Resm-i Osmânî Kâideleri Bağlamında TMSK E. H. 2 Nr. Mushaf

Yıl 2022, Sayı: 8, 233 - 263, 31.12.2022

Fatih Cankurt

https://doi.org/10.51575/atebe.1195775

Cited By: 2

Öz

Kur’ân-ı Kerîm kelimelerinin yazım özelliklerini inceleyen ilim dalına resm-i mushaf /resm-i Osmânî adı verilmektedir. Bu ilme, Hz. Osman’ın (ö. 35/656) halifelik devrinde (644-656), dönemin fasih Arapça kaidelerine göre yazım esas alınmak sûretiyle gerçekleştirilen mushaf istinsah faaliyeti kaynaklık etmektedir. Sahabe eliyle gerçekleştirilen bu çalışmada kullanılan imlanın, sonraki dönemlerde yazılan mushaflarda esas alındığı kabul edilmektedir. Bugün Hz. Osman himayesinde imla edildiği kesin olarak bilinen bir mushaf mevcut değildir. Bu yüzden Hz. Osman mushaflarındaki yazım şekillerine ait detaylar ancak hicrî 3-4. asırlarda telif edilmeye başlanan eserlerden öğrenilebilmekte, resm-i mushaf kriterleri mezkûr kaynaklar baz alınarak belirlenmektedir. Lakin mushaf istinsahı faaliyetinden 3 asırdan daha fazla bir süre sonra kaleme alınan eserlerde verilen bilgilerin yeterliliği/sıhhati konusunda birtakım tereddütlerin varlığı malumdur. Mezkûr tereddütlerin izale edilmesine katkı sunma maksadıyla hazırlanan bu makalede, alanın temel eserlerinde yer alan resm-i Osmânî kaideleri bağlamında Topkapı Sarayı Müzesi/Emanetler Hazinesi 2 nr. Mushaf incelenmektedir. Erken dönemlere ait olduğunda şüphe bulunmayan Mushaf’ın, Hz. Ali’ye (ö. 40/661) tarafından yazıldığı iddia edilmektedir. Mevcut çalışma sayısı bakımından oldukça yeni bir alanda yapılan bu araştırmada, hicretten birkaç asır sonra telif edilen eserler vasıtasıyla ulaşılabilen kaideler ile erken dönemlerde yazılmış TMSK E. H. 2 nr. Mushaf’ın imlası kıyaslanmak sûretiyle, kaidelerin o dönemde ne derece uygulandığını tespite çalışılmıştır. İki bölümden müteşekkil makalenin ilk kısmında, Mushaf’a dair tanıtıcı ve teknik mahiyetteki bilgilere yer verilmiş, Mushaf’ın Hz. Ali’ye nispeti tetkik edilmiştir. Mushaf’ın erken dönemde imla edildiği ancak Hz. Ali tarafından yazılmasının mümkün olmadığı kanaatine yer verilmiştir. İkinci kısımda, ilgili eserlerde “hazf, ispat, ibdal, maktu‘/mevsûl yazım, hemze, Mesâhif-i Emsâr’ın gönderildiği beldelere göre farklılık arz eden yazım farklılıkları” şeklindeki konu başlıkları altında yer verilen toplam 1406 kelimenin yazım özelliğiyle TMSK E.H. 2 nr. Mushaf’ın yazımı mukayese edilmiştir. Sayfa, âyet noksanlığı bakımından neredeyse kusursuz nitelikteki bu Mushaf’ın tamamında yapılan inceleme sonucunda toplam 319 kelimede kaidelere muhalif yazım olduğu tespit edilmiştir. Üzerine inceleme yapılan tüm kadim Mushaflarda da görülen bu imla uyumsuzluğu, resm-i mushaf kaidelerinin sıhhatine dair mevcut soru işaretlerini kuvvetlendirmektedir. Bu da resm-i mushaf ilminin sınırlarını tespit için kadim mushafların imlasının da dikkate alınması gerektiğine, bunun için de erken dönemde yazılmış mushafların yazım şekilleri üzerine daha fazla araştırma yapmanın gerekliliğine işaret olarak kabul edilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Kırâat, Resm-i Mushaf, Mushaf Tarihi, Erken Dönem Mushaflar, TMSK E.H. 2 Nr. Mushaf

Analysis of the TMSK E. H. 2. Mushaf in the Context of Official Writing Rules

Öz

The branch of science that examines the spelling features of the words of the Qur'an is called resm-i mushaf/resm-i Osmânî. This science is the source of the mushaf copying activity, which was carried out according to the correct Arabic rules of the period during the caliphate of ʿUthmān b. ʿAffān (d. 35/656). It is accepted that the spelling used in this study, which was carried out by the Companions, was based on the mushafs written in later periods. Today, there is no known mushaf that was spelled under the auspices of ʿUthmān . Therefore, we learn the details of the writing styles in the ʿUthmān mushafs only from the works that began to be copyrighted in the 3-4th (A.H.) centuries. However, it is known that there are some hesitations about the adequacy/soundness of the information given in the works written more than 3 centuries after the activity of copying the mushaf. In this article, in the context of the official writing rules in the main works of the field, Topkapı Palace Museum / Relics Treasure 2 nr. mushaf is examined. The Mushaf, of which there is no doubt that it belongs to the first centuries, is attributed to ʿAlī b. Abī Ṭālib. The aim of this research, which is carried out in a fairly new field in terms of the number of existing studies, is to compare the spelling of the Mushaf in the Topkapı Palace, which was written in the early periods with the rules that can be reached through the works copyrighted a few centuries after the Hijrah, and to see how the rules were applied at that time. In the first part of the article, which consists of two parts, introductory and technical information about the Mushaf is given and its relation to ʿAlī has been examined. It has been reached the conclusion that although the Mushaf was spelled in the early period, it was not possible for ʿAlī to write it. In the second part, the writng of the Mushaf with the spelling characteristics of a total of 1406 words included in the related Works under the headings of "omit, proof, replace, cut/attached spelling, hamza, spelling differences that differ according to the towns where the mushafs were sent" has been compared to TMSK E.H. 2 nr. Mushaf. As a result of the examination of this entire Mushaf, which is almost perfect in terms of the lack of page and verse, it has been determined that there are spellings against the rules in a total of 319 words. This spelling inconsistency, which is also seen in all the ancient Mushafs studied, strengthens the existing question marks about the soundness of the official mushaf rules. This should be accepted as an indication that the spelling of ancient mushafs should be taken into account in order to determine the limits of the science of official mushaf, and for this reason, it is necessary to conduct more research on the writing styles of the mushafs written in the early period.

Anahtar Kelimeler

Qurʾānic Recitation, Rasm al-Mushaf, History of Mushaf, Ancient Mushafs, TMSK E.H. No. 2 Mushaf.

Kaynakça

• Altıkulaç, Tayyar. Günümüze Ulaşan Mesahif-i Kadime. İstanbul: IRCICA Yayınları, 2015.
• Altıkulaç, Tayyar. Hz. Ali’ye Nisbet Edilen Mushaf-ı Şerif (San’a Nüshası) İstanbul: IRCICA Yayınları, 2011.
• Altıkulaç, Tayyar. Hz. Osman’a İzafe Edilen Mushaf-ı Şerif (Türk ve İslam Eserleri Nüshası). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2007.
• Altıkulaç, Tayyar. Hz. Osman’a İzafe Edilen Mushaf-ı Şerif (Topkapı Sarayı Müzesi Nüshası). İstanbul: IRCICA Yayınları, 2007.
• Altıkulaç, Tayyar. Hz. Osman’a Nisbet Edilen Mushaf-ı Şerif (Kahire el-Meşhedü’l- Huseyni Nüshası). İstanbul: IRCICA Yayınları, 2009.
• Altıkulaç, Tayyar. Mushaf-ı Şerif (Biblioetheque Nationale, Paris). İstanbul: IRCICA Yayınları, 2011.
• Altıkulaç, Tayyar. Mushaf-ı Şerif (Tübingen nüshası). İstanbul: IRCICA Yayınları, 2011.
• Cankurt, Fatih. Hz. Ali Mushafı. Ankara: Fecr Yayınları, 2021. Dânî, Ebu Amr Osman b. Said. el-Muhkem fi nakt’il-mesâhif. thk. Izzet Hasan. Dımaşk: Daru’l-Fikr, 1997.
• Dânî, Ebu Amr Osman b. Said. el-Mukni’ fi marifeti mersûmi mesahifi ehli’l-emsâr. thk. Hatim Salih ed-Damin. Beyrut: Daru’l-Beşairi’l-İslamiye, 2011.
• Ebu Şâme, Abdurrahman b. İsmail el-Makdisî. el-Mürşidü’l-vecîz. nşr. Tayyar Altıkulaç. Ankara: 1986.
• Ebu Dâvud, Suleyman b. Necah. Muhtasaru’t-tebyîn li hecêi’t-tenzîl. thk: Ahmet Şarşal. Medine: Melik Fahd Mushaf Matbaası, 2002.
• Harrâz, Muhammed b. Muhammed eş-Şerisi. Mevridü’z-zaman fi resmi’l-kur’an. thk. Eşref Muhammed Fuad. Mektebetu’l-İmami’l-Buhari, 2006.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-aşr. Mısır: Mektebetü’t-Ticariyye.
• İbn Ebî Dâvud, Abdullah b. Suleyman. Kitabü’l-mesâhif. thk: Muhibbi’d-Din Abdu’s-Subhan. Beyrut: Daru’l-Beşairi’l-İslamiyye, 2. Basım, 2002.
• İbn Vesîk, Ebu İshak İbrahim b. Muhammed b. Abdirrahman el-İşbili. el-Camiʿ limê yuhtâcü ileyhi min resmi’l-mushaf. thk. Ganim Kadduri. Umman: Daru Ammar, 2009.
• Karatay, Fehmi Ethem. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Arapça Yazmalar Kataloğu, Kur’an, Kur’an İlimleri, Tefsirler. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları, 1962.
• Kirmânî, Ebu’l-Kasım Tacü’l-kurra Burhanuddin Mahmud b. Hamza b. Nasr. Hattu’l-mesâhif. thk. Ganim Kaddurî el-Hamed. Dımaşk: Dâru’l-Gavsani li’d-Diraseti’l-Kur’aniyye, 2014.
• Maşalı, Mehmet Emin. Kur’ân’ın Metin Yapısı: Mushaf Tarihi ve İmlası. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Mehdevî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Ammar. Hecaü mesâhifi’l-emsâr. thk. Hatim Salih ed-Damin. Riyad: Daru İnbu’l-Cevzi, 2010.
• Mekkî b. Ebî Talib el-Kaysî. el-Keşf an vücûhi’l-kırââti’s-seb’i ilelihe ve hucecihe. thk. Muhyiddin Ramazan. Müessesetü’r-Risale, 1981.
• Mushaf. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi, Emanetler Hazinesi, 2, 1b-414a.
• Okumuş, Mesut. "Kur’ân İmlâsının Gelişim Süreci Üzerine Bazı Tespit ve Değerlendirmeler". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/17 (Haziran 2010), 5-37.