Sovyet Özerkliğinin Kurulması’nda Türkistan Komitesi’nin Rolü (Nisan-Kasım 1917)

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 4, 776 - 798

Erdem Yılmaz

https://doi.org/10.46868/atdd.2025.977

Öz

Türkistan Komitesi (Türkkomite), Rusya İmparatorluğu’nun çöküşüyle Sovyetler Birliği’nin kuruluşu arasındaki geçiş sürecinde, Türkistan’nın yönetimsel ve siyasal yapısında kritik bir rol oynamıştır. 1917 Şubat Devrimi sonrasında Geçici Hükümet tarafından kurulan Komite, bölgedeki yerel halkın temsilini artırmayı ve yönetim süreçlerini modernleştirmeyi hedeflemiştir. Ancak, dönemin karmaşık siyasi atmosferi ve Taşkent Sovyeti ile yaşanan yoğun anlaşmazlıklar, bu hedeflere ulaşılmasını büyük ölçüde engellemiştir. Müslüman halkın siyasi katılımını sağlama çabaları yetersiz kalmış, bu durum yerel halkın ulusal bağımsızlık arayışlarını güçlendirmiştir. Özellikle Kokand Özerkliği girişimi, bu taleplerin açık bir yansımasıdır. Komite’nin faaliyetleri, Bolşeviklerin bölgedeki etkisinin artmasıyla giderek sınırlanmış ve Sovyetlerin merkeziyetçi politikalarının devreye girmesiyle işlevselliğini kaybetmiştir. Bu çalışma içerisinde, nitel araştırma yöntemlerinden tarihsel analiz yöntemiyle Komite’nin kuruluş süreci, faaliyetleri ve etkilerini incelenirken, birincil ve ikincil kaynaklardan yararlanmıştır. Bulgular, Komite’nin reform girişimlerinin zorluklarını, yerel halkın tepkilerini ve Sovyetleşme sürecine geçişteki etkilerini gözler önüne sermektedir. Sonuç olarak, Türkistan Komitesi’nin başarısızlıkları, Sovyet iktidarının Türkistan’da yerleşmesine zemin hazırlamış, ancak aynı zamanda bölgedeki yönetim reformlarının temellerini atmıştır. Bu bağlamda, Türkistan Komitesi’nin incelenmesi, Sovyetleşme süreci ile ulusal bağımsızlık talepleri arasındaki gerilimleri anlamak açısından kritik bir öneme sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Türkistan Komitesi , Taşkent Sovyeti , Kokand Özerkliği , Sovyetleşme süreci

The Role of the Turkestan Committee in the Establishment of Soviet Autonomy (April–November 1917)

Öz

The Turkestan Committee (Turkkomite) played a critical role in the administrative and political transformation of Turkestan during the transitional period between the collapse of the Russian Empire and the establishment of the Soviet Union. Established by the Provisional Government after the February Revolution of 1917, the Committee aimed to enhance the representation of the local population and to modernize administrative processes in the region. However, the complex political climate of the period and intense conflicts with the Tashkent Soviet largely hindered the achievement of these objectives. Efforts to secure the political participation of the Muslim population proved insufficient, thereby strengthening local aspirations for national independence. The initiative to establish the Kokand Autonomy was a clear manifestation of these demands. The Committee’s activities gradually lost their effectiveness as Bolshevik influence in the region expanded and the centralized policies of the Soviets were introduced. This study examines the establishment, operations, and impact of the Committee through a historical analysis method, one of the qualitative research approaches, utilizing both primary and secondary sources. The findings highlight the challenges faced by the Committee in its reform efforts, the reactions of the local population, and its influence on the transition toward Sovietization. Ultimately, the failures of the Turkestan Committee paved the way for the consolidation of Soviet power in Turkestan, while at the same time laying the groundwork for future administrative reforms in the region. In this context, the examination of the Turkestan Committee is of critical importance for understanding the tensions between the Sovietization process and the aspirations for national independence.

Anahtar Kelimeler

Turkestan Committee , Tashkent Soviet , Kokand Autonomy , Sovietization Process

Kaynakça

• Abashin, S. (2012, August 16). Natsionalʹnoe razmezhevaniie v Ferganskoi doline: kak vse nachinalosʹ. Islam v Sodruzhestve Nezavisimykh Gosudarstv. https://idmedina.ru/books/islamic/?4695. (In Russian).
• Akademiya nauk SSSR, Institut istorii. (1967). Pobeda Sovetskoy vlasti v Sredney Azii i Kazakhstane. Fan. (In Russian).
• Bochkareva, I. B. (2018). Avtonomistskoye dvizhenie v Turkestane v period revolyutsiy 1917 goda. Izvestiya Altayskogo gosudarstvennogo universiteta, 21(5), 55–72. (In Russian).
• Bochkareva, I. B. (2019). Vlast' v Turkestane nakanye i posle Oktyabr'skoy revolyutsii. Society and Security Insights, 22(4), 101–120. (In Russian).
• Bochkareva, I. B., & Lysenko, Yu. A. (2019). ‘Natsional’nyy vopros’ i stanovlenie sovetskoy vlasti v Turkestane (1917–1921 gg.). Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo universiteta, 17(3), 88–106. (In Russian).
• Bolʹshaia sovetskaia entsiklopediia. (1977). Tom 26: Tikhokhodki – Ulʹianovo (A. M. Prokhorov, Ed.). Sovetskaia entsiklopediia. (In Russian).
• Buldakov, V. P. (2010). Khaos i etnos: Etnicheskie konflikty v Rossii, 1917–1918 gg.: usloviya vozniknoveniya, khronika, kommentariy, analiz. Novyy Khronograf. (In Russian).
• Carr, E. H. (1990). Istoriya Sovetskoy Rossii, 1. kniga, 1–2. toma. Progress. (In Russian).
• Dzhumaev, A. B. (2017). Skazhite, a Lenin eshche vernetsya? K istorii Oktyabr'skoy revolyutsii v Sredney Azii: nabroski i razmyshleniya s neizbezhnymi ekskursami v sovremennost'. Druzhba narodov, (10), 213–224. (In Russian).
• Flygin, Y. S. (2017). Vladimir Nalivkin: orientalist, pedagog, administrator: [nauchno-biograficheskiy ocherk] (71 p.). Muharrir nashriyoti. (In Russian).
• Gulyakov, A. D., & Salomatin, A. Y. (2024). Uchastie v protsesse federalizatsii vostochykh i yugo-vostochykh territoriy postsamoderzhavnoy Rossii (istoriko-gosudarstvedcheskiy analiz). Izvestiya vysshikh uchebnykh zavedenyiy. Povolzhsky region. Obshchestvennye nauki, 35(6), 58–74. (In Russian).
• Gusterin, P. V. (2010). Politika Sovetskogo gosudarstva na musul'manskom Vostoke v 1917–1921 gg. Voprosy istorii, (1), 92–100. (In Russian). Institut istorii partii pri TsK KP Uzbekistana. (1959). Ocherki istorii Kommunisticheskoy partii Turkestana (1958–1964). Gosizdat UzSSR. (In Russian).
• Iskhakov, S. M. (Ed.). (2019). Velikaya rossiyskaya revolyutsiya 1917 goda i musulmanskoye dvizheniye: Sbornik dokumentov i materialov. Institute of Russian History, Russian Academy of Sciences; Center for Humanitarian Initiatives. (In Russian).
• Ismoil, H. (1991). Turkiston 1917 yilda. Oʿzbekiston adabiioti va sanʿati gazetasi. (In Uzbek). Istoriya Uzbekskoy SSR. (1974). S drevneyshikh vremen do nashikh dney (Pod red. akad. I. M. Muminova; AN AzSSR, Institut istorii). Fan. (In Russian).
• Kerenskiy, A. F. (1917, 16 sentyabrya). Telegramma ministra-predsedatelya iz Petrograda v Tashkent. [Original'naya telegramma]. (In Russian).
• Klemma, F. (2004). Ocherk revolyutsionnykh sobytii v russkoy Sredney Azii [publikatsiya V. L. Genisa]. Voprosy istorii, 12, 17–18. (In Russian).
• Koshhanov, B. A. (2016). Osobennosti i otlichiya grazhdanskoy voyny v Turkestane i Karakalpakstane. Uchenye zapiski Khujandskogo gosudarstvennogo universiteta im. akademika B. Gafurova. Gumanitarnye nauki, 11(4), 27–34. (In Russian).
• Kotyukova, T. V. (2024). Turkestanskiy komitet Vremennogo pravitel'stva: posledniy akkord imperii ili pervyy akkord Sovetskoy vlasti. Istoriya, 94(47), 22–40. https://doi.org/10.31249/hist/2024.04.02. (In Russian).
• Kozybayeva, M. M., Sadvokasova, Z. T., & Lebaev, F. R. (2018). Alash v istorii gosudarstvennosti Kazakhstana: Idei, sud'by, nasledie [Alash in the history of the statehood of Kazakhstan: Ideas, fates, legacy]. TOO “Litera-M”. (In Russian).
• Lenin, V. I. (1960). O Sredney Azii i Kazakhstane. Gosizdat UzSSR. (In Russian).
• Lenin, V. I. (1974). Polnoe sobranie sochineniy (Izdanie pyatoe). Politizdat. (In Russian).
• Masalskiy, V. I. (1913). Turkestanskiy kray Rossii (Pod redaktsiyey Semenova-Tyan'-Shanskogo, t. XIX). Izdanie A. F. Devriena. (In Russian).
• Narodnyy komissariat po delam natsional'nostey. (1920). Politika sovetskoy vlasti po natsional'nym delam za tri goda: 1917-XI-1920. Gosudarstvennoe izdatel'stvo. (In Russian).
• Obrashchenie II Vserossiyskogo sʺezda Sovetov 25 oktyabrya (7 noyabrya) 1917 g. «Rabochim, soldatam i krestʹyanam!». (1917, 27 oktyabrya). Izvestiya VCIK. (In Russian).
• O‘zbekiston Respublikasi Milliy Arxivi, Fon.3., list.2., 509 numaralı dosya. (In Uzbek).
• Petrogradskiy Sovet rabochikh i soldatskikh deputatov v 1917 godu: Protokoly, stenogrammy i otchety, rezolyutsii i postanovleniya obshchikh sobraniy, sobraniy sektsiy, zasedaniy Ispolnitel'nogo komiteta, Byuro Ispolnitel'nogo komiteta i fraktsiy (27 fevralya — 25 oktyabrya 1917 goda). (2003). Tom 4 (3 iyulya — 25 oktyabrya 1917 goda). ROSSPEN. (In Russian). Razmakhov, K. E. (2013). Sozdanie Sovetskoy avtonomii i pervogo natsional'nogo administrativno-territorial'nogo obrazovaniya v Turkestane. Vestnik Moskovskogo Universiteta MVD Rossii, 7(2), 45–60. (In Russian).
• Saitutdinova, O. B. (2018). Likvidatsiya basmachestva na territorii Sredney Azii. Uchenye zapiski Khujandskogo gosudarstvennogo universiteta, 12(4), 102–114. (In Russian).
• Soviet Government. (1942). Sobraniye uzakoneniĭ i rasporyazhenii pravitel'stva za 1917–1918 gg. Upravleniye delami Sovnarkoma SSSR. (In Russian).
• Turkestanskaya kraevaya konferentsiya musul'manskikh organizatsiy (1919; Tashkent). (1922). Musbyuro RKP(b) v Turkestane: 1, 2 i 3 Turkestanskie kraevye Konferentsii RKP. 1919–1920. Turkestanskoe gos. izd-vo. (In Russian).
• Tursunov, Kh. (1971). Natsional'naya politika Kommunisticheskoy partii v Turkestane. Uzbekistan İzdatel'stvo. (In Russian).
• Vremennoe pravitel'stvo. (1917). Deklaratsiya Vremennogo pravitel'stva o ego sostave i zadachakh. In N. Sergeeva (Ed.), Konfessional'naya politika Vremennogo pravitel'stva Rossii: Sb. dok. Politicheskaya entsiklopediya. (In Russian).
• Yalçınkaya, A. (1994). Pan-İslamizm tartışmaları ışığında Türkistan (1864–1922) (Yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (In Turkish).
• Zaripov, A. Y. (2021). Predstavitel’stvo Bashkortostana v Turkestane (1921–1922). Problemy vostokovedeniya, 13(6), 43–56. (In Russian).
• Zhitov, K. E., & Krylova, V. G. (1947). Pobeda Velikoy Oktyabr'skoy sotsialisticheskoy revolyutsii v Turkestane. Gosizdat UzSSR. (In Russian).