Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Bakı nefti və Qərbi Azərbaycan Ərazisindən Azərbaycanlıların Deportasiyası Tarixi (1906, 1918-1920, 1948-1955, 1987-1991)

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 58 - 70

Öz

Məqalə XX əsrdə Bakı neftinin ələ keçirilməsi uğrunda geosiyasi rəqabətin və bu fonunda Azərbaycan əhalisinə qarşı həyata keçirilmiş zorakı siyasətlərin (deportasiya, etnik təmizləmə, soyqırımı) dinamikasını araşdırır. Tədqiqat arxiv fondları və rəsmi sənədlərə əsaslanaraq 1906, 1918–1920, 1948–1955 və 1987–1991 mərhələlərini sistemli şəkildə təhlil edir. Analiz Rusiya imperiyası və SSRİ-nin məqsədyönlü demoqrafik mühəndisliyini, xarici güclərin regional maraqlarını və mədəni irsin məhvini üzə çıxarır. Hadisələr beynəlxalq hüquq çərçivəsində — xüsusilə BMT-nin “Soyqırımı cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında” Konvensiyası və müvafiq insan hüquqları sənədləri kontekstində — qiymətləndirilir. Nəticə etibarilə məqalə, Qərbi Azərbaycan daxil olmaqla, tarixi-etnik məkanın transformasiyasını faktoloji baza üzərində izah edir, anlayış və məfhumların operativ tərifini təqdim edir və mövcud ədəbiyyata konseptual, mənbəyönlü töhfə verir.

Kaynakça

  • Akif Muradverdiyev. (2007). Zəngəzur: tariximizin yaddaşı. Xəzər.
  • Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi (ARDTA). (tarixsiz). Fond 411, siyahı 26, iş 34, vərəq 65.
  • Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi (ARDTA). (tarixsiz). Fond 411, siyahı 26, iş 34, vərəq 75.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond 558, siyahı I, iş 22, vərəq 1–2.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond I, iş 22, vərəq 17.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond I, iş 24, vərəq 51–52.
  • Azərbaycan Respublikasının Milli Arxiv İdarəsi. (2013). Azərbaycanlıların Ermənistan SSR-dən deportasiyası 1948–1953-cü illər: sənədlər toplusu.
  • Azərbaycan tarixi. (2008). Azərbaycan tarixi: Yeddi cilddə. VI cild (Aprel 1920–iyun 1941). Elm.
  • Astrolab. (tarixsiz). https://www.astrolab.ru
  • Falling Rain. (tarixsiz). https://www.fallingrain.com
  • Nazim Mustafa. (2014). Vandalizm: tarixi adlara qarşı soyqırımı (s. 9–15).
  • Polıtbyuro TsK RKP(b) VKP(b). (2004). Povestki dlya zasedaniy 1919–1952. Katalog. T. III, 1940–1952 (s. 497–449). (In Russian).
  • Travelpost. (tarixsiz). https://www.travelpost.com
  • TsK VKP(b) i regional’nye partiynye komitety. (2004). 1945–1953. (In Russian).
  • Vasif Qafarov. (2011). Türkiyə–Rusiya münasibətlərində Azərbaycan məsələsi (1917–1922). Azərnəşr.
  • İstoriya Azerbaydjana. (1954). Azərbaycanın tarixi (Cild 2). Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı.

Baku Oil and the History of the Deportation of Azerbaijanis from Western Azerbaijan (1906; 1918–1920; 1948–1955; 1987–1991)

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 58 - 70

Öz

The article examines the dynamics of the geopolitical competition to seize Baku oil in the twentieth century and, against this backdrop, the coercive policies (deportation, ethnic cleansing, genocide) implemented against the Azerbaijani population. Drawing on archival collections and official documents, the study systematically analyzes the phases 1906, 1918–1920, 1948–1955, and 1987–1991. The analysis reveals purposeful demographic engineering by the Russian Empire and the USSR, the regional interests of external powers, and the destruction of cultural heritage. The events are assessed within the framework of international law—especially the United Nations Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide—and relevant human-rights instruments. Consequently, the article explains, on a factual basis, the transformation of the historical–ethnic space, including Western Azerbaijan; it provides operational definitions of concepts and categories and offers a conceptual, source-based contribution to the existing literature.

Kaynakça

  • Akif Muradverdiyev. (2007). Zəngəzur: tariximizin yaddaşı. Xəzər.
  • Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi (ARDTA). (tarixsiz). Fond 411, siyahı 26, iş 34, vərəq 65.
  • Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi (ARDTA). (tarixsiz). Fond 411, siyahı 26, iş 34, vərəq 75.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond 558, siyahı I, iş 22, vərəq 1–2.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond I, iş 22, vərəq 17.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond I, iş 24, vərəq 51–52.
  • Azərbaycan Respublikasının Milli Arxiv İdarəsi. (2013). Azərbaycanlıların Ermənistan SSR-dən deportasiyası 1948–1953-cü illər: sənədlər toplusu.
  • Azərbaycan tarixi. (2008). Azərbaycan tarixi: Yeddi cilddə. VI cild (Aprel 1920–iyun 1941). Elm.
  • Astrolab. (tarixsiz). https://www.astrolab.ru
  • Falling Rain. (tarixsiz). https://www.fallingrain.com
  • Nazim Mustafa. (2014). Vandalizm: tarixi adlara qarşı soyqırımı (s. 9–15).
  • Polıtbyuro TsK RKP(b) VKP(b). (2004). Povestki dlya zasedaniy 1919–1952. Katalog. T. III, 1940–1952 (s. 497–449). (In Russian).
  • Travelpost. (tarixsiz). https://www.travelpost.com
  • TsK VKP(b) i regional’nye partiynye komitety. (2004). 1945–1953. (In Russian).
  • Vasif Qafarov. (2011). Türkiyə–Rusiya münasibətlərində Azərbaycan məsələsi (1917–1922). Azərnəşr.
  • İstoriya Azerbaydjana. (1954). Azərbaycanın tarixi (Cild 2). Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı.

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 58 - 70

Öz

Kaynakça

  • Akif Muradverdiyev. (2007). Zəngəzur: tariximizin yaddaşı. Xəzər.
  • Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi (ARDTA). (tarixsiz). Fond 411, siyahı 26, iş 34, vərəq 65.
  • Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi (ARDTA). (tarixsiz). Fond 411, siyahı 26, iş 34, vərəq 75.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond 558, siyahı I, iş 22, vərəq 1–2.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond I, iş 22, vərəq 17.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond I, iş 24, vərəq 51–52.
  • Azərbaycan Respublikasının Milli Arxiv İdarəsi. (2013). Azərbaycanlıların Ermənistan SSR-dən deportasiyası 1948–1953-cü illər: sənədlər toplusu.
  • Azərbaycan tarixi. (2008). Azərbaycan tarixi: Yeddi cilddə. VI cild (Aprel 1920–iyun 1941). Elm.
  • Astrolab. (tarixsiz). https://www.astrolab.ru
  • Falling Rain. (tarixsiz). https://www.fallingrain.com
  • Nazim Mustafa. (2014). Vandalizm: tarixi adlara qarşı soyqırımı (s. 9–15).
  • Polıtbyuro TsK RKP(b) VKP(b). (2004). Povestki dlya zasedaniy 1919–1952. Katalog. T. III, 1940–1952 (s. 497–449). (In Russian).
  • Travelpost. (tarixsiz). https://www.travelpost.com
  • TsK VKP(b) i regional’nye partiynye komitety. (2004). 1945–1953. (In Russian).
  • Vasif Qafarov. (2011). Türkiyə–Rusiya münasibətlərində Azərbaycan məsələsi (1917–1922). Azərnəşr.
  • İstoriya Azerbaydjana. (1954). Azərbaycanın tarixi (Cild 2). Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı.

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 58 - 70

Öz

Kaynakça

  • Akif Muradverdiyev. (2007). Zəngəzur: tariximizin yaddaşı. Xəzər.
  • Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi (ARDTA). (tarixsiz). Fond 411, siyahı 26, iş 34, vərəq 65.
  • Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi (ARDTA). (tarixsiz). Fond 411, siyahı 26, iş 34, vərəq 75.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond 558, siyahı I, iş 22, vərəq 1–2.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond I, iş 22, vərəq 17.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond I, iş 24, vərəq 51–52.
  • Azərbaycan Respublikasının Milli Arxiv İdarəsi. (2013). Azərbaycanlıların Ermənistan SSR-dən deportasiyası 1948–1953-cü illər: sənədlər toplusu.
  • Azərbaycan tarixi. (2008). Azərbaycan tarixi: Yeddi cilddə. VI cild (Aprel 1920–iyun 1941). Elm.
  • Astrolab. (tarixsiz). https://www.astrolab.ru
  • Falling Rain. (tarixsiz). https://www.fallingrain.com
  • Nazim Mustafa. (2014). Vandalizm: tarixi adlara qarşı soyqırımı (s. 9–15).
  • Polıtbyuro TsK RKP(b) VKP(b). (2004). Povestki dlya zasedaniy 1919–1952. Katalog. T. III, 1940–1952 (s. 497–449). (In Russian).
  • Travelpost. (tarixsiz). https://www.travelpost.com
  • TsK VKP(b) i regional’nye partiynye komitety. (2004). 1945–1953. (In Russian).
  • Vasif Qafarov. (2011). Türkiyə–Rusiya münasibətlərində Azərbaycan məsələsi (1917–1922). Azərnəşr.
  • İstoriya Azerbaydjana. (1954). Azərbaycanın tarixi (Cild 2). Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı.

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 58 - 70

Öz

Kaynakça

  • Akif Muradverdiyev. (2007). Zəngəzur: tariximizin yaddaşı. Xəzər.
  • Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi (ARDTA). (tarixsiz). Fond 411, siyahı 26, iş 34, vərəq 65.
  • Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi (ARDTA). (tarixsiz). Fond 411, siyahı 26, iş 34, vərəq 75.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond 558, siyahı I, iş 22, vərəq 1–2.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond I, iş 22, vərəq 17.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond I, iş 24, vərəq 51–52.
  • Azərbaycan Respublikasının Milli Arxiv İdarəsi. (2013). Azərbaycanlıların Ermənistan SSR-dən deportasiyası 1948–1953-cü illər: sənədlər toplusu.
  • Azərbaycan tarixi. (2008). Azərbaycan tarixi: Yeddi cilddə. VI cild (Aprel 1920–iyun 1941). Elm.
  • Astrolab. (tarixsiz). https://www.astrolab.ru
  • Falling Rain. (tarixsiz). https://www.fallingrain.com
  • Nazim Mustafa. (2014). Vandalizm: tarixi adlara qarşı soyqırımı (s. 9–15).
  • Polıtbyuro TsK RKP(b) VKP(b). (2004). Povestki dlya zasedaniy 1919–1952. Katalog. T. III, 1940–1952 (s. 497–449). (In Russian).
  • Travelpost. (tarixsiz). https://www.travelpost.com
  • TsK VKP(b) i regional’nye partiynye komitety. (2004). 1945–1953. (In Russian).
  • Vasif Qafarov. (2011). Türkiyə–Rusiya münasibətlərində Azərbaycan məsələsi (1917–1922). Azərnəşr.
  • İstoriya Azerbaydjana. (1954). Azərbaycanın tarixi (Cild 2). Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı.

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 58 - 70

Öz

Kaynakça

  • Akif Muradverdiyev. (2007). Zəngəzur: tariximizin yaddaşı. Xəzər.
  • Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi (ARDTA). (tarixsiz). Fond 411, siyahı 26, iş 34, vərəq 65.
  • Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi (ARDTA). (tarixsiz). Fond 411, siyahı 26, iş 34, vərəq 75.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond 558, siyahı I, iş 22, vərəq 1–2.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond I, iş 22, vərəq 17.
  • Azərbaycan Respublikası Prezidentin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi (ARPIISSA). (tarixsiz). Fond I, iş 24, vərəq 51–52.
  • Azərbaycan Respublikasının Milli Arxiv İdarəsi. (2013). Azərbaycanlıların Ermənistan SSR-dən deportasiyası 1948–1953-cü illər: sənədlər toplusu.
  • Azərbaycan tarixi. (2008). Azərbaycan tarixi: Yeddi cilddə. VI cild (Aprel 1920–iyun 1941). Elm.
  • Astrolab. (tarixsiz). https://www.astrolab.ru
  • Falling Rain. (tarixsiz). https://www.fallingrain.com
  • Nazim Mustafa. (2014). Vandalizm: tarixi adlara qarşı soyqırımı (s. 9–15).
  • Polıtbyuro TsK RKP(b) VKP(b). (2004). Povestki dlya zasedaniy 1919–1952. Katalog. T. III, 1940–1952 (s. 497–449). (In Russian).
  • Travelpost. (tarixsiz). https://www.travelpost.com
  • TsK VKP(b) i regional’nye partiynye komitety. (2004). 1945–1953. (In Russian).
  • Vasif Qafarov. (2011). Türkiyə–Rusiya münasibətlərində Azərbaycan məsələsi (1917–1922). Azərnəşr.
  • İstoriya Azerbaydjana. (1954). Azərbaycanın tarixi (Cild 2). Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı.
Toplam 16 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Türk Halkları ve Toplulukları
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Cabi Bahramov Bu kişi benim 0000-0002-4432-2744

Erken Görünüm Tarihi 26 Eylül 2025
Yayımlanma Tarihi 4 Ekim 2025
Gönderilme Tarihi 20 Mayıs 2025
Kabul Tarihi 10 Ağustos 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 12 Sayı: 5

Kaynak Göster

APA Bahramov, C. (2025). Bakı nefti və Qərbi Azərbaycan Ərazisindən Azərbaycanlıların Deportasiyası Tarixi (1906, 1918-1920, 1948-1955, 1987-1991). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 12(5), 58-70.

Copyright and Licensing Policy

All articles published in the Journal of Academic History and Ideas / Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi are copyrighted by the journal. The journal’s content is made available as open access under the Creative Commons Attribution–NonCommercial–NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0) license: https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/ Under this license: Content may be shared and reproduced in any medium or format for non-commercial purposes, provided that proper scholarly attribution is given. Modification, adaptation, translation, or the creation of derivative works is not permitted (ND). Requests for commercial reuse, translation, or republication must be directed to the Editorial Board at akademiktarihvedusunce@gmail.com. The scientific, legal, and ethical responsibility for published works rests entirely with the author(s); the editors and Editorial Board assume no liability for the content.
 
©  ATDD Tüm Hakları Saklıdır