ve sonrası Mustafa Kemal Paşa ve Milli Mücadele’ye karşı olan İstanbul basının bakış açısı ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sait Molla, Ali Kemal, Refi Cevat, Atatürk

Mustafa Kemal Pasha and the National Struggle in the Istanbul Press from the Sivas Congress to the Resignation of Damat Ferit Pasha (September 1919)

Öz

The developments following Mustafa Kemal Pasha's landing in Samsun on 19 May 1919 were only reported in the Istanbul press, albeit belatedly. It was obvious that there were problems in the background, but the strict censorship of the government of Damat Ferit Pasha caused some facts not to be disclosed. When Mustafa Kemal Pasha started to establish an organisation in Anatolia against the wishes of Istanbul, some issues became more visible. After his recall, dismissal and resignation, the final point was to be the decision to arrest him on sight at the end of July. At this stage, Mustafa Kemal Pasha's name was generally reflected against him in the news given to the Istanbul press and in the columns of some journalists. This process, during which the Sivas Congress would also be convened, was the beginning of the end. In the newspapers, news about the National Struggle and interviews given by Sultan Vahdettin and Damat Ferit Pasha were added. In the light of these developments, the perspective of the Istanbul press against Mustafa Kemal Pasha and the National Struggle before and after the Sivas Congress has emerged.

Anahtar Kelimeler

Sait Molla, Ali Kemal, Refi Cevat, Atatürk

Kaynakça

• Beyanname-yi Hümayun. (21 Eylül 1919). Alemdar.
• Beyanname-yi Şahane. (24 Eylül 1919). Alemdar.
• Sadrazam Ferit Paşa’nın Beyanatı. (25 Eylül 1919). Akşam.
• Beyanname-yi Hümayun ve Tezahürat. (25 Eylül 1919). Alemdar.
• Mütekaidiyn-i Askeriye Cemiyeti’nin Bir Arızası. (25 Eylül 1919). Alemdar.
• Zat-ı Hükümdar ve Millet Yekpare Bir Kitledir. (25 Eylül 1919). Alemdar.
• Anadolu Ahvali- Bir Tekzip. (18 Eylül 1919). Alemdar.
• Sivas Vali ve Kumandanlığı. (4 Eylül 1919). Alemdar.
• Ferit Paşa’nın Beyanatı. (5 Eylül 1919). Alemdar.
• Anadolu’dan İstemeye Yüz Kaldı mı?. (5 Eylül 1919). Alemdar. Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Bey. (1 Ağustos 1919). İfham.
• Sadrazam Paşa’nın Beyanatı. (5 Eylül 1919). İfham.
• Sadrazam Paşa’nın Mühim Beyanatı. (5 Eylül 1919). İkdam.
• Jandarma Kumandanı Kemal Paşa’nın Beyanatı. (6 Eylül 1919). İkdam.
• Sadrazam Paşa’nın Beyanatı. (13 Eylül 1919). İkdam.
• Beyanname-yi Hümayun. (21 Eylül 1919). İkdam.
• Beyanname-yi Hümayun Münasebetiyle. (22 Eylül 1919). İkdam.
• Beyanname-yi Hümayun. (22 Eylül 1919). İkdam.
• Beyanname-yi Hümayun Münasebetiyle Muhtıralar. (23 Eylül 1919). İkdam.
• Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nın Muhtırası. (23 Eylül 1919). İkdam. Nigahban Cemiyeti’nin Muhtırası. (23 Eylül 1919). İkdam.
• Beyanname-yi Şahane. (24 Eylül 1919). İkdam.
• Deba Muharririnin Mülakatı. (24 Eylül 1919). İkdam
• Une Interview de Mehmed VI. (22 Septembre 1919). Journal des Débats.
• La Presse et Interview du Sultan. (23 Septembre 1919). Journal des Débats.
• Bizi Ancak Anadolu Kurtarabilir. (4 Eylül 1919). Peyam.
• Sadrazam Paşa Hazretleriyle Mülakat. (5 Eylül 1919). Peyam.
• Huzura Kabul-Babıali’de Vükela İçtimaları. (21 Eylül 1919). Peyam.
• Beyanname-yi Hümayun. (21 Eylül 1919). Peyam.
• Beyanname-yi Hümayun Suretiyle. (21 Eylül 1919). Peyam.
• Kimi Aldatıyorlar. (28 Eylül 1919). Peyam.
• (12 Ağustos 1919). Takvim-i Vekayi.
• Padişahımızın Beyanat-ı Mülukaneleri. (26 Eylül 1919). Tarik.
• Sadrazam Paşa’nın Yeni Beyanatı. (13 Eylül 1919). Tarik.
• Padişahımızın Beyanat-ı Hümayunları. (24 Eylül 1919). Tarik.
• Sadrazam Paşa’nın Beyanatı. (26 Eylül 1919). Tarik.
• Sadrazam Paşa’nın Beyanatı. (5 Eylül 1919). Tasvir-i Efkar.
• Beyanname-yi Hümayun. (21 Eylül 1919). Tasvir-i Efkâr.
• Beyanat-ı Şahane. (24 Eylül 1919). Tasvir-i Efkâr.
• Millete Beyanname-Nigahban Cemiyet-i Askeriyesi Tarafından. (7 Temmuz 1919). Türkçe İstanbul.
• Ferit Paşa Hazretlerinin Beyanatı. (5 Eylül 1919). Türkçe İstanbul.
• Anadolu’daki Cereyanların Sonu. (18 Eylül 1919). Türkçe İstanbul.
• Beyanname-yi Hümayun. (21 Eylül 1919). Türkçe İstanbul.
• Üçüncü Damat Ferit Paşa Kabinesi- Hatt-ı Hümayun Sureti. (22 Temmuz 1919). Vakit.
• Harekat-ı Milliye ve Müşir Fuat Paşa. (7 Teşrinievvel-Ekim 1919). Vakit.
• Harbiye Nezareti’nde Tebeddül. (15 Ağustos 1919). Vakit.
• Sadrazam Paşa ile Bir Mülakat. (5 Eylül 1919). Vakit.
• Harekât-ı Milliye Etrafında. (11 Ekim 1919). Yeni Gün.
• Sadrazam Paşa’nın Beyanatı. (12 Eylül 1919). Yirminci Asır.
• 4.5 Ayda Üçüncü Ferit Paşa Kabinesi. (22 Temmuz 1919). Zaman.
• Taşraya Tamim. (23 Temmuz 1919). Zaman.
• Polis Müdüriyeti. (5 Mart 1919). Zaman.
• Sadrazam Damat Ferit Paşa’nın Muhtelif Meseleler Hakkındaki Beyanatı. (5 Eylül 1919). Zaman.
• Eserler Akşin. S. (2004a). İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele. (C.1). Kültür Yayınları.
• Akşin. S. (2004b), İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele. (C.2). Kültür Yayınları.
• Kemal, A. (1919, Eylül 28). Kimi Aldatıyorlar. Peyam.
• Atatürk ile İlgili Arşiv Belgeleri. (1911-1921). (1982). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yayınları.
• Atatürk Sivas’ta. (1982). Sivas.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri. (2007). (C. 4). Kaynak Yayınları.
• Bayraktar. H.(2007). Orta Doğu Topraklarında Osmanlı İdaresi Aleyhine Yapılan Yerli Ve Yabancı Basın Yayın Faaliyetleri Ve Devlet Adamlarının Tutumu. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi. C. II.
• Beyanname-i Hümayun. (1954). Harp Tarihi Vesikaları Dergisi. 3/10. Vesika. 221.
• Çevik. Z. (2020). Birinci Meclis Gizli Celse Zabıtlarında Jandarma Teşkilatı Hakkında Görüşmeler (1920-1921). Asya Studies, 4 (14), 75-85.
• Efe, İ. (2016). 30 Ekim 1918’den Ocak 1921’e Teşkilat, Tensîkât ve İcraatlarıyla Türk Jandarması. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 583-602.
• Elmacı, M. E. (2022). Mustafa Kemal Atatürk’ün Kamuoyunda Tanınması (1911-1919)T. ATAM Yayınları.
• Elmacı, M. E. (2024a). Milli Mücadelede Mustafa Kemal Paşa’nın Tutuklanma Kararının İstanbul Basınına Yansıması (Ağustos 1919). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 11 (5), 3541-3574.
• Elmacı, M. E. (2024b). Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a Çıkışı Sonrasında Geri Çağrılma, Azil ve İstifa Süreçlerinin İstanbul Basınına Yansıması (Haziran -Temmuz 1919). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 11 (4), 3541-3574.
• Elmacı, M. E. (2024c). Sivas Kongresi’nin Bir Sonucu Olarak Damat Ferit Paşa’nın İstifası’nda Bir Aracı: Deli Müşir Fuat Paşa. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 17, 208-222.
• Ertan F. T. Nigehban Cemiyet-i Askeriyesi. Atatürk Ansiklopedisi. ATAM.
• Gazi Mustafa Kemal. (1927). Nutuk. Vesika No. 221.
• Goloğlu. M. (2006). Milli Mücadele Tarihi II, Sivas Kongresi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İpek. G. (2013). Alaşehir Kongresi’ne Katılanlar Ve Sosyal Statüleri. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (3), Aralık 2013, Manisa Özel Sayısı.
• Jaeschake. G. (2001). Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri. (I). Cumhuriyet Kitapları.
• Karagülmez. M. (2023). Macar Kaynaklarında Yeni Türk Devleti’nin Kuruluş Süreci ve Türkiye’deki Siyasi Hayata Dair Bazı Tespitler (1920-1938). Karadeniz Araştırmaları, XX/77: 157-177.
• Kenan. S. (2011). Oğlu Âli Türkgeldi’nin Kalemiyle Son Osmanlı Mâbeyn Başkâtiplerinden Babası Ali Fuat Türkgeldi’nin Hayatı ve Eserleri. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 37.
• Kocaoğlu. B. (2006). Mütarekede İttihatçılık, İttihat ve Terakki fırkasının Dağılması (1918 -1920). Temel Yayınları.
• Reşit Paşa’nın Hatıraları. (1939). (Neşr.C. R. Yularkıran). Muallim Ahmet Halit Kitabevi.
• Sait Molla. (18 Eylül 1919). .Anadolu’daki Cereyanların Sonu. Türkçe İstanbul.
• Sarıhan, Z. (1993). Kurtuluş Savaşı Günlüğü. (C.1). TTK Yayınları.
• Sarıhan, Z. (1994). Kurtuluş Savaşı Günlüğü. (C. 2). TTK Yayınları.
• Selek. S. (1987). Anadolu İhtilali. (C.1). Kastaş Yayınevi.
• Selvi. H. (1999). İstanbul Hükûmeti’nin Kuvâ-yı Millîye Hareketini Bölme Teşebbüsü: Jandarma Umum Kumandanı Kemal Paşa’nın Batı Anadolu Gezisi ve Sonuçları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 15 (44), 547 - 566.
• Tekir. S. (2022). Osmanlıdan Cumhuriyete Jandarma (Kuruluş, Teşkilat ve Mücadele 1903-1938). Timaş Yayınları.
• Toker. Y. (2006). 150’liklerden Portreler. Toker Yayınları.
• Turan, Ş. (2000). Türk Devrim Tarihi. (C. 1). Bilgi Yayınevi.
• Türkgeldi, A. F. (1987). Görüp İşittiklerim. TTK Basımevi.
• Türkmen, Z. (2001). Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920). TTK Yayınları.
• Uysal. D. T. (2021). Macaristan’ın Sınır-Ötesi Soydaş Azınlık Politikası. EURO Politika, 8. 73 – 82.
• Yiğit. Y. (2018). Muhalif Bir Kumandan: Son Jandarma Umûm Kamundanı Ali Kemal Paşa’nın İttihatçılarla İlişkisinin Doğası” Miras ve Değişim: Osmanlı’dan Cumhuriyete Jandarma. Berikan Yayınevi.
• Zürcher, E. J. (2005). Milli Mücadelede İttihatçılık. İletişim Yayınları.