The First Turkic Islamic States in Mulhakât bi's-Surâh

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 3, 212 - 228, 28.07.2025

Çevirmen: Bilen Yılmaz

https://doi.org/10.46868/atdd.2025.944

Öz

Born in 1230 near Almalıg, Jamal Karshi traveled to almost all the cities of the region during the Mongol domination of Turkestan, took lessons from important religious scholars and had the opportunity to examine historical works. He was the teacher of Ilbutar, the son of Sugnak Tigin, who was in the service of the Mongols, and Bulgan Biki, the daughter of Jochi. He was known as Karshi (palaceman) due to his close relations with the Mongol aristocracy. His work Mulhakât bi-s-Surah, which is one of the most important sources on the Mongol domination of Turkestan, is the only Islamic historical work written during the government of Kaidu's son Chapar in the lands of the Chagatai Khanate. Indeed, V. V. Barthold frequently mentions this work and its author in his famous work Turkestan Until the Mongol Invasion. The work is almost entirely written in Arabic and partly in Persian. The work includes historical and geographical information, Islamic history, sections on the Muslim dynasties in Transoxiana and Kashgar, Quranic science, the dates of the prophets, autobiographical notes on the author's contemporaries, and the author's memoirs. The translated work is the Namangan manuscript, one of the three existing manuscripts. Among the distinguishing features of this manuscript is that it contains an alphabetical index of Persian words that have entered the Arabic text. Apart from these, the texts of the three copies are almost identical. This article includes the translation of the section in the work that contains valuable information on the first Turkish Islamic states. The work was translated from Arabic into Russian by Ş. H. Vohidova and B. B. Aminova; this work is the basis for our translation.

Anahtar Kelimeler

Jamal al-Karshi , Mulhakat bi’s-Surah , Turkic Islamic history , Turkestan

Mulhakât bi’s-Surâh’ta İlk Türk İslam Devletleri

Öz

1230 yılında Almalığ civarında doğan Cemâl Karşî, Moğolların Türkistan hakimiyeti esnasında bölgenin hemen bütün şehirlerini dolaşmış, önemli din âlimlerinden dersler almış ve tarih eserlerini inceleme fırsatı bulmuştur. Moğolların hizmetinde bulunan Suğnak Tigin’in oğlu İlbutar ve Cuci’nin kızı Bulgan Biki’nin öğretmenliğini yapmıştır. Moğol aristokrasisi ile olan yakın ilişkilerine istinaden Karşî (saraylı) nisbesi ile anılmıştır. Onun, Moğolların Türkistan hakimiyetine dair en önemli kaynaklardan olan Mulhakât bi-s-Surah adlı eseri, Çağatay Hanlığı topraklarında, Kaydu'nun oğlu Çapar'ın hükümeti döneminde yazılmış tek İslam tarihi eseridir. Nitekim V. V. Barthold, Moğol İstilasına Kadar Türkistan adlı meşhur çalışmasında bu eser ve yazarından sıkça bahseder. Eserin tamamına yakını Arapça yazılmış olup kısmen de Farsçadır. Eserde, tarihsel ve coğrafi bilgiler, İslam tarihi, Maveraünnehir ve Kaşgar'daki Müslüman hanedanlarına dair bölümler, Kur'an bilimi, peygamberlerin tarihleri, yazarın çağdaşlarına dair otobiyografik notlar ve yazarın anıları yer alır. Çevirisi yapılan eser, mevcut üç nüshadan biri olan Namangan nüshasıdır. Bu nüshanın ayırt edici özellikleri arasında, Arapça metne girmiş olan Farsça kelimelerin alfabetik bir dizinini içermesi bulunmaktadır. Bunların haricinde üç nüshanın metinleri neredeyse aynıdır. Bu yazımızda, eserdeki İlk Türk İslam devletlerine dair kıymetli bilgilerin yer aldığı kısmın çevirisi yer almaktadır. Eser, Arapçadan Rusçaya, Ş. H. Vohidova ve B. B. Aminova tarafından çevrilmiş olup; bizim çevirimizde bu çalışma esas alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cemâl el-Karşî , Mulhakât bi’s-Surâh , Türk İslam devletleri , Türkistan