Reflections of the Poppy Motif on Anatolian Seljuk Period Tiles Contemporary Turkish Painting

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 3, 782 - 798, 28.07.2025

Mustafa Öztürk , Tahsin Samur

https://doi.org/10.46868/atdd.2025.955

Öz

Art is not only a form of aesthetic expression, but also a powerful language that carries the cultural and symbolic codes of a society, leaving traces in history. The poppy motif in Anatolian Seljuk Period tile art is not only a visual ornament, but also carries deep meanings symbolising fertility, power and eternity throughout history. In addition to having an important place in medical, religious and agricultural fields throughout history, the poppy has also been used as a powerful symbol in the field of art. The aim of this research is to reveal how the poppy motif was used in tile art during the Seljuk period and to determine how this motif was transferred to contemporary Turkish art. In the research, the use of the poppy motif in Seljuk tiles was evaluated using the descriptive analysis method, and the place of the motif in works of art was examined through iconographic analysis. Within the scope of the study, the works of artists such as Tamer Bilgiç, Filiz Ural, Yavuz Saraçoğlu, Mehmet Arpacık and Özkan İpekçi were evaluated and the transformation of the motifs in the works of artists from traditional art to contemporary art was analysed. In the works of the artists, it has been observed that the poppy motif is sometimes handled directly as a vegetal form, and sometimes as an abstract or symbolic element of expression. As a result, it has been revealed that the poppy motif functions as a historical and cultural bridge, contributing to the protection of traditional heritage and its integration with contemporary art. The study contributes to the history of art and cultural heritage studies and emphasises the continuity of floral motifs in art.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Seljuk Tiles , Motif , Poppy Motif , Painting , Contemporary Turkish Painting

Anadolu Selçuklu Dönemi Çinilerindeki Haşhaş Motifinin Çağdaş Türk Resmine Yansımaları

Öz

Sanat, sadece estetik bir ifade biçimi değil, aynı zamanda bir toplumun kültürel ve sembolik kodlarını taşıyan güçlü bir dil olarak tarihe izler bırakır. Anadolu Selçuklu Dönemi çini sanatında yer alan haşhaş motifi, yalnızca görsel bir süsleme değil, tarih boyunca bereket, güç ve sonsuzluğu simgeleyen derin anlamlar taşımaktadır. Haşhaş, tarih boyunca tıbbi, dini ve tarımsal alanlarda önemli bir yere sahip olmasının yanı sıra, sanat alanında da güçlü bir sembol olarak kullanılmıştır. Selçuklu dönemindeki haşhaş motifinin çini sanatında nasıl işlendiğini ortaya koymak ve bu motifin çağdaş Türk sanatına nasıl aktarıldığını belirlemek, araştırmanın amacını oluşturmaktadır. Araştırmada, betimsel analiz yöntemi kullanılarak Selçuklu çinilerinde haşhaş motifinin kullanım biçimleri değerlendirilmiş, ikonografik çözümleme ile motifin sanat eserlerindeki yeri incelenmiştir. Çalışma kapsamında, Tamer Bilgiç, Filiz Ural, Yavuz Saraçoğlu, Mehmet Arpacık ve Özkan İpekçi gibi sanatçıların eserleri değerlendirilmeye alınmış ve sanatçıların eserlerindeki motiflerin geleneksel sanattan çağdaş sanata nasıl bir dönüşüm geçirdiği analiz edilmiştir. Sanatçıların eserlerinde haşhaş motifinin bazen doğrudan bitkisel bir form olarak, bazen de soyut ya da sembolik bir anlatım unsuru olarak ele alındığı görülmüştür. Sonuç olarak, haşhaş motifinin tarihsel ve kültürel bir köprü işlevi gördüğü, geleneksel mirasın korunması ve çağdaş sanatla bütünleşmesine katkı sağladığı ortaya konmuştur. Çalışma, sanat tarihine ve kültürel miras çalışmalarına katkı sunarak, bitkisel motiflerin sanattaki sürekliliğini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Selçuklu Çinileri , Motif , Haşhaş Motifi , Resim , Çağdaş Türk Resmi

Kaynakça

• Akbil, F.P. (1970). Türk El Sanatlarından Örnekler, Samples of Turkish handcrafts from Prof. Özbel’s collection. Akademi Yayınları.
• Arık, R. (2000). Kubad Abad: Selçuklu Saray ve Çinileri. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Aslanapa, O. (2003). Türk Sanatı. Remzi Kitabevi.
• Atasağun, G. (1996). İlahi dinlerde (Yahudilik Hıristiyanlık ve İslam'da) Dini semboller [Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi]. Yök Tez.
• Bilici, Z. K. (1993). Cizre Ulu Camisi Kapı Tokmaklarının İkonografik ve Kronolojik Değeri Üzerine Bir Etüt. Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar (Güner İnal'a Armağan). (ss. 73-86). Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Bozer, R. & Çeken, M. (2016). Anadolu Selçuklu Çağı Mirası Projesi. Konya Arkadaş Basım Yayınevi.
• Çaycı, A. (2008). Selçuklularda Egemenlik Sembolleri. İz Yayıncılık.
• Demiriz, Y. (1979). Osmanlı Mimari Süsleme – I. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Erol, A. F. & Yanık E. (2019). Haşhaş Bitkisinin Anadolu Kültüründeki Yeri ve İzleri. Millî Folklor, 31 (124), 202-212.
• Gibson, C. (2013). Semboller Nasıl Okunur? (Çev. C. Alpan). YEM Yayın. Kavuncuoğlu, A. P. (2003). Selçuklu Dönemi Konya ve Yöresi Çini ve Seramik Motiflerinin Günümüz Kültür ve Sanat Eğitimindeki Yeri ve Önemi. [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. Yök Tez.
• Öney, G. (1988). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şahin, F. (1983). Seramik Sözlüğü. Anadolu Sanat Yayınları.
• Şimşir, Z. (1990). Konya Selçuklu Çinilerinde Kullanılan Motifler [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. Yök Tez.
• Yazarı Belli Olan Elektronik Kaynaklar
• Yörükan Karamağaralı, B. (1982). İslam Sanatında Haşhaş Ve Hint Keneviri Motifleri. İslami İlimler Enstitüsü Dergisi, ss: 463-484. http://hdl.handle.net/20.500.12575/63281,
• İnternet Kaynakları
• Galeri Soyut, (2023). Tamer Bilgiç. https://www.galerisoyut.com.tr
• Onlinemuzayede, (2024). Mehmet Arpacık.
• Sanat Gezgini, (2023a). Filiz Ural. https://www.sanatgezgini.com/
• Sanat Gezgini, (2023b). Yavuz Saraçoğlu, https://www.sanatgezg
• Sanat Gezgini, (2023c). Özkan İpekçi. https://www.sanatgezg
• TDK, (2023). Türk Dil Kurumu Online Sözlük. https://sozluk.gov.tr
• Görsel Kaynaklar
• Görsel 1. Kadeh Tutan Erkek Portresi. 13. yy. Sır Altı Tekniği Çini Parçası, Kubad Abad Sarayı, Konya Karatay Müzesi. Arık, R. (2000). Kubad Abad: Selçuklu Saray ve Çinileri. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Görsel 2. Kase, 13. yy., Sgraffito Tekniği, Yüksekliği: 8cm, Ağız Çapı: 31cm, Aksaray Temel Kazısı. Bozer, R. ve Çeken, M. (2016). Anadolu Selçuklu Çağı Mirası Projesi. Konya Arkadaş Basım Yayınevi.
• Görsel 3. Balık Figürü 13. yy. Sır Altı Tekniği Çini Parçası, Kubad Abad Sarayı, Konya Karatay Müzesi. Arık, R. (2000). Kubad Abad: Selçuklu Saray Ve Çinileri. Türkiye İş Bankası Yayınları; Genel Yayın No. 514 s.119
• Görsel 4. Kase 13. yy. Sıraltı Tekniği, Yüksekliği: 7,4 cm, Ağız Çapı: 13.1cm, Samsat Kazısı. Bozer, R. ve Çeken, M. (2016). Anadolu Selçuklu Çağı Mirası Projesi. Konya Arkadaş Basım Yayınevi, s.49.
• Görsel 5. Tamer Bilgiç, İsimsiz. 2004, TÜAB, 80cm x 135 cm, https://www.galerisoyut.com.tr/tamer-bilgic-
• Görsel 6. Filiz Ural, Çoşku. 2000, TÜYB, 80cm x 60 cm, https://www.sanatgezgini.com/
• Görsel 7. Yavuz Saraçoğlu, Haşhaş Toplayanlar. 2022, TÜAB,35cmx50cm, https://www.sanatgezgini.com/
• Görsel 8. Mehmet Arpacık, Haşhaş Tarlası. T.Ü.Y.B. ty 35x22 https://www.janusmezat.com/en/
• Görsel 9. Özkan İpekçi, Geliş. 2017, Seramik Üzeri Resim, 55 cm x 50 cm x 6 cm https://www.sanatgezgini.com/