Kamusal Alanların İdeolojik Kurgusu: Bir Eleştirel Toponimi Denemesi

Yıl 2022, , 550 - 579, 30.10.2022

Selim Bozdoğan , Sedat Benek

https://doi.org/10.33688/aucbd.1137487

Öz

Yer adlarıyla ilgili Türkçe literatürdeki çalışmaların büyük çoğunluğunun, olguyu nesnelleştirerek mevcut verilerin betimlenmesi, sınıflandırılması ve sayısallaştırılması şeklinde incelediği saptanmıştır. Olguya sağlanan bu pozitivist ayrıcalığın, adlandırmanın doğasında yatan iktidar ilişkilerinin göz ardı edilmesine neden olduğu belirlenmiştir. Bu çalışmanın amacı, adlandırma pratiklerinin iktidar ve ideoloji ile olan ilişkisini, teorik bir çerçevede tartışmaktır. Bu tartışma, “iktidar mutlak mekân perspektifi ile adlandırır” varsayımından hareket etmektedir. Çalışmanın teorik ve kavramsal (gösterge, ideoloji) bağlamı, mutlak mekân eleştirisine dayanmaktadır. Bu eleştiri; iktidar, adlandırma, ideoloji ve gösterge kavramlarından hareketle teorik bir okuma biçimine yoğunlaşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Adlandırma, İktidar, İdeoloji, Gösterge

Destekleyen Kurum

Harran Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü

Proje Numarası

21075

Teşekkür

Bu çalışma, 21075 proje koduyla Harran Üniversitesi BAP Koordinatörlüğü tarafından desteklenen doktora tez çalışmamdan üretilmiştir. Harran Üniversitesi BAP Koordinatörlüğüne teşekkürlerimi sunuyorum..

The Ideological Fiction of Public Areas: An Essay on Critical Toponymy

Öz

It has been determined that the majority of studies in the Turkish literature on place names examine the phenomenon by objectifying, describing, classifying and digitizing the existing data. It has been determined that this positivist privilege provided to the phenomenon causes the power relations inherent in the naming to be ignored. The aim of this study is to discuss the relationship of naming practices with power and ideology in a theoretical framework. This discussion is based on the assumption that "power names with the perspective of absolute space". This criticism; It focuses on a theoretical reading style based on the concepts of power, naming, ideology and sign.

Anahtar Kelimeler

Power, Naming, Ideology, Sign

Proje Numarası

21075

Kaynakça

• Ankara Şehir Haritası 1944. https://libdigitalcollections.ku.edu.tr/digital/collection/VHPK/id/264/ adresinden alınmıştır.
• Alderman, D. (2002). Street names as memorial arenas: The reputational politics of commemorating Martin Luther King Jr: in a Georgia County. Historical Geography, 30, 99–120. https://www.researchgate.net/publication/238703150_Street_Names_as_Memorial_Arenas_The_Reputational_Politics_of_Commemorating_Martin_Luther_King_Jr_in_a_Georgia_County adresinden alınmıştır.
• Ağaoğulları, M. A., Köker, L. (2009). Kral-Devlet ya da Ölümlü Tanrı. Ankara: İmge Kitapevi.
• Aliağaoğlu, A., Uğur, A. (2018). Şehirsel toponimi: Erzurum’da cadde adları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21 (40), 1-26. doi:10.31795/baunsobed.489078
• Aliağaoğlu, A., Uzun, A. (2011). Şehirsel toponomi (hodonimi): Türkiye için bir tipoloji denemesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9 (2), 123-133. doi:10.1501/Cogbil_0000000121 Althusser, L. (2010). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. (Çev. Tümertekin, A.), İstanbul: İthaki Yayınları.
• Anderson, B. (2017). Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması. (Çev: Savaşır, İ.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Ankara Rehberi (1949). İstanbul: Pulhan Matbaası.
• Ankara Şehri Broşürü (1940). Ankara: Devlet Matbaası.
• Ankara Şehri Polis Rehberi (1941). Ankara Emniyet Müdürlüğü, Ankara: Sümer Matbaası.
• Augé, M. (1995). Non-Places: Introduction to An Antropology of Supermodernity. (Trans: John Howe), London: VERSO.
• Azaryahu, M. (1986). Street names and political identity: The case of East Berlin. Journal of Contemporary History, 21 (4), 581-604. doi:10.1177/002200948602100405
• Azaryahu, M. (1990). Renaming the past: Changes in "city text" in Germany and Austria, 1945-1947. History and Memory, 2 (2), 32-53. https://www.jstor.org/stable/25618598 adresinden alınmıştır.
• Azaryahu, M. (1997). German reunification and the politics of street names: The case of East Berlin. Political Geography, 16 (6), 479-493. doi:10.1016/S0962-6298(96)00053-4
• Basık, S., Rahautsou, D. (2019). Toponymic politics and the symbolic landscapes of Minsk, Belarus. Geograpia Cassoviensis XIII, 2, 107-120. doi:10.26881/jpgs.2020.3.02
• Barnes, T. J., Duncan, J. S. (2006). Introduction: Writing Worlds. In, Barnes, T. J., Duncan, J. S. (Eds.), Writing Worlds: Discourse, Text and Metaphor in the Representation of Landscape (1-17). New York: Routledge.
• Barthes, R. (2021). Göstergebilimsel Serüven. (Çev. Rifat, M., Rifat, S.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Barthes, R. (2018). Çağdaş Söylenler. (Çev. Yücel T.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Barthes, R. (1977). Image, Music, Text. Trans: Stephen Heath, London: Fontana Press.
• Baysan, S., Kara, A. (2014). Aydın’da mahalle, bulvar, cadde ve sokak adları: Şehirsel toponimik özellikler. Coğrafi Bilimler Dergisi. 12 (1), 23-48. doi:10.2139/ssrn.3417293
• Benjamin, W. (2011). Pasajlar. (Çev. Cemal, A.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Berg, L. D., Kearns, R. A. (2009). Naming as Norming, “Race,” Gender and the Identity Politics of Naming Places in Aotearoa New Zealand. In Vuolteenaho, J., Berg, L. D. (Eds.), Critical Toponymies: The Contested Politics of Place Naming (19-51). Mixed Sources – Cornwall.
• Bigon, L. (2008). Names, norms and forms: French and ındigenous toponyms in early colonial Dakar, Senegal. Planning Perspectives, 23, 479-501. doi: 10.1080/02665430802319021
• Bourdieu, P. (2017). Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi. (Çev. Fırat, D., Berkkurt, G.), Ankara: Heretik Yayınları.
• Bourdieu, P. (2016). Devlet Üzerine: Collége de France Dersleri (1989-1992). (Çev. Sümer, A.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bourdieu, P., Wacquant, L. (2021). Düşünümsel Sosyolojiye Davet. (Çev. Ökten, N.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bozdoğan, S., Benek, S. (2022). Modern coğrafi düşüncede mekân ve yer kavramlarının teorik temelleri üzerine bir değerlendirme, İstanbul Coğrafya Dergisi, 43, 177-195. doi:org/10.26650/JGEOG2021-892074
• Carter, P. (1988). The Road to Botany Bay: An Exploration of Landscape and History. New York: Alfred A. Knopj Press.
• Ceylan, M. A. (2020). Beykoz ve Çevresinde Yer ve Yerleşme Adlarının Değerlendirilmesi. Beykoz 2020 Sempozyumu, 27-29 Kasım, İstanbul, 197-228. https://dokuman.beykoz.bel.tr/KulturYayinlari/BeykozSempozyumuKitabi2020.pdf adresinden alınmıştır.
• Chloupek, B. R. (2018). Public memory and political street names in Kosice: Slovakia's multiethnic second city. Journal of Historical Geography, 64, 25-35. https://doi.org/10.1016/j.jhg.2018.11.007
• Cohen, S. B., Kliot, N. (1992). Place-Names in Israel’s ideological struggle over the administered territories. Annals of the Association of American Geographers, 82 (4), 653-480. https://doi.org/10.1111/j.1467-8306.1992.tb01722.x
• Costa, F. S. (2012). Street names, politics of memory and social debate in Republican Barcelona (1931–1936): A theoretical reflection and case study. Catalan Journal of Communication and Cultural Studies, 4 (1), 3-19. doi:10.1386/cjcs.4.1.3_1
• Cresswell, T. (2004). Place: A Short Introduction. New Jersey: WileyBalckwell.
• Çankaya Belediyesi Parklar Listesi. 01.08.2022 tarihinde https://www.cankaya.bel.tr/pages/230/PARKLAR/ adresinden alınmıştır.
• Çildam, S. Y. (2019). Toponomi (yer adları) açısından Siirt’te mahalle adları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23 (4) , 1443-1458. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/925642 adresinden alınmıştır.
• Derrida, J. (2020). Yazı ve Fark. (Çev. Yalım, P.B.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Derrida, J. (2014). Gramatoloji. (Çev. Birkan, İ.), Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Duncan, J. S., Duncan, H. G. (2006). Ideology and Bliss: Roland Barthes and the Secret Histories of Landscape. In Barnes T. J., Duncan, J. S. (Eds.), Writing Worlds: Discourse, Text and Metaphor in the Representation of Landscape (18-37). New York: Routledge.
• Duncan, J., Gregory, D. (2009). Text. In Gregory, S., Johnston, R., Pratt, G., Watts, M., Whatmore, S. (Eds.), The Dictionary of Human Geography (749-751). West Sussex: Blackwell Publishing.
• Durgun, S. (2018). Memalik-i Şahane’den Vatan’a. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dündar, F. (2011). İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskân Politikası (1913-1918). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eroler, E. G. (2019). “Dindar Nesil Yetiştirmek”: Türkiye’nin Eğitim Politikalarında Ulus ve Vatandaş İnşası (2002-2016). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eski Ahit: Tevrat, Zebur, İncil. (2018). Yeni Yaşam Yayınları.
• Eco, U. (2019). Mimarlık Göstergebilimi. (Çev: Erkman Akerson, F.), İstanbul: Daimon Yayınları.
• Eco, U. (2017). Avrupa Kültüründe Kusursuz Dil Arayışı. (Çev. Atakay, K.), İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Eco, U. (1997). Function and Sign: The Semiotics of Architecture. In Leach N. (Eds.), Rethinking Architecture A reader in Cultural Theory (173-196). London: Routledge.
• Faraco, J. C. G., Murphy, M. D. (1997). Street names and political regimes in an Andalusian town. Ethnology, 36 (2), 123- doi:148. 10.2307/3774079
• Ferguson, P. P. (1988). Reading City Streets. The French Review, 61 (3), 386-397. https://www.jstor.org/stable/393158 adresinden alınmıştır.
• Feyerabend, P. (2017). Yönteme Karşı. (Çev. Başer, E.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2016). Bilginin Arkeolojisi. (Çev. Urhan, V.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2014). Özne ve İktidar. (Çev. Ergüden, I., Akınhay, O.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2013). Kelimeler ve Şeyler. (Çev. Kılıçbay, M.A.), Ankara: İmge Kitabevi.
• Foucault, M. (2011). Büyük Kapatılma. (Çev. Ergüden, I., Keskin, F.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gill, G. (2005). Changing symbols: The renovation of Moscow place names. The Russian Review, 64, 480-503. doi: 10.1111/j.1467-9434.2005.00371.x.
• Guiraud, P. (1994). Göstergebilim. (Çev.Yalçın M.), Ankara: İmge Yayınları.
• Günal, V. (2012). Batman’da cadde adlandırmaları: Toplumsal bellek oluşturma ve şehirsel mekâna hâkim olma çabaları. Marmara Coğrafya Dergisi, 25, 171-197. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3282 adresinden alınmıştır.
• Günal, V., Şahinalp, M. S., Güzel, A. (2011). Coğrafi ortamın şehirsel mekân adlarına etkisi: Şanlıurfa örneği. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (1), 463-508. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/223445 adresinden alınmıştır.
• Güner, İ., Ertürk, M. (2004). Türkiye il merkezi kent adlarının kaynakları üzerine bir araştırma. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, 12, 39-62. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/217124 adresinden alınmıştır.
• Gür, B. F. (2011). Unutmak, öteki ve “boş kent” Ankara. Kent Araştırmaları Dergisi, 4, 8-21. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/460658 adresinden alınmıştır.
• Gürbilek, N. (2020). Vitrinde Yaşamak: 1980’lerin Kültürel İklimi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Hardt, M., Negri, A. (2015). İmparatorluk. (Çev. Yılmaz, A.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Harley, J. B. (2001). The New Nature of Maps: Essays in The History of Cartography. Baltimore: The John Hopkins University Press.
• Hebbert, M. (2005). The street as locus of collective memory. Environment and Planning D: Society and Space, 23, 581-596. doi:10.1068/d55j
• Hobbes, T. (2007). Leviathan veya Bir Din ve Dünya Devletinin İçeriği, Biçimi ve Kudreti. (Çev. Lim, S.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hodge, R., Kress, G. (1995). Social Semiotics. New York: Cornell University Press.
• Jackson, P. (2003). Maps of Meaning: An Introduction to Cultural Geography. London: Routledge.
• Jongerden, J. (2009). Crafting space, making people: the spatial design of nation in modern Turkey. European Journal of Turkish Studies (Online), 10. https://journals.openedition.org/ejts/4014 adresinden alınmıştır.
• Kadmon, N. (2004). Toponymy and geopolitics: The political use — and misuse — of geographical names. The Cartographic Journal, 41 (2), 85-87. https://www.iwp.edu/wp-content/uploads/2019/05/20131022_KadmonToponomyandGeopolitics.pdf adresinden alınmıştır.
• Keane, W. (2018). On semiotic ideology. Signs and Society, 6 (1), 64-87. https://www.journals.uchicago.edu/doi/pdf/10.1086/695387 adresinden alınmıştır.
• Kearney, A., Bradley, J. J. (2009). ‘Too strong to ever not be there’: Place names and emotional geographies. Social and Cultural Geography, 10 (1), 77-94. doi:10.1080/14649360802553210
• Kripke, S. A. (2005). Adlandırma ve Zorunluluk. (Çev. Açıl, B.), İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli (2010). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Laclau, E. (2015). Evrensellik, Kimlik ve Özgürleşme. (Çev. Başer, E.), İstanbul: Birikim Yayınları.
• Laclau, E. (2007). Popülist Akıl Üzerine. (Çev. Çelik, N.B.), Ankara: Epos Yayınları.
• Langendonck, W. V. (2007). Theory and Typology of Proper Names. Berlin: Mouton de Gruyter.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın Üretimi. (Çev. Ergüden, I.), İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Light, D. (2004). Street names in Bucharest, 1990–1997: Exploring the modern historical geographies of post-socialist change. Journal of Historical Geography, 30, 154–172. doi:10.1016/S0305-7488(02)00102-0
• Lim, S. T. G., Cacciafoco, F. P. (2021). Reflections on the politics of place (re)-naming: Decolonisation, the collapse of totalitarian regimes, and government changes. Academia Letters, 956, 1-7. doi:10.1179/nam.2007.55.4.457
• Machiavelli, N. (1998). Hükümdar. (Çev.Karabulut, H.K.), İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Mill, J. S. (2011). A System of Logic: Ratiocinative and Inductive, Being a Connected View of the Principles of Evidence, and the Methods of Scientific Investigation. The University of Adelaide Library: South Australia.
• Myers, G. A. (2009). Naming and Placing the Other: Power and the Urban Landscape in Zanzibar. In J. Vuolteenaho and L. D. Berg (Eds.). Critical Toponymies: The Contested Politics of Place Naming (85-100). Cornwall: Mixed Sources.
• Nash, C. (1999). Irish placenames: Post-colonial locations. Royal Geographical Society, 24, 457-480. https://www.jstor.org/stable/623235 adresinden alınmıştır.
• Nietzsche, F. (2011). Ahlakın Soykütüğü: Bir Polemik. (Çev. Alangoya, Z.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Nişanyan, S. (2011). Hayali Coğrafyalar: Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Değiştirilen Yeradları. TESEV: İstanbul.
• Öktem, K. (2008). The Nation’s imprint: Demographic engineering and the change of toponymes in Republican Turkey. European Journal of Turkish Studies, 7 (7). Demographic Engineering (I). http://www.ejts.org/document2243.html adresinden alınmıştır.
• Özgen, N., Sarı, V. İ. (2021). Siyasal ideolojiler bağlamında mekân isimlendirmeleri: Ankara’daki kültür merkezleri örneği. Ankara Araştırmaları Dergisi. 19, 128-160. doi:10.33688/aucbd.862332
• Palonen, E. (2008). The city-text in post-communist Budapest: Street names, memorials, and the politics of commemoration. GeoJournal, 73, 219-230. doi:10.1007/s10708-008-9204-2
• Pickles, J. (2011). Uzamların Tarihi: Haritacılık Mantığı ve Coğrafi Olarak Kodlanmış Dünya. (Çev: Işık, K.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Pinchevski, A., Torgovnik, E. (2002). Signifying passages: The signs of change in Israeli street names. Media, Culture and Society, 24, 365-388. doi:10.1177/016344370202400305
• Platon. (2015). Devlet. (Çev. Eyüpoğlu, S., Cimcoz, A.A.), İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Platon. (2000). Kratylos. (Çev. Karakaya, C.), İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Ponty, M. M. (2016). Algının Fenomenolojisi. (Çev. Sarıkartal, E., Hacımuratoğlu, E.), İstanbul: İthaki Yayınları.
• Puzey, G., Vuolteenaho, J. (2014). Developing a Gramscian Approach to Toponymy. Names and Their Environment. Proceedings of the 25th International Congress of Onomastic Sciences, Toponomastics II. 25-29. August 2014. In the proceedings book (66-77),Glasgow.
• Relph, E. (1976). Place and Placelessness. New Delhi: Pion Limited.
• Rifat, M. (2017). XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları -1. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Rose-Redwood, R., Alderman, D., Azaryahu, M. (2010). Geographies of toponymic inscription: New directions in critical place-name studies. Progress in Human Geography, 34 (4), 453–470. doi:10.1177/0309132509351042
• Russel, B. (2015). Mantıksal Atomculuk Felsefesi. (Çev. Gülenç, K., Arlı Çil, D., Kulak, Ö., Özdağ, C.), İstanbul: Alfa Yayıncılık. Rusu, M. S. (2019). Shifting urban namescapes: Street name politics and toponymic change in a Romanian(ised) city. Journal of Historical Geography, 65, 48-58. doi:10.1016/j.jhg.2019.07.001
• Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın No: 26.
• Scott, J. C. (1995). Tahakküm ve Direniş Sanatları: Gizli Senaryolar. (Çev. Türker, A.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Stewart, G. R. (1954). A classification of place names. Names, 2 (1), 1-13. doi:10.1179/nam.1954.2.1.1
• Şahin, G. (2010). Türkiye’de yapılmış toponomi çalışmaları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 134-156. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/15316 adresinden alınmıştır.
• Tankut, H. R. (1936). Güneş-Dil Teorisine Göre Toponomik Tetkikler. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Tent, J. (2015). What is a Toponymy?.Placanames Australia, 1, 5-6. https://www.researchgate.net/publication/283273532_Toponymy_101A_What_is_a_toponym adresinden alınmıştır.
• Therborn, G. (2002). Monumental Europe: The national years. on the iconography of European capital cities. Housing, Theory and Society, 19 (1), 26-47. doi:10.1080/140360902317417976
• Tilley, C. (1994). A Phenomenology of Landscape. Places, Paths and Monuments. Oxford–Providence, USA: Berg.
• Tuan, Y. F. (2001). Space and Place: The Perspective of Experience. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Tuathail, G. (1996). Critical Geopolitics: The Politics of Writing Global Space. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Tunçel, H. (2000). Türkiye’de ismi değiştirilen köyler. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 10 (2), 23-34. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/71983#page=28 adresinden alınmıştır.
• Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Voloshinov, V. N. (2020). Marksizm ve Dil Felsefesi. (Çev. Küçük, M.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Vuolteenaho, J., Berg, L. D. (2009). Towards Critical Toponymies. In Vuolteenaho, J., Berg, L. D. (Eds.), Critical Toponymies: The Contested Politics of Place Naming (1-15), Cornwall: Mixed Sources.
• Wanjiru, M. W., Matsubara, K. (2017). Street toponymy and the decolonisation of the urban landscape in post-colonial Nairobi. Journal of Cultural Geography, 34 (1), 1-23. doi:10.1080/08873631.2016.1203518
• Withers, C. W. J. (2000). Authorizing landscape: ‘Authority’, naming and the ordnance survey mapping of the Scottish Highlands in the nineteenth century. Journal of Historical Geography, 26 (4), 532–554. doi:10.1006/jhge.2000.0244
• Wright, J. K. (1929). The study of place names recent work and some possibilities. Geographical Review, 19 (1), 140-144. doi:10.2307/208082
• Yeoh, B. S. A. (1996). Street-naming and nation-building: Toponymic inscriptions of nationhood in Singapore. Area. 28 (3), 298-307. https://www.jstor.org/stable/20003708 adresinden alınmıştır.
• Zelinsky, W. (2002). Slouching toward a theory of names: A tentative taxonomic fix. Names, 50 (4), 243-262. doi:10.1179/nam.2002.50.4.243
• Zizek, S. (2019). İdeolojinin Yüce Nesnesi. (Çev. Birkan. T.), İstanbul: Metis Yayınları.