Zəngəzurlu Xosrov Bəy Sultanov və Baba Məmmədovun Türkiyədə Mühacirət Həyatı və Fəaliyyəti (1920–1943)

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 209 - 225

Solmaz Məhərrəmova

https://doi.org/10.5281/zenodo.17697016

Öz

Məqalədə Azərbaycan dövlətçilik tarixində mühüm rol oynamış Zəngəzur mahalının görkəmli övladları – Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (1918–1920) qurucularından biri Xosrov bəy Əli Paşa bəy oğlu Sultanov (1879–1943) və Cümhuriyyət Parlamentinin ilk millət vəkili Baba Məmmədovun (1887–1974) həyatı və fəaliyyəti araşdırılır. Əsərdə erməni daşnak dəstələrinin 1905–1906-cı illərdə və sonrakı dövrlərdə bölgədə törətdikləri qırğınlar, Xosrov bəy Sultanovun 1919-cu ildə Qarabağın general-qubernatoru təyin olunması və onun Zəngəzurla Qarabağda sabitliyin təmin edilməsindəki xidmətləri təhlil olunur. Bundan əlavə, hər iki şəxsiyyətin 1920-ci ildən sonra Türkiyədə mühacirət həyatı, “Qafqaz İntiqam Qartalları” adlı gizli təşkilatdakı fəaliyyəti, təşkilatın proqramı, bolşevik–daşnak rejiminə qarşı mübarizə, habelə təşkilatın iflası və üzvlərinin həbsi arxiv materialları və dövri mətbuat əsasında işıqlandırılır. Məqalə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti liderlərinin milli mübarizədə əvəzsiz rolunu və tarixi irsini göstərir.

Anahtar Kelimeler

Qarabağ , Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti , Mühacirət , Mübarizə , Türkiyə

Khosrov Bey Sultanov and Baba Mammadov of Zangezur: Exile Life and Activities in Turkey (1920–1943)

Öz

The article examines the life and activities of two prominent figures of the Zangezur region, who played an important role in the history of Azerbaijani statehood – Khosrov Bey Ali Pasha Bey oghlu Sultanov (1879–1943), one of the founders of the Azerbaijan Democratic Republic (1918–1920), and Baba Mammadov (1887–1974), the first member of parliament of the Republic. The study analyzes the massacres committed in the region by Armenian Dashnak detachments in 1905–1906 and in later periods, the appointment of Khosrov Bey Sultanov as Governor-General of Karabakh in 1919, and his services in ensuring stability in Karabakh and Zangezur. In addition, the article highlights the exile life of both figures in Turkey after 1920, their activities in the secret organization called “Caucasian Revenge Eagles,” the program of this organization, their struggle against the Bolshevik–Dashnak regime, as well as the collapse of the organization and the arrest of its members, based on archival materials and periodical press. The article demonstrates the invaluable role and historical legacy of the leaders of the Azerbaijan Democratic Republic in the national struggle.

Anahtar Kelimeler

Karabakh , Azerbaijan Democratic Republic , Exile , Struggle , Turkey

Kaynakça

• Azərbaycan Respublikası Dövlət Kino-Foto Sənədləri Arxivi. (1919). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti IV Nazirlər Şurasının heyəti [Fotoşəkil]. Azərbaycan Respublikası Dövlət Kino-Foto Sənədləri Arxivi.
• Azərbaycan Respublikası Dövlət Kino-Foto Sənədləri Arxivi (ARDKFSA). (n.d.).
• Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutu. (n.d.). ARDA, f. 2894, s. 1, iş 4, v. 65.
• Churchill, W. (2016). Mirovoy krizis (Vol. I, in 6 vols.). Ozon. (In Russian).
• Əhmədov, H. (n.d.). HafizTimes.com. Retrieved from http://www.hafiztimes.com
• Hacı, N. (2012). Zəngəzurda doğuldular, Anadoluda əbədiyyətə qovuşdular. Təhsil.
• Hacıyev, Q., & Çingizoğlu, Ə. (2011). Qarabağlı hərbçilər. Təknur.
• Heydərov, N. (2016). Zəngəzur dağlarında. Şərq-Qərb.
• Kafkasyalı, A. (2020). Kartallar sınır tanımaz (tarixi-sənədli roman). Perqament.
• Mahmudov, Y., & Şükürov, K. (2005). Qarabağ: real tarix, faktlar, sənədlər. Təhsil.
• Nadzhafov, B. (1993). Litso vraga. Istoriya armyanskogo natsionalizma v Zakavkazʹe v kontse XIX – nachale XX vv. (ch. II). Sharg-Garb. (In Russian).
• Paşayev, A. (2010, mart 12). İngilis jurnalisti Skotland – Liddell erməni məkri haqqında. Xalq qəzeti, s. 6.
• Qubadlı: qədim Azərbaycan torpağı Zəngəzurun qapısı. (2013). AMEA A.A. Bakıxanov adına Tarix İnstitutu.
• Şavrov, N. N. (1911). Novaya ugroza russkomu delu v Zakavkazye: predstoyashchaya rasprodazha Mugani inorodtsam. Russkoe sobraniye. (In Russian).
• Şuşa Şəhəri Dövlət Qoruğu İdarəsi. (n.d.). Cahangir bəyin evi (inv. № 5079) [Foto arxivi].
• Urud, M. (2016). Zəngəzur: uzaq keçmişdən müasir dövrə qədər. Nurlar NPM.
• Vəliyev, İ. Ö. (1994). Dünya susur, tarix susmur. Gənclik.
• Wikimedia Commons. (n.d.). Baba Məmmədov portrait [Fotoşəkil]. (Müəllif: naməlum). https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Baba_Mamm%C9%99dov_portrait.jpg
• Wikimedia Commons. (2024). Grave of Khosrov bey Sultanov [Fotoşəkil]. Dr.Wiki54 (CC BY-SA 4.0). https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Grave_of_Khosrov_bey_Sultanov.jpg
• Xosrov bəyin nəvəsi İradə Muradovanın şəxsi arxivi. (n.d.).
• Yaqublu, N. (2019). Xosrov bəy Sultanov – Azərbaycanın ilk Hərbi naziri, Qarabağın cəsur müdafiəçisi. Mədəniyyət.AZ, 3.