Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi: Cumhuriyet Öncesinden Günümüze Politikalar

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 355 - 370

Evren Çağlarer

https://doi.org/10.5281/zenodo.17697353

Öz

Bu çalışma, Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliğinin (İSG) tarihsel gelişimini, Cumhuriyet öncesi ve sonrası dönemlerde incelemektedir. Tanzimat öncesinde üretim, lonca ve Ahilik teşkilatları içinde yürütülmüş; iş güvenliği anlayışı usta-çırak ilişkisine ve teavün sandıkları gibi dayanışma mekanizmalarına dayalı olmuştur. Sanayileşme süreciyle birlikte Dilaver Paşa Nizamnamesi ve Maadin Nizamnamesi gibi düzenlemeler yapılmış; ancak bu düzenlemeler genellikle maden sektörüyle sınırlı kalmıştır. Cumhuriyet’in ilanı öncesinde İzmir İktisat Kongresi, işçi temsilciliği ve sendikal hak talepleri açısından bir dönüm noktası olmuştur. Cumhuriyet döneminde ise 394 sayılı Haftalık Dinlenme Kanunu, 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ve 3008 sayılı İş Kanunu ile İSG mevzuatı kurumsallaşmıştır. Bu süreçte Atatürk’ün devletçilik ilkesi ve ekonomik bağımsızlık vizyonu belirleyici olmuş; çocuk ve kadın işçilerin korunmasına yönelik ilerici hükümler getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İş Sağlığı ve Güvenliği , Çalışma Hayatı , Çalışan Hakları , Cumhuriyet Dönemi , Türkiye

The Historical Development of Occupational Health and Safety in Turkey: Policies from the Pre-Republican Era to the Present

Öz

This study examines the historical development of occupational health and safety (OHS) in Turkey during the pre-Republican and Republican periods. Before the Tanzimat reforms, production was carried out within the framework of guilds and the Ahi organization, where the concept of work safety was based on the master-apprentice relationship and mutual aid mechanisms such as teavün funds. With the onset of industrialization, regulations such as the Dilaver Pasha Regulation and the Maadin Regulation were introduced; however, these were largely limited to the mining sector. Prior to the proclamation of the Republic, the İzmir Economic Congress marked a turning point in terms of worker representation and demands for trade union rights. During the Republican era, OHS legislation became institutionalized with the enactment of the Weekly Rest Law No. 394, the Public Health Law No. 1593, and the Labor Law No. 3008. In this process, Atatürk’s principle of statism and his vision of economic independence were decisive, bringing forth progressive provisions for the protection of women and child workers.

Anahtar Kelimeler

Occupational Health and Safety , Working Life , Labor Rights , Republican Era , Turkey

Kaynakça

• Akpınar, T. (2014). Türk sosyal güvenlik sisteminin ekonomi politiği: Kuruluş süreci. Çalışma ve Toplum, 3(42), 137–158.
• Altan, Ö. Z. (2004). Sosyal politika dersleri. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Arıcı, K. (1999). İşçi sağlığı ve iş güvenliği dersleri. TES-İŞ Eğitim Yayınları.
• Atatürk, M. K. (2006). Atatürk’ün söylev ve demeçleri (C. 1). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi. Centel, T. (2011). Atatürk döneminin çalışma politikası. Journal of Istanbul University Law Faculty, 45(1–4), 129–149.
• Çiçek, Ö., & Öçal, M. (2016). Dünyada ve Türkiye’de iş sağlığı ve iş güvenliğinin tarihsel gelişimi. Hak-İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 5(11), 106–129.
• Demir, F. (2010). Çalışma hayatında çocukların korunması. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12, 547–577.
• Deniz, Ö. (2007). Cumhuriyet döneminde çalışma hayatı. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 6(15), 131–150.
• Deniz, Ö. (2011). Cumhuriyet döneminde tatil kavramı ve 1935 tarihli Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Kanunu. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 11(23), 57–72.
• Gerek, H. N. (2008). İş sağlığı ve iş güvenliği. Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları.
• Güzel, A. (1986). 3008 sayılı iş yasasının önemi ve başlıca hükümleri. Journal of Social Policy Conferences (35–36), 174–190.
• Küçük, B. (2022). Ziraat Bankası tarihi 1863–1938. Fenomen Yayıncılık.
• Makal, A. (1997). Osmanlı İmparatorluğu’nda çalışma ilişkileri: 1850–1920 Türkiye çalışma ilişkileri tarihi. İmge Kitabevi.
• Polatoğlu, G., & Sincar, S. (2018). Avrupa’da iş sağlığı ve güvenliği’nin ortaya çıkması ve Türkiye’deki uygulamaları. Atatürk Dergisi, 7(2), 71–95.
• Resmî Gazete. (1921, 10 Eylül). Ereğli havzai fahmiyesi maden amelesinin hukukuna müteallik kanun (1). https://mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=151&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=3
• Talas, C. (1992). Türkiye’nin açıklamalı sosyal politika tarihi. Bilgi Yayınevi.
• Tamzok, N. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminden çok partili döneme madencilik politikaları, 1861–1948. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63(4), 179–204.
• Terzi, M. H. (2021). Mustafa Kemal Atatürk dönemi Türkiye madenciliği. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 37(104), 115–172.
• Yücel, A. (2018). Osmanlı’da emekçi mücadelesi tarihine kısa bir bakış. Türkiye Direniyor. https://www.turkiyedireniyor.org/osmanli-emekci-mucadelesi-tarihine-kisa-bir-bakis/