Erken Dönemin Ahlâk Tasavvuru Doğrultusunda Tasavvufun Din Bilimleri Arasına Girmesi

Yıl 2021, Sayı: 5, 105 - 119, 15.06.2021

Fatma Gülseroğlu

https://doi.org/10.51575/atebe.935051

Öz

Ahlâk konusu dinler üstü konuşulan ve tartışılan evrensel bir olgudur. Her toplumun kendi sosyolojik ve psikolojik durumlarına bağlı olarak kabul ettiği ahlâkî değerler mevcuttur. İslam, Arap toplumuna geldiği ilk andan itibaren toplumun sahip olduğu ahlâkî değerleri düzenleme ve yenilemeye başlar. Düzenlenen ve yenilenen ahlâkî değerlerde örnek insan olarak ise Hz. Peygamber gösterilir. Bu çerçevede Hz. Peygamberin vefatından sonra İslam toplumunda oluşan karışıklıkların ahlâkî sonuçları ve toplum içinde bozulmalara tepki hareketi olarak ortaya çıkan sûfilerin eleştirileri meydana gelir. Her ne kadar fıkıh ve kelam alanları teşekkül süreçlerinde farklı konular üzerinde tartışsalar da ahlâk konusuna ait özel bir bölüm fıkıh ve kelam alanında mevcut görünmez. Sûfiler, İslam din bilimlerinde ahlâk alanının göz ardı edilmesini eleştirir ve bu eksiliğin giderilmesi gerektiğini savunur. Erken dönemde yaşamış olan sûfiler ise bu açıklığın kapanması ve İslam düşüncesinin tekâmüle ermesi için çözümün tasavvuf olduğunu iddia ederler. Bu durumu meşrulaştırmak için de tasavvufun kelam ve fıkıh alanı gibi bir bilim olduğunu ispatlama yolunda eserler kaleme alırlar. Bu süreçte ise tasavvuf pratik ve zühd esaslı bir anlayıştan, diğer din bilimleri gibi bilgi çıkartan bir ilme dönüşür.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, İlm-i Bâtın, Ahlâk, Âdâb, İstinbat

The Incorporation of Sufism into Religious Studies in Line with the Understanding of Morality of the Early Period

Öz

The issue of morality is a universal phenomenon that is spoken and discussed above religions. There are moral values that every society accepts depending on their sociological and psychological conditions. From the first moment Islam came to the Arab society, it began to organize and renew the moral values of the society. As a model of the regulated and renewed moral values, The Prophet is shown. In this context, the moral consequences of the confusion in the Islamic society after the death of the Prophet and the criticisms of the sufis who emerged as a reaction to the corruption in the society occur. Although the fields of fiqh and kalam discuss different issues in their formation processes, a particular section on morality does not appear to exist in the fields of fiqh and kalam. The sufis criticize the neglection of the field of morality in Islamic disciplines, and highlight the need of elimination of this deficiency. Sufis who lived in the early period claim that the solution that would fill this gap and help Islamic thought reach perfection is sufism. In order to justify this claim, they produce works attempting to prove that sufism is an independent discipline like kalam and fiqh. In this process, sufism transforms from a practical and ascetic understanding into a discipline that produces knowledge like other religious disciplines.

Anahtar Kelimeler

Sufism, İlm-i Bâtın, Morality, Âdâb, Istinbat

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: y.y., 1405/1985.
• Arıcı, Mustakim. "İlimler Tasnifi Literatüründe Ahlâk İlmi". Mukaddime 7/1 (2016), 1-29.
• Arslan, Hulusi. "Ahlâkî Değerlerin Nesnelliği ve Öznelliği Açısından Mu'tezile ve Eş'arîlik". Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 9/17 (2016), 9-19.
• Babacan, Hacer Nur. Erken Dönem Tasavvufunda Akıl-Ahlak İlişkisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bardakoğlu, Ali. "Ahlâkın Fıkıh Kuralları Arasında Buharlaşması". Eskiyeni 35 (2017), 51-94.
• Başer, Hacı Bayram. Ebû Nasr Serrâc et-Tûsî’nin Tasavvuf Anlayışı. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Başer, Hacı Bayram. Şeriat ve Hakikat. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Cüveynî. Kitâbü'l-İrşâd İnanç Esasları Kılavuzu. çev. Adnan Bülent Baloğlu vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2016.
• Çağrıcı, Mustafa. "Edep". İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 1994.
• Çağrıcı, Mustafa. “Ahlâk”. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 1989.
• Çağrıcı, Mustafa. İslam Düşüncesinde Ahlâk. İstanbul: Dem Yayınları, 8. Basım, 2018.
• Demirli, Ekrem. İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan: İbnü'l Arabî ve Vahdet-i Vücûd Geleneği. İstanbul: Alfa Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Demirli, Ekrem. "Tasavvuf Araştırmalarında Dönemlendirme Sorunu: Din Bilimleri ile Metafizik Arasında Tasavvufun İlim Olma Mücadelesi". Nazariyat İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 2/4 (Nisan 2016), 1-29.
• Demirli, Ekrem. Sadreddin Konevî'de Bilgi ve Varlık. İstanbul: Kapı Yayınları, 2015.
• Demirli, Ekrem. “Zâhirî İlimlerin Otoritesi Karşısında Tasavvuf'un Meşruiyet Arayışı". İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2007), 219-244.
• Demirli, Ekrem. “Klasik Düşünce Okulu- Hucviri Keşfü’l Mahcub”. Youtube. Yayın Tarihi 18 Mart 2019. https://www.youtube.com/watch?v=t_P-e6BgcRo
• Doğan, Lütfi-Kutluay, Yaşar. "Hasan Basrî'nin Kader Hakkında Halife Abdülmelik b. Mervan'a Mektubu". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 75-84.
• Eş'arî, Ebû'l-Hasan. el-İbâne ve Usûlü Ehli's-Sünnet Eş'arî Akâidi. çev. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 1. Basım, 2010.
• İbiş, Fatih. "Mâtürîdî’de İman-Ahlâk İlişkisi". Kelam Araştırmaları Dergisi 13/2 (2015), 717-734.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvaṭṭaʾ. nşr. Abdüvehhâb Abdüllatîf. Kahire: y.y., 1382/1962.
• Kazanç, Fethi Kerim. "Mutezile Kelam Sisteminde Ahlâk Tasavvuru: Kâdî Abdulcebbâr Ekseninde Bir Değerlendirme”". Journal of Islamic Research 27/3 (2016), 280-310.
• Kelâbâzî. Doğuş Devrinde Tasavvuf: Ta'arruf. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Koca, Ferhat. "İstinbat". İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 2001.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü't-Tevhîd. çev. Bekir Topalğlu. Ankara: İSAM Yayınları, 10. Basım, 2017.
• Mekkî, Ebû Tâlib. Kalplerin Azığı. çev. Muharrem Tan. 2. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Basım, 2018.
• Melchert, Christopher. Sünnî Düşüncenin Teşekkülü. çev. Ali Hakan Çavuşoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Muhâsibî, Hâris. Kalp Hayatı. çev. Abdülhakim Yüce. İstanbul: Işık Yayınları, 2005.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Sâbûnî, Nûreddin. Mâtürîdiyye Akaidi. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İFAV Yayınları, 17. Basım, 2017. Serrâc, Ebû Nasr. İslâm Tasavvufu: el-Lüma'. çev. H. Kamil Yılmaz. İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.
• Tirmizî, Hakîm. Kalbin Anlamı: Beyânü'l-Fark. çev. Ekrem Demirli İstanbul: Hayy Kitap, 3. Basım, 2013. Türker, Ömer. Ahlâk. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Yaman, Ahmet. "Fıkıh–Ahlâk İlişkisi İslâm Amelî Ahlâkının İlke ve Uygulamaları Çerçevesinde Bir Giriş". Usul İslam Araştırmaları 9/9 (2008), 87-118.