Kelâm ve Psikoloji Disiplini Kesişiminden Yaratıcı İnancının Psikolojik Sağlamlığa Olumlu Etkisi

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 5, 517 - 566

Fatma Gündüz , Hurşit Demir

Öz

Zihinsel ve duygusal tükenmişlik hali olarak tanımlanan depresyon, günümüzde küresel ölçekte en yaygın halk sağlığı sorunlarından biridir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre depresyonun en uç noktası olan intihar vakaları, gelişmiş ülkelerde başlıca ölüm nedenleri arasında yer almaktadır. Bu durum, psikolojik rahatsızlıkların artışında kritik bir seviyeye ulaşıldığını göstermekte ve insanın psikolojik yapısının derinlemesine incelenmesini zorunlu kılmaktadır. Bu makalede, kelâm ve psikoloji disiplinlerinin kesişiminde inancın psikolojik sağlamlığa etkisi ele alınmıştır. Alan literatürüne dayalı olarak yapılan analizler, inancın bireyin ruhsal dayanıklılığını, anlam duygusunu ve içsel dengesini güçlendirdiğini ortaya koymaktadır. Bulgular, teolojik ve psikolojik verilerin örtüştüğünü ve inancın psikolojik iyilik halini desteklemede önemli bir rol oynadığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm , Psikoloji , İnanç , Depresyon , Ruh Sağlığı

The Positive Impact of Creative Faith on Psychological Well-Being at the Intersection of Kalām and Psychology

Öz

Depression, defined as a state of mental and emotional exhaustion, has become one of the most prevalent public health issues worldwide. According to data from the World Health Organization, suicide—the most extreme manifestation of depression—ranks among the leading causes of death in developed countries. This reality indicates that psychological disorders have reached a critical level, necessitating an in-depth examination of the human psyche and the factors influencing it. This study explores the impact of faith on psychological resilience within the intersection of Kalām and psychology. Based on an analysis of existing literature, the findings demonstrate that faith strengthens an individual’s emotional endurance, sense of meaning, and inner balance. The results reveal a convergence between theological and psychological perspectives, emphasizing that faith plays a crucial role in enhancing psychological well-being.

Anahtar Kelimeler

Kalām , Psychology , Faith , Depression , Mental Health

Kaynakça

• Âmirî, Ebü’l-Hasan el-. Kitâbu’l-Emed ʿAle’l-Ebed. Çev. Yakup Kara. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Ayten, Ali, Gülüşan Göcen, Kenan Sevinç ve Eyyüp E. Öztürk. “Dini Başa Çıkma, Şükür ve Hayat Memnuniyeti İlişkisi: Hastalar, Hasta Yakınları ve Hastane Çalışanları Üzerine Bir Araştırma.” Dinbilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi 12, no. 2 (2012): 45–79.
• Bağçeci, Muhiddin. “Ruhun Muhtaç Olduğu Şey İmandır.” Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5, no. 4 (1987): 179–196.
• Becker, Ernest. Ölümü İnkâr. Çev. Ayşegül Özdoğan. İstanbul: İz Yayıncılık, 2023.
• Ben-Nun, Liubov. The Diseases of the Kings of Israel. Israel: B.N. Publication House, 2007.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. İslâm Akaidi. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2017.
• ———. Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsiri. İstanbul, 1996.
• Crapps, Robert W. “Psikanaliz ve Din.” Çev. Ali Ayten. Marife 4, no. 1 (2004): 175–190.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn el-. Kitâbü’l-İrşâd. Thk. Ahmed Abdurrahim es-Sayih ve Tevfik Ali Vehbe. Kahire: Mektebetü’s-Sekafeti’d-Diniyye, 2009.
• Durak, Ayşegül, ve Refia Palabıyıkoğlu. “Beck Umutsuzluk Ölçeği Geçerlilik Çalışması.” Kriz Dergisi 2, no. 2 (1994): 311–328.
• Durkheim, Émile. Le Suicide. Ed. Félix Alcan. Paris: Félix Alcan, 1897.
• Esen, Muammer. “İman Kavramı Üzerine.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49, no. 1 (2008): 85–102.
• Eşʿarî, Ebü’l-Hasen el-. el-Lümaʿ fî’r-red ʿalâ ehli’z-zeyğ ve’l-bidʿa. Thk. Hammüde Zekî Gurabe. Beyrut, 1953.
• ———. Maqālātü’l-İslāmiyyīn ve ʾiḫtilāfü’l-muṣallīn. Thk. Neʿim Zerzūr. Beyrut: Mektebetü’l-ʿAsriyye, 2009.
• Frankl, Viktor E. Hayatın Anlamı ve Psikoterapi. Çev. Veysel Atayman. İstanbul: Say Yayınları, 2021.
• ———. İnsanın Anlam Arayışı. Çev. Selçuk Budak. İstanbul: Okyanus Yayınları, 2018.
• Freud, Anna. Ben ve Savunma Mekanizmaları. Çev. Yeşim Erim. İstanbul: Metis Yayınları, 2022.
• Freud, Sigmund. Bir Yanılsamanın Geleceği. Çev. H. Zafer Kars. İstanbul: Kaynak Yayınları, 1985.
• ———. Dinin Kökenleri. Çev. Selçuk Budak. Ankara: Öteki Yayınevi, 1999.
• ———. Psikanalize Giriş. Çev. Selçuk Budak. İstanbul: Öteki Yayınevi, 2018.
• Fromm, Erich. Psikanaliz ve Din. Çev. Elif Erten. İstanbul: Say Yayınları, 2019.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed el-. İhyâʾü ʿulûmi’d-dîn. Çev. Ahmed Serdaroğlu. Cilt 3–4. İstanbul: Bedir Yayınları, 1992.
• ———. Ölüm ve Ötesi. Çev. Ahmet Yılmaz ve Mahmut Coşkun. İstanbul: Merve Yayınları, 2001.
• ———. Tehâfütü’l-Felâsife. Çev. Mahmut Kaya ve Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
• ———. Tevhid ve Ledün Risaleleri. İstanbul: Fatih Gençlik Vakfı Matbaası, 1995.
• Gölcük, Şerafeddin. “İnanç Açısından Allah-İnsan İlişkisi.” Marife 7, no. 2 (2007): 311–324.
• Goleman, Daniel. Duygusal Zeka. Çev. Banu Seçkin Yüksel. İstanbul: Varlık Yayınları, 2023.
• Gülle, Sıtkı. “Kur’ân-ı Kerîm’de Dua Kavramı.” Ekev Akademi Dergisi 8, no. 18 (2004): 116–130.
• Harputî, Abdullatif. Tenkîhu’l-Kelâm fî Akâidi Ehli’l-İslâm. İstanbul: Necmi İstikbal Matbaası, 1330.
• Harrington, Anne. “Tanrı ve Sağlık: Başka Bir Şey Söylemeye Gerek Var mı?” Çev. Garip Aydın. Mütefekkir 8, no. 15 (2021): 276–277.
• Herman, Judith. Travma ve İyileşme. Çev. Tamer Tosun. İstanbul: Literatür Yayınları, 2011.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. İstanbul: Dem Yayınları, 2011.
• ———. “Fıtrat.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 13 (1996): 47–49. Ankara: TDV Yayınları.
• ———. “İntihar.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 22 (2000): 352–356. Ankara: TDV Yayınları.
• ———. “Ölüm ve Ölüm Ötesi Psikolojisi.” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3, no. 3 (1991): 157–170.
• Hume, David. Din Üstüne. Çev. Mete Tuncay. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 1995.
• Jones, James W. “Din, Sağlık ve Din Psikolojisi: Din ve Sağlık Konusunda Yapılacak Hangi Araştırmalar Dini Anlamamıza Yardımcı Olur?” Çev. Behlül Tokur ve Metin Güven. Bilimname 23, no. 2 (2012): 233–248.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen b. Ahmed. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. Çev. İlyas Çelebi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• ———. “Allah’ın Fiilleri Olarak Elemler ve Gerçekleşme Sebepleri.” Çev. Mahsum Aytepe. İstanbul: İz Yayınları, 2014.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem. Günümüzde İnsan ve İnsanlar. İstanbul: Evrim Yayınevi, 1998.
• Karaman, Fikret. “Kur’an’da İlim Kavramı ve Değeri.” Kelâm’da Bilgi Problemi Sempozyumu, Bursa, 2003, 14–15.
• ———. “Rızık ve Kazanç Anlayışı Üzerine.” Diyanet İlmi Dergi 32, no. 3 (1996): 21–23.
• ———. “Tevekkül İnancı Üzerine Bir İnceleme.” Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1996): 67–82.
• Kazanç, Fethi Kerim. “Kelâmî Düşüncede Kötülük Sorununa Kısa Bir Bakış.” Kelâm Araştırmaları 6, no. 1 (2008): 78–90.
• Kılavuz, A. Saim. İslâm Akâidi ve Kelâma Giriş. İstanbul: Ensar Yayınları, 2017.
• Köse, Ali, ve Ali Ayten. Din Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2018.
• Kotku, Mehmed Zahid. Nefsin Terbiyesi. İstanbul, 2010.
• May, Rollo. Kendini Arayan İnsan. Çev. Kerem Işık. İstanbul: Okuyan Us Yayınları, 2023.
• ———. Özgürlük ve Kader. Çev. Ali Babaoğlu. İstanbul: Okuyan Us Yayınları, 2021.
• Maslow, Abraham. İnsan Olmanın Psikolojisi. Çev. Okan Gündüz. İstanbul: Kuraldışı Yayınları, 2001.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr el-. Kitâbü’t-Tevhîd. Thk. Bekir Topaloğlu ve Muhammed Aruçi. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 2001.
• ———. Teʾvîlâtü’l-Kurʾân. Çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn en-. Kitâbü’t-Temhîd li Kavâidi’t-Tevhîd. Thk. Muhammed Abdurrahman eş-Şâğûl. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye, 2006.
• Özervarlı, M. Sait. “İsbât-ı Vâcip.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 22, ss. 495–498. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Özkefeli, Emre, ve İbrahim Çiçek. “Maneviyat ve Psikolojik İyi Oluş.” Türk Psikiyatri Dergisi 26, no. 4 (2015): 228–236.
• Pargament, Kenneth I. “Religion and Coping with Health-Related Stress.” Psychology and Health 16, no. 6 (2001): 677–693.
• ———, Harold G. Koenig, ve Lisa M. Perez. “Patterns of Positive and Negative Religious Coping with Major Life Stressors.” Journal for the Scientific Study of Religion 37, no. 4 (1998): 710–724.
• Parladır, Selahattin. “Dua.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 9, ss. 531–534. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr. Usûlü’d-dîn. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyyetü’t-Türâs, 2003.
• Purdon, Christine, ve David A. Clark. Takıntılarla Başa Çıkma. Çev. Aylin Gündoğdu ve Pınar İşçen. İstanbul: Psikonet Yayınları, 2013.
• Rotter, Julian B. “Generalized Expectancies for Internal versus External Control of Reinforcement.” Psychological Monographs: General and Applied 80, no. 1 (1966): 1–28.
• Sâbûnî, Nûreddin. el-Bidâye fî Usûli’d-Dîn. Thk. Fethullah Halîf. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 1969.
• Şahin, Meryem, ve Hayati Hökelekli. “Tevekkül Psikolojisi: Nedenleri, Süreci ve Sonuçları Hakkında Nitel Bir Araştırma.” International Journal of Social Inquiry 12, no. 2 (2019): 805–830.
• Şengöz, Murat. “Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Modeli’nin Bütünleşik Bir Süreç Olarak Yeniden Yorumlanması.” JRES: Journal of Educational Research 9, no. 1 (2022): 166–178.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn et-. Şerhu’l-Akâid. Thk. Mustafa Merzukî. Cezayir: Dârü’l-Hüdâ, 2000.
• Taslaman, Caner. Fıtrat Delilleri. İstanbul: İstanbul Yayınevi, 2017.
• Topaloğlu, Aydın. “Materyalizm.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 28, ss. 138–140. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Toprak, Taha Burak. “Dini Obsesyon ve Kompulsiyonların Psikoterapisinde Kuramlar, İmkânlar, Sınırlılıklar.” Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi 1, no. 1 (2018): 124–126.
• Tûsî, Nasîruddîn et-. Seçkinlerin Ahlâkı. Çev. Anar Gafarov. İstanbul: İz Yayınları, 2009.
• Türer, Celal. “William James’ten Muhammed İkbal’e.” Felsefe Dünyası 29 (1999): 48–58.
• Uludağ, Süleyman. “Nefis.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 32 (2006): 526–529. Ankara: TDV Yayınları.
• van der Kolk, Bessel A. Beden Kayıt Tutar. Çev. Nurdan Cihanşümül Maral. İstanbul: Nobel Yaşam Yayınları, 2021.
• Werner, Charles. Kötülük Problemi. Çev. Sedat Umran. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2000.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dîni Kur’an Dili. 6 cilt. İstanbul: t.y.
• Yüksel, Nevzat. “İntiharın Nörobiyolojisi.” Klinik Psikiyatri Dergisi 3, suppl. 2 (2001): 5–11.