The Study of the Legacy of Mawlana Jalal al-Din Rumi in Azerbaijani Literary Studies

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 4, 1 - 31

Nermin Rzayeva

https://doi.org/10.46868/atdd.2025.994

Öz

Mawlana Jalal al-Din Rumi, a towering figure of classical Eastern literature, stands as a Sufi philosopher and poet whose influence on intellectual and cultural history has persisted for centuries through his poetic language and mystical worldview. His Masnavi, ghazals, and other poetic works are esteemed not only for their artistic and aesthetic qualities but also as foundational texts articulating the philosophical and mystical principles of Sufi thought. Central themes such as divine love, spiritual perfection, inner purification, and the longing for union with God merge with the universal categories of literature and are transformed into enduring values of humanity. Within Azerbaijani literary scholarship, sustained interest in Rumi’s legacy emerged particularly in the second half of the twentieth century. Among these studies, the research of Azada Rustamova occupies a distinguished place. Moving beyond conventional literary aesthetics, her methodological approach situates Rumi’s poetry within broader philosophical and mystical frameworks, thereby opening new directions in scholarship. This article analyzes Rustamova’s contributions concerning Rumi’s biography, emanation theory, and the structural-aesthetic features of his poetry. It further argues that Rustamova interprets Rumi’s works not merely as literary creations but as manifestations of the human inner world and as aesthetic codes of Sufi thought. Finally, her interpretations are examined in dialogue with Western, Russian, Iranian, and Turkish scholarship to provide a comprehensive, comparative perspective on the study of Rumi’s intellectual and poetic legacy.

Anahtar Kelimeler

Mawlana Jalal al-Din Rumi , Azadə Rustamova , Azerbaijani literary studies , Sufism

Azerbaycan Edebiyat Araştırmalarında Mevlânâ Celâleddîn Rûmî Mirasının İncelenmesi

Öz

Klasik Doğu edebiyatının önde gelen simalarından biri olan Mevlânâ Celâleddîn Rûmî, şiirsel dili ve mistik dünya görüşü aracılığıyla yalnızca edebiyatı değil, aynı zamanda entelektüel ve kültürel tarihi de yüzyıllardır derinden etkilemiş büyük bir sûfî filozof ve şairdir. Onun Mesnevî’si, gazelleri ve diğer şiirsel eserleri yalnızca sanatsal ve estetik değerleriyle değil, aynı zamanda tasavvuf düşüncesinin felsefî ve mistik ilkelerini ortaya koyan kurucu metinler olarak da değerlidir. İlâhî aşk, ruhsal olgunluk, iç dünyanın arınması ve Tanrı’ya vuslat arzusu gibi temel temalar, edebiyatın evrensel kategorileriyle birleşerek insanlığın kalıcı değerlerine dönüşmektedir. Azerbaycan edebiyat araştırmalarında Rûmî mirasına yönelik ilginin özellikle yirminci yüzyılın ikinci yarısından itibaren belirgin şekilde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu çalışmalar arasında Azadə Rustamova’nın araştırmaları özel bir konum işgal etmektedir. Rustamova, geleneksel edebî-estetik çerçevenin ötesine geçerek Rûmî’nin şiirini daha geniş felsefî ve mistik bağlamlarda ele almakta, böylece yeni akademik açılımlar ortaya koymaktadır. Bu makale, Rustamova’nın Rûmî’nin biyografisine, sudûr teorisine ve şiirinin yapısal-estetik özelliklerine dair katkılarını incelemektedir. Ayrıca Rustamova’nın Rûmî eserlerini yalnızca edebî ürünler olarak değil, insanın iç dünyasının yansımaları ve tasavvuf düşüncesinin estetik kodları olarak yorumladığı ileri sürülmektedir. Son olarak, onun yorumları Batılı, Rus, İranlı ve Türk araştırmacıların yaklaşımlarıyla karşılaştırmalı biçimde ele alınarak Rûmî’nin entelektüel ve şiirsel mirasının kapsamlı bir değerlendirmesi sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ Celâleddîn Rûmî , Azadə Rustamova , Azerbaycan edebiyat araştırmaları , Tasavvuf

Kaynakça

• Arberry, A. J. (1961). Classical Persian literature. Allen & Unwin.
• Bürgel, J. C. (1991). The feather of Simurgh: The “Licit Magic” of the arts in medieval Islam. New York University Press.
• Ibrahimova, I. (2007). The philosophical essence of mystical and Sufi ideas in Rumi’s “Masnavi.” Scientific Proceedings of the Institute of Manuscripts, Azerbaijan National Academy of Sciences, 5(1), 85–92.
• Məhəmmədi, M. (2010). Rumi’s views on human perfection. Philosophy and Social-Political Sciences Journal, 3(2), 11–17.
• Nicholson, R. A. (1926). The mystics of Islam. Routledge.
• Rumi, J. (1990). The Mathnawi of Jalal al-Din Rumi (R. A. Nicholson, Trans., Vols. 1–8). E. J. W. Gibb Memorial Trust. (Original work published ca. 1258–1273).
• Rustamova, A. (2005). Rumi’s interpretation of love in Sufi philosophy. Proceedings of the Azerbaijan Institute of Theology, 2(1), 10–15.
• Rustamova, A. (2014). The role of Shams Tabrizi in Rumi’s spiritual development. Journal of Oriental Studies, 6(4), 523–530.
• Schimmel, A. (1975). Mystical dimensions of Islam. University of North Carolina Press.