Türk Cumhuriyetlerinin Merkezi-Yerel Yönetim Organlarının Hukuksal Çerçevede Karşılaştırılması

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 3, 471 - 501, 28.07.2025

Saliha Gizem Önder

https://doi.org/10.46868/atdd.2025.948

Öz

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra bağımsızlık kazanan Türk Cumhuriyetlerinin yönetim sistemlerinde gerçekleşen kurumsal değişikliklerin analizi önemli bilimsel bir değer taşımaktadır. Bu değişiklikler, merkezi ve yerel yönetim organlarının organizasyonel yapısına, fonksiyonel bölüşümüne ve karşılıklı ilişkilerine önemli ölçüde etki etmiştir. Özellikle, Cumhurbaşkanlığı kurumu, Bakanlar Kurulu, mülki yönetim ve yerel yönetim organlarının hukuki temeller üzerine şekillenmesi ve faaliyetleri, bu sistemin temel direklerini oluşturmaktadır. Makalede, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan’ın anayasaları ve yasal düzenlemeleri çerçevesinde, söz konusu yönetim organlarının organizasyonu, yetki dağılımı ve kurumsal ilişkileri karşılaştırmalı bir şekilde incelenmektedir. Bu bağlamda, her bir ülkenin kendine özgü hukuki yönetim modeli geliştirdiği, ancak ortak tarihsel ve siyasi bağlamdan kaynaklanan bazı ortak eğilimlerin de gözlemlendiği vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk cumhuriyetleri , cumhurbaşkanlığı , bakanlar kurulu , mülki yönetim , yerel yönetim

Comparison of central-local government bodies of Turkic Republics in legal framework

Öz

The analysis of institutional changes in the administrative systems of the Turkic republics that gained independence after the collapse of the Soviet Union is of great scientific importance. These changes had a serious impact on the organisational structure, functional division and mutual relations of central and local government bodies. In particular, the formation and activity of the presidential institution, the Council of Ministers, local executive authorities and local self-government bodies on the legal basis constitute the pillars of this system. In the article, on the basis of the constitutions and legislative acts of Azerbaijan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan and Turkmenistan, the organisation, distribution of powers and institutional relations of the above-mentioned administrative bodies are comparatively examined. In this context, it is shown that each country has formed its own unique legal model of governance, at the same time, certain general trends are observed, arising from a common historical and political context.

Anahtar Kelimeler

Turkic Republics , Presidential İnstitution , Council of Ministers , Local Executive Authorities , Local Self-Government

Türk respublikalarının mərkəzi-yerli idarəetmə orqanlarının hüquqi çərçivədə müqayisəsi

Öz

Sovet İttifaqının dağılmasından sonra müstəqillik qazanan türk respublikalarının idarəetmə sistemlərində baş verən institusional dəyişikliklərin təhlili mühüm elmi əhəmiyyət kəsb edir. Bu dəyişikliklər mərkəzi və yerli idarəetmə orqanlarının təşkilati strukturuna, funksional bölgüsünə və qarşılıqlı münasibətlərinə ciddi təsir göstərmişdir. Xüsusilə prezident institutu, nazirlər kabineti, yerli icra hakimiyyətləri və yerli özünüidarəetmə orqanlarının hüquqi əsaslarla formalaşması və fəaliyyəti bu sistemin əsas sütunlarını təşkil edir. Məqalədə Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan və Türkmənistanın konstitusiyaları və qanunvericilik aktları əsasında adıçəkilən idarəetmə qurumlarının təşkili, səlahiyyət bölgüsü və institusional münasibətləri müqayisəli şəkildə araşdırılır. Bu çərçivədə, hər bir ölkənin özünəməxsus hüquqi idarəetmə modeli formalaşdırdığı, eyni zamanda ortaq tarixi və siyasi kontekstdən qaynaqlanan müəyyən ümumi tendensiyaların da müşahidə olunduğu nümayiş edilir.

Anahtar Kelimeler

Türk Respublikaları , Prezidentlik İnstitutu , Nazirlər Kabinəti , Yerlərdə İcra Hakimiyyəti , Yerli Özünüidarəetmə

Destekleyen Kurum

1416 sayılı Kanun kapsamında Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı resmi bursiyeriyim.

Kaynakça

• Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. (2016). 12 noyabr 1995-ci ildə qəbul edilmişdir (26 sentyabr 2016-cı il tarixdə olan dəyişiklik və əlavələr). Bakı.
• Bələdiyyələrin statusu haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu. (2024). 2 iyul 1999-cu ildə qəbul edilmişdir (18 oktyabr 2024-cü il tarixində olan dəyişiklik və əlavələr). Bakı.
• Eto normal'naya praktika i samoupravleniye Respubliki Kazakhstan. (2001). 23 yanvar 2001-ci ildə qəbul edilmişdir. Almatı.
• Izbiratel’nyy okrug Turkmenistan. (2023). 18 may 1992-ci ildə qəbul edilmişdir (21 yanvar 2023-cü il tarixdə olan dəyişiklik və əlavələr). Aşqabad.
• Konstitutsii Respubliki Karakalapakstan. (2021). 9 aprel 1993-cü ildə qəbul edilmişdir (12 fevral 2021-ci il tarixdə olan dəyişiklik və əlavələr). Daşkənd.
• Konstitutsii Respubliki Kazakhstan. (2022). 30 avqust 1995-ci ildə qəbul edilmişdir (5 iyun 2022-ci il tarixdə olan dəyişiklik və əlavələr). Almatı.
• Konstitutsiya Respubliki Uzbekistan. (2023). 8 dekabr 1992-ci ildə qəbul edilmişdir (30 aprel 2023-cü il tarixdə olan dəyişiklik və əlavələr). Daşkənd.
• Kyrgyz Respblikasynskiy izbiratel'nyy okrug. (2021). 5 may 1993-cü ildə qəbul edilmişdir (5 may 2021-ci il tarixdə olan dəyişiklik və əlavələr). Bişkək.
• Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasının təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanunu. (2018). 29 dekabr 1998-ci ildə qəbul edilmişdir (24 aprel 2018-ci il tarixində olan dəyişiklik və əlavələr). Bakı.
• Nazhmite zdes', chtoby uznat' bol'she ob administratsii i organizatsiyakh. (2021). 20 oktyabr 2021-ci ildə qəbul edilmişdir. Bişkək.
• V sleduyushchem razdele my rassmotrim Uzbekistan. (2024). 2 sentyabr 1993-cü ildə qəbul edilmişdir (10 oktyabr 2024-cü il tarixdə olan dəyişiklik və əlavələr). Daşkənd.
• Yerli icra hakimiyyətləri haqqında Əsasnamə”nin təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublıkası Prezidentinin Fərmanı. (2024). 6 iyun 2012-ci ildə qəbul edilmişdir (30 may 2024-cü il tarixində olan dəyişiklik və əlavələr). Bakı.
• Zakon respubliki Uzbekistan o vnesenii izmeneniy i dopolneniy v zakon respubliki uzbekistan «ob organakh grazhdanskogo obshchestva». (2013). 23 aprel 2013-cü ildə qəbul edilmişdir. Daşkənd.
• Zakon Turkmenistana o mestnom samoupravlenii. (2022). 15 yanvar 2003-cü ildə qəbul edilmişdir (20 noyabr 2022-ci il tarixdə olan dəyişiklik və əlavələr). Aşqabad.
• Zakon Turkmenistana o mestnykh predstavitel'nykh organakh gosudarstvennoy vlasti. (2023). 10 may 2010-cu ildə qəbul edilmişdir (3 iyun 2023-cü il tarixdə olan dəyişiklik və əlavələr). Aşqabad.
• Zakon Turkmenistana o mestnykh predstavitel'nykh organakh gosudarstvennoy vlasti. (2023). 1 oktyabr 2011-ci ildə qəbul edilmişdir (3 iyun 2023-cü il tarixdə olan dəyişiklik və əlavələr). Aşqabad.