Development of Secondary Education in Shusha (late 19th century - early 20th century)

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 4, 625 - 643

Rena Bakhıshova

https://doi.org/10.46868/atdd.2025.992

Öz

After the independence of Northern Azerbaijan, the objective study of Azerbaijani history and culture became a priority. Within this framework, new scholarly perspectives emerged on the role of schools as foundations of national identity and culture. This article examines the Shusha Realschule, analyzing its role not only as a secondary-practical institution but also as a social, political, and cultural center. Drawing on archival and statistical data, it investigates the necessity of its establishment, organizational structure, financial resources, student composition, subject facilities, and curriculum. A defining characteristic of the school was its focus on technical and applied knowledge, distinguishing it from classical gymnasiums. The study further addresses Tsarist Russia’s discriminatory educational policies, socio-economic barriers faced by Azerbaijani students, and deliberate disruptions of the national-ethnic balance, while underscoring the school’s socio-political function. At the same time, the applied curriculum reflected its alignment with imperial strategy, particularly in language policy. Despite such constraints, the Shusha Realschule significantly contributed to regional development in education, society, and culture.

Anahtar Kelimeler

Tsarist Russia , Karabakh , Real School , Charter , Tsarist Policy , Subject Cabinets , Financial Resources

Şuşa’da Ortaöğretimin Gelişimi (19. Yüzyıl Sonu – 20. Yüzyıl Başı)

Öz

Kuzey Azerbaycan’ın bağımsızlığından sonra, Azerbaycan tarihinin ve kültürünün nesnel biçimde incelenmesi bir öncelik hâline gelmiştir. Bu çerçevede, ulusal kimlik ve kültürün temellerini oluşturan okulların rolüne ilişkin yeni bilimsel yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Bu makale, Şuşa Real Okulu’nu incelemekte; onun yalnızca orta-düzey pratik bir eğitim kurumu olarak değil, aynı zamanda sosyal, siyasal ve kültürel bir merkez olarak rolünü analiz etmektedir. Arşiv ve istatistikî verilerden yararlanılarak, okulun kurulma gerekliliği, örgütsel yapısı, mali kaynakları, öğrenci bileşimi, derslik donanımları ve müfredatı ele alınmaktadır. Okulun ayırt edici özelliği, onu klasik liselerden farklı kılan teknik ve uygulamalı bilgiye odaklanan eğitim modelidir. Çalışma ayrıca, Çarlık Rusyası’nın ayrımcı eğitim politikalarını, Azerbaycanlı öğrencilerin karşılaştığı sosyo-ekonomik engelleri ve ulusal-etnik dengenin kasıtlı olarak bozulmasını irdeleyerek, okulun sosyo-politik işlevini vurgulamaktadır. Aynı zamanda, uygulamalı müfredat, özellikle dil politikası bağlamında, imparatorluk stratejisine uyumunu da göstermektedir. Tüm bu sınırlamalara rağmen, Şuşa Real Okulu bölgenin eğitimsel, toplumsal ve kültürel gelişimine önemli katkılar sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Çarlık Rusyası , Karabağ , Realnı Mektep , Nizamname , Çarlık Politikası , Derslik Donanımı , Mali Kaynaklar

Kaynakça

• Ağayev, A. A. (1983). 150 yaşlı Şuşa mektebi. Maarif.
• Ahmedov, H. M. (2001). Seçilmiş pedaqoji əsərləri: 5 cilddə, I c. Azərbaycan Beynəlxalq Universiteti.
• Ahmedov, H. M. (2006). XIX əsr Azərbaycan məktəbi. Təhsil.
• Aliyev, H. A. (1998). Müstəqilliyimiz əbədidir: çıxışlar, nitqlər, bəyanatlar, məktublar, müsahibələr (VIII kitab: noyabr 1996 – mart 1997). Azərnəşr.
• Azerbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi: col. 311, doc. 1, file 37.
• Azerbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi: col. 311, doc. 1, file 237.
• Azerbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi: col. 311, doc. 1, file 240.
• Jurnal Ministerstva narodnogo prosveşeniya. (1887). Sovremennaya letopis (No. 251) (in Russian). Tipografiya Ministerstva narodnogo prosveşeniya.
• Jurnal Ministerstva narodnogo prosveşeniya. (1887). Sovremennaya letopis (No. 254) (in Russian). Tipografiya Ministerstva narodnogo prosveşeniya.
• Jurnal Ministerstva narodnogo prosveşeniya. (1889, sentyabr). Sovremennaya letopis (No. 265) (in Russian).
• Jurnal Ministerstva narodnogo prosveşeniya. (1890, may). Sovremennaya letopis (No. 269) (in Russian).
• Jurnal Ministerstva narodnogo prosveşeniya. (1891, fevral). Pravitelstvennaya rasporyajeniya (No. 273) (in Russian).
• Jurnal Ministerstva narodnogo prosveşeniya. (1891, may). Sovremennaya letopis (No. 275) (in Russian).
• Jurnal Ministerstva narodnogo prosveşeniya. (1892, sentyabr). Sovremennaya letopis (No. 283) (in Russian).
• Jurnal Ministerstva narodnogo prosveşeniya. (1894, dekabr). Pravitelstvennaya rasporyajeniya (No. 296) (in Russian).
• Jurnal Ministerstva narodnogo prosveşeniya. (1896, yanvar). Sovremennaya letopis (No. 303) (in Russian).
• Jurnal Ministerstva narodnogo prosveşeniya. (1898, aprel). Sovremennaya letopis (No. 316) (in Russian).
• Jurnal Ministerstva narodnogo prosveşeniya. (1899a, aprel). Pravitelstvennaya rasporyajeniya (No. 322) (in Russian).
• Jurnal Ministerstva narodnogo prosveşeniya. (1899b, may). Pravitelstvennaya rasporyajeniya (No. 323) (in Russian).
• Jurnal Ministerstva narodnogo prosveşeniya. (1899c, avqust). Pravitelstvennaya rasporyajeniya (No. 324) (in Russian).
• Kavkazskiy kalendar. (1875). Kavkazskiy kalendar na 1876 god (in Russian).
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1874). Sirkulyar po upravleniyu Kavkazskim Uçebnım okrugom (No. 1, Prilozheniye) (in Russian).
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1874). Sirkulyar po upravleniyu Kavkazskim Uçebnım okrugom (No. 3) (in Russian).
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1881). Sirkulyar po upravleniyu Kavkazskim Uçebnım okrugom (No. 11) (in Russian).
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1886). Statisticheskiye svedeniya k otchetu o sostoyanii uchebnykh zavedeniy Kavkazskogo Uchebnogo okruga za 1885 god (in Russian).
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1887). Statisticheskiye svedeniya k otchetu o sostoyanii uchebnykh zavedeniy Kavkazskogo Uchebnogo okruga za 1886 god (pp. 1–339 (367–705)) (in Russian). Tipografiya kantselyarii Glavnonaçalstvuyuşçego grazhdanskoy çastyu na Kavkaze.
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1888). Statisticheskiye svedeniya k otchetu o sostoyanii uchebnykh zavedeniy Kavkazskogo Uchebnogo okruga za 1887 god (pp. 1–339 (449–787)) (in Russian). Tipografiya kantselyarii Glavnonaçalstvuyuşçego grazhdanskoy çastyu na Kavkaze.
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1890). Statisticheskiye svedeniya k otchetu o sostoyanii uchebnykh zavedeniy Kavkazskogo Uchebnogo okruga za 1889 god (pp. 221–758) (in Russian). Tipografiya kantselyarii Glavnonaçalstvuyuşçego grazhdanskoy çastyu na Kavkaze.
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1891). Statisticheskiye svedeniya k otchetu o sostoyanii uchebnykh zavedeniy Kavkazskogo Uchebnogo okruga za 1890 god (in Russian). Tipografiya kantselyarii Glavnonaçalstvuyuşçego grazhdanskoy çastyu na Kavkaze.
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1898). Statisticheskiye svedeniya k otchetu o sostoyanii uchebnykh zavedeniy Kavkazskogo Uchebnogo okruga za 1897 god (in Russian). Tipografiya kantselyarii Glavnonaçalstvuyuşçego grazhdanskoy çastyu na Kavkaze.
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1899). Statisticheskiye svedeniya k otchetu o sostoyanii uchebnykh zavedeniy Kavkazskogo Uchebnogo okruga za 1898 god (in Russian). Tipografiya kantselyarii Glavnonaçalstvuyuşçego grazhdanskoy çastyu na Kavkaze.
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1900). Statisticheskiye svedeniya k otchetu o sostoyanii uchebnykh zavedeniy Kavkazskogo Uchebnogo okruga za 1899 god (in Russian). Tipografiya kantselyarii Glavnonaçalstvuyuşçego grazhdanskoy çastyu na Kavkaze.
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1901). Statisticheskiye svedeniya k otchetu o sostoyanii uchebnykh zavedeniy Kavkazskogo Uchebnogo okruga za 1900 god (pp. 1–615 (85–695)) (in Russian). Tipografiya kantselyarii Glavnonaçalstvuyuşçego grazhdanskoy çastyu na Kavkaze.
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1903). Statisticheskiye svedeniya k otchetu o sostoyanii uchebnykh zavedeniy Kavkazskogo Uchebnogo okruga za 1902 god (in Russian). Tipografiya kantselyarii Glavnonaçalstvuyuşçego grazhdanskoy çastyu na Kavkaze.
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1905). Statisticheskiye svedeniya k otchetu o sostoyanii uchebnykh zavedeniy Kavkazskogo Uchebnogo okruga za 1904 god (in Russian). Tipografiya kantselyarii Glavnonaçalstvuyuşçego grazhdanskoy çastyu na Kavkaze.
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1908). Statisticheskiye tablitsy k otchetu za 1907 god (pp. 1–463 (181–643)) (in Russian). Tipografiya kantselyarii Glavnonaçalstvuyuşçego grazhdanskoy çastyu na Kavkaze.
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1909). Statisticheskiye tablitsy k otchetu za 1908 god (pp. 1–472 (233–704)) (in Russian). Tipografiya kantselyarii Glavnonaçalstvuyuşçego grazhdanskoy çastyu na Kavkaze.
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1910). Statisticheskiye tablitsy k otchetu za 1909 god (pp. 1–472 (241–712)) (in Russian). Tipografiya kantselyarii Namestnika E. İ. V. na Kavkaze.
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1911). Statisticheskiye tablitsy k otchetu za 1910 god (pp. 1–470 (247–716)) (in Russian). Tipografiya kantselyarii Namestnika E. İ. V. na Kavkaze.
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1912). Prilozheniye k otchetu za 1911 god (pp. 1–472 (239–712)) (in Russian). Tipografiya kantselyarii Namestnika E. İ. V. na Kavkaze.
• Kavkazskiy uçebnıy okrug. (1913). Statisticheskiye tablitsy k otchetu za 1912 god (668 s.) (in Russian). Tipografiya kantselyarii Namestnika E. İ. V. na Kavkaze.
• Kavkazskiy vestnik. (1901, oktyabr). Yejemesyaçnıy nauçno-literaturnıy jurnal (God 2, No. 10) (in Russian).
• Konstantinov, N. A. (1947). Ocherki po istorii sredney shkoly: gimnazii i realnyye uchilishcha s kontsa XIX veka do fevralskoy revolyutsii 1917 goda (in Russian).
• Otchet popechitelya Kavkazskogo uchebnogo okruga. (1885). Statisticheskiye svedeniya k otchetu o sostoyanii uchebnykh zavedeniy Kavkazskogo Uchebnogo okruga v 1884 godu (in Russian).
• Polnoye sobranie zakonov Rossiyskoy imperii. (1867). Sobranie vtoroye. Tom 39. Otdelenie vtoroye. 1864 god (in Russian). Tip. II Otdeleniya Sobstvennoy Ego İmperatorskogo Velichestva Kantselyarii.
• Polnoye sobranie zakonov Rossiyskoy imperii. (1874). Sobranie vtoroye. Tom 46. Otdelenie pervoye. 1871 god (in Russian). Tip. II Otdeleniya Sobstvennoy Ego İmperatorskogo Velichestva Kantselyarii.
• Polnoye sobranie zakonov Rossiyskoy imperii. (1875). Sobranie vtoroye. Tom 47. Otdelenie pervoye. 1872 god (in Russian). Tip. II Otdeleniya Sobstvennoy Ego İmperatorskogo Velichestva Kantselyarii.
• Polnoye sobranie zakonov Rossiyskoy imperii. (1876). Sobranie vtoroye. Tom 48. Otdelenie vtoroye (in Russian). Tip. II Otdeleniya Sobstvennoy Ego İmperatorskogo Velichestva Kantselyarii.
• Polnoye sobranie zakonov Rossiyskoy imperii. (1884). Sobranie vtoroye. Tom 55. Otdelenie pervoye. 1880 god (in Russian). Tip. II Otdeleniya Sobstvennoy Ego İmperatorskogo Velichestva Kantselyarii.