Banditry Activities and Their Impact on Public Order in Gerede District in the 19th Century

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 4, 816 - 842

Ahmet Ercivan

https://doi.org/10.46868/atdd.2025.979

Öz

This study examines the public order problems that threatened security in the Ottoman provinces in the 19th century through the case of the Gerede district. In the article, the historical, social, economic, and legal dimensions of the concept of banditry are explained, and the effects of these incidents on local authorities and the population are analyzed. The weakening of central authority, economic crises, abuses by local administrators, and social disintegration paved the way for an increase in banditry activities in the region. Gerede’s mountainous and forested geography served as both a strategic refuge and an operational area for bandit groups. In the light of Ottoman archival documents, şer’iye court records, and official correspondences of the period, banditry incidents ranging from individual crimes to organized gang activities have been identified. At the same time, collaborations between local administrators and bandits, as well as the reactions of the public to these events, have been analyzed. Moreover, it is emphasized that the phenomenon of banditry in Gerede was not only a security-related problem but also a reflection of social, economic, and administrative deterioration.

Anahtar Kelimeler

Gerede , Bandit , Public Order , Authority , Province

19. Yüzyılda Gerede Kazasında Eşkıyalık Faaliyetleri ve Kamu Düzenine Etkisi

Öz

Bu araştırma 19. yüzyılda Osmanlı taşrasında kamu düzenini tehdit eden asayiş problemlerini Gerede kazası örneği üzerinden incelemektedir. Makalede, eşkıyalık kavramının tarihî, sosyal, ekonomik ve hukuki boyutları açıklanarak, söz konusu olayların yerel otorite ve halk üzerindeki etkileri incelenmiştir. Merkezî otoritenin zayıflaması, ekonomik krizler, yerel yöneticilerin suistimalleri ve sosyal çözülme, bölgede eşkıyalık faaliyetlerinin artmasına zemin hazırlamıştır. Gerede’nin dağlık ve ormanlık coğrafyası, eşkıya grupları için hem stratejik bir sığınak hem de faaliyet alanı olmuştur. Osmanlı arşiv belgeleri, şer ’iye sicilleri ve dönemin resmî yazışmaları ışığında, bireysel suçlardan örgütlü çete faaliyetlerine kadar uzanan eşkıyalık olayları tespit edilmiştir. Aynı zamanda, yerel yöneticilerle eşkıyalar arasındaki iş birlikleri ve halkın bu olaylar karşısındaki tepkileri de analiz edilmiştir. Ayrıca, Gerede’deki eşkıyalık olgusunun yalnızca güvenlik temelli bir sorun değil, aynı zamanda toplumsal, ekonomik ve yönetimle ilgili bir bozulmanın yansıması olduğu vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gerede , Eşkıya , Aşayiş , Otorite , Taşra

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). A. MKT.DV., 57-17. M 3 Mayıs 1852 / H 13 Recep 1268 (Sadaret Deavi Kalemi).
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). A. MKT.DV., 154-3. M 7 Mart 1860 / H 14 Şaban 1276.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). A. MKT.DV., 161-34. M 15 Haziran 1860 / H 26 Zilkade 1276.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). A. MKT.DV., 161-77. M 17 Haziran 1860 / H 28 Zilkade 1276.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). A. MKT.UM., 223-32. M 3 Şubat 1856 / H 26 Cemaziyelevvel 1272 (Sadaret Umum Vilayat Evrakı).
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). A. MKT.UM., 426-93. M 31 Mart 1860 / H 9 Ramazan 1276. Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). A. MKT.UM., 426-93. M 16 Eylül 1860 / H 29 Safer 1277.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). A. MKT.MVL., 120-95. M 10 Ekim 1860 / H 24 Rabiulevvel 1277 (Sadaret Meclis-i Vala Evrakı).
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). A. MKT.MVL., 123-13. M 10 Aralık 1860 / H 26 Cemaziyelevvel 1277.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). BEO., 467-34984. M 1 Eylül 1864 / H 29 Safer 1312 (Bab-ı Ali Evrak Odası).
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). BEO., 266-19898. M 28 Ağustos 1893 / H 15 Safer 1311.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). BEO., 578-43281. M 25 Şubat 1895 / H 29 Şaban 1312.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). BEO., 168349. M 4 Ocak 1904 / H 15 Şevval 1321.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). BEO., 4110-308185. M 8 Kasım 1912 / H 28 Zilkade 1330.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). DH.EUM.5., 18-29. M 28 Ekim 1915 / H 19 Zilhicce 1333 (Dahiliye Şube).
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). DH.EUM.6., 16-7. M 26 Mayıs 1917 / H 4 Şaban 1335.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). DH.EUM.THR., 20-12. M 2 Ocak 1910 / H 20 Zilhicce 1327 (Dahiliye Tahrirat Kalemi).
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). DH.MKT., 1361-9. M 19 Ağustos 1886 / H 19 Zilkade 1303 (Dahiliye Mektubi Kalemi).
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). DH.MKT., 1390-26. M 6 Ocak 1887 / H 10 Rabiulahir 1304.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). DH.MKT., 1872-52. M 29 Eylül 1891 / H 24 Safer 1309.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). DH.MKT., 1900-3. M 10 Aralık 1891 / H 08 Cemaziyelevvel 1309.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). DH.MKT., 366-26. M 24 Nisan 1895 / H 28 Şevval 1312.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). DH.MKT., 2139-15. M 24 Kasım 1898 / H 10 Recep 1316.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). DH.MKT., 2177-17. M 13 Mart 1899 / H 1 Zilkade 1316.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). DH.MKT., 2446-3. M 19 Ocak 1901 / H 28 Ramazan 1318.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). DH.MKT., 1210-90. M 16 Kasım 1907 / H 10 Şevval 1325.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). DH.MKT., 2875/26. 14 Temmuz 1909 / H 25 Cemaziyelahir 1327.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). DH.MUİ., 67/51. M 9 Mart 1910 / H 26 Safer 1328 (Dahiliye Muharebat-ı Umumiye İdaresi).
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). DH.ŞFR., 305-101. M 5 Mayıs 1903 / H 7 Safer 1321 (Dahiliye Şifre Kalemi).
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). DH.ŞFR., 97-28. M 3 Mart 1919 / H 30 Cemaziyelevvel 1337.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). İ.DH., 16-768. M 30 Haziran 1840 / H 29 Rabiulahir 1256 (İrade Dahiliye).
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). ŞD., 2879-27. 16 Temmuz 1874 / H 01 Cemaziyelevvel 1291 (Şura-yı Devlet).
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). Y.PRK.UM., 48-27. M 12 Ekim 1889 / H 6 Cemaziyelevvel 1317 (Yıldız Umumi).
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA]. (n.d.). MŞH.ŞSD.d., 5021, 1317; Sayfa 1–139 (Meşihat Şer’iye Sicil Defterleri).
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Akbulut, İ. (2003). İslâm hukukunda suçlar ve cezalar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 52(1), 167–181.
• Akdağ, M. (1963). Bolu’da suhte isyanları. Çele Dergisi, C. 4, 8–16.
• Akdağ, M. (1975). Osmanlı tarihinde âyanlık düzeni devri 1730–1839. Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 8–12(14–23), 51–61.
• Aycan, İ. (2000). Geçmişten günümüze tarih boyunca Gerede. In Osmanlı Devleti’nin kuruluşunun 700. yılında geçmişten günümüze Gerede Sempozyumu (20–21 Kasım 1999). Gerede Belediyesi Yayınları.
• Badiğinli, O. (2010). İslâm ceza hukukunda hırâbe (eşkıyalık) suçunun mahiyeti ve hukukî sonuçları [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. Yök Tez.
• Bardakoğlu, A. (1995). Eşkıya. In Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (C. 11, ss. 463–466). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bayraktar, D. (2009). Tanzimat’ın ilk yıllarında Bolu. Bolu Halk Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Cezar, Y. (1986). Osmanlı maliyesinde bunalım ve değişim dönemi (XVIII. yüzyıldan Tanzimat’a mali tarih). Alan Yayıncılık.
• Cin, H., & Akgündüz, A. (1990). Türk-İslam hukuk tarihi. Timaş Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2015). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Aydın Kitabevi Yayınları.
• Ercivan, A. (2022). Tanzimat’tan Meşrutiyet’e Gerede. Kriter Yayınları.
• Ertaş, M. Y. (2017). 18. ve 19. yüzyılda Osmanlı taşrasında yasadışılık: Yerel idarecilerle eşkıya ilişkileri. In O. Köse (Ed.), Osmanlı’dan günümüze eşkıyalık ve terör (ss. 179–189). Samsun İlkadım Belediyesi Kültür Yayınları.
• Faroqhi, S. (2004). Krizler ve değişim 1590–1699. In H. İnalcık & D. Quataert (Eds.), Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi (C. 2, ss. 1590–1699) (Çev. A. Berktay). Eren Yayıncılık.
• Findley, C. V. (2011). Modern Türkiye tarihi (1789–2007). Timaş Yayınları.
• Hobsbawm, E. J. (2008). Eşkıyalar. Agora Kitaplığı.
• Hüseyniklioğlu, A. (2002). XVI. yüzyılda Anadolu’da eşkıyalık faaliyetleri ve bu faaliyetleri önlemeye yönelik alınan tedbirler. In Türkiye’nin güvenliği sempozyumu: Tarihten günümüze iç ve dış tehditler (ss. 415–428).
• İlgürel, M. (1993). Celâlî isyanları. In Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (C. 7, ss. 252–257). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kemal, M. (2017). Ayanlar devrinde Bolu (Haz. H. Birgören). Bolu Belediyesi Araştırmaları.
• Kısa, Y., & Çakır, E. (2020). XVII. yüzyılın sonları ve XVIII. yüzyılın başlarında Manisa’da eşkıyalık hareketleri (1683–1718). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 30(2), 535–554.
• Konca, G., & Akşit, A. (2009). İsmail Kemal Bey’in hatıratı (Çev. A. İsmailoğulları & R. Hoxha). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Konrapa, M. Z. (1964). Bolu tarihi. Vilâyet Matbaası.
• Köse, O. (2017). 19. yüzyıl başlarında Kocaili sancağı’nda eşkıyalık. In O. Köse (Ed.), Osmanlı’dan günümüze eşkıyalık ve terör (ss. 409–424). Samsun İlkadım Belediyesi Kültür Yayınları.
• Maden, A. (2024). Şer’iye sicillerine göre Kastamonu sancağı’ndaki eşkıyalık olayları (1699–1716). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C. 11(3), 154–1565.
• Mitralyöz, O. (1970). Gerede. Ankara Basım ve Ciltevi.
• Mumcu, A. (1985a). Osmanlı hukukunda zulüm kavramı. Phoenix Yayınevi.
• Ortaylı, İ. (2008). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. Timaş Yayınları.
• Öz, M. (2010). Kanun-ı kadîmin peşinde Osmanlı’da “çözülme” ve gelenekçi yorumcuları. Dergâh Yayınları.
• Özcan, A. (2007). Redif. In Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (C. 34, ss. 524–536). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özcan, A. (2009). Sekban. In Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (C. 36, ss. 326–328). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özkaya, Y. (2000). XIX. yüzyıl ortalarında Gerede’nin idarî ve sosyal durumu. In Osmanlı Devleti’nin kuruluşunun 700. yılında geçmişten günümüze Gerede Sempozyumu (20–21 Kasım 1999). Gerede Belediyesi Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih ve deyimleri sözlüğü (C. 2–3). Milli Eğitim Basımevi.
• Pamuk, Ş. (2007). Osmanlı ekonomisi ve kurumları (Çev. G. Ç. Aksay). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Saylan, K. (2018). Osmanlı döneminde Kelkit ve Şiran çevresinde yaşanan eşkıyalık olayları (1760–1916). Karadeniz Araştırmaları Dergisi, C. 12(24), 63–84.
• Şafak, A. (1991). Mezhepler arası mukayeseli İslam ceza hukuku. Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Şemseddin Sami. (1899). Kamus-ı Türki.
• Üçok, C. (1947). Osmanlı kanunnamelerinde İslâm ceza hukukuna aykırı hükümler. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 4(1), 48–73.
• Yılmaz, S. (2017). III. Murat döneminde Divân-ı Hümâyûn gündeminde Osmanlı köyü ve köylüsü [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. Yök Tez.