Gölbaşı Havzası’nda Arazi Kullanımının Zamansal (1984-2020) Değişimi, Adıyaman/Türkiye

Yıl 2024, , 614 - 644, 31.10.2024

Merve Sandıkçıoğlu , Ali Uzun

https://doi.org/10.33688/aucbd.1469357

Öz

Bu çalışmada Gölbaşı Havzası’nın arazi kullanımındaki alansal ve zamansal (1984-2020) değişimleri incelenmiştir. Bu amaçla arazi çalışmaları ve görüşmeler gerçekleştirilmiş, çalışmada kullanılan veriler kurumlardan ve internet sitelerinden temin edilmiştir. Arazi kullanımındaki değişimler ArcGIS 10.3.1 ve ENVI 5.2 yazılımları kullanılarak Landsat 5, 7 ve 8 verilerinin kontrollü sınıflandırılması ile değerlendirilmiştir. Havzada 42.686 kişiden oluşan nüfusun %79,6’sı ilçe merkezinde yaşamaktadır. Sahada başlıca ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılık olup en fazla alan kaplayan arazi sınıfını tarım alanları oluşturmaktadır. Doğal ortam bu arazi kullanımından yoğun olarak etkilenmiştir. Sahada arazi kullanımı ve tarım ürünü deseninde değişimler olmuştur. Bunlardan 36 yılda en fazla beşeri alanlar (6 km2) artmıştır. Havzada tarım alanları, çıplak alanlar, göl ve turbalık alanlarda ise daralma gerçekleşmiştir. Tarım alanları yaklaşık 8,5 km2 azalmıştır. Değişim oranları dikkate alındığında en fazla daralma çıplak alanlar (%32) ve turbalık alanlarda (%29) görülmüştür. Çalışmanın tarımsal ürün planlaması, havza yönetimi konusunda ilgili kurumlara katkı sağlaması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arazi kullanımı, Tarım ürünü deseni, Uzaktan algılama, Gölbaşı Havzası, Adıyaman

Temporal (1984-2020) changes in land use in the Gölbaşı Basin, Adıyaman/Türkiye

Öz

The spatio-temporal changes (1984-2020) in land use in the Gölbaşı Basin were investigated in this study. In this context, field studies and interviews were conducted, and the data used in the study were obtained from institutions and internet websites. Changes in land use were assessed through supervised classification of Landsat 5, 7 and 8 data using ArcGIS 10.3.1 and ENVI 5.2 software. Of the total population of 42.686 individuals in the basin, 79.6% reside in the district center. The primary economic activities are agriculture and livestock with agricultural areas being the largest land class. The natural environment has been significantly affected by this land use. Changes have occurred in land use and agricultural product patterns in the field. Among these, human areas have increased the most (6 km2) over 36 years. Conversely, there has been a decrease in agricultural areas, and peatlands in the area. Agricultural areas have decreased by approximately 8,5 km2. Considering the rates of change, the greatest reduction has been observed in bare (%32) and peatland (%29) areas. It is expected that the study will contribute to agricultural product planning and basin management for relevant institutions.

Anahtar Kelimeler

Land use, Agriproduct pattern, Remote sensing, Gölbaşı Basin, Adıyaman

Kaynakça

• Aghlmand, M., Kalkan, K., Onur, M. İ., Öztürk, G., Ulutak, E. (2021). Google Earth Engine ile arazi kullanımı haritalarının üretimi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 10(1), 38-47.doi:10.28948/ngumuh.795977
• Akdemir, İ. O. (2004). Gölbaşı İlçesi’nin (Adıyaman) Beşerî ve İktisadi Coğrafyası. Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi Ankara. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden edinilmiştir.
• Alevkayalı, Ç., Tağıl, Ş. (2020). Assessment of agricultural land-use suitability levels in the Gulf of Edremit. Journal of Geography, 0(40), 135-147. doi:10.26650/JGEOG2019-0028
• Ateş, E., Öncü, M. A., Bayar, R., Yılmaz, M. (2020). Eskişehir kentsel büyüme alanın hücresel otomat ve CA-Markov Zincirleri ile analizi (1984-2056). Coğrafi Bilimler Dergisi, 18(2), 276-295. doi:10.33688/aucbd.803432
• Ateş, H., Es, M., Uzer, Y. (2011). Sulak Alanların Sürdürülebilir Yönetimi. Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Bahadır, M. (2013). Işıklı Gölü Havzası’nda doğal ortam koşulları ve arazi kullanımına yansıması. Coğrafya Dergisi, (26), 1-20. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/231237 adresinden edinilmiştir.
• Bahadır, M., Uzun, A. (2021). Lâdik Gölü Havzası’nda arazi kullanımı (Samsun). Kesit Akademi, 27(27). doi:10.29228/kesit.49685
• Bayar, R. (2018). Arazi kullanımı açısından Türkiye’de tarım alanlarının değişimi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 16(2), 187-200. doi:10.1501/Cogbil_0000000197
• Bayar, R., Karabacak, K. (2017). Ankara ili arazi örtüsü değişimi (2000-2012). Coğrafi Bilimler Dergisi, 15(1), 59-76. doi:10.1501/Cogbil_0000000181
• Bayar, R., Karabacak, K., (2020). Determination of human ımpact on land cover: The case of Ankara Province. Coğrafya Dergisi, 41, 29-43. doi :10.26650/JGEOG2019-0043 Biricik, S. A. (1994). Gölbaşı Depresyonu. Türk Coğrafya Dergisi, 29, 53-81. doi:10.17211/tcd.46350
• Büyük, G. (2019). Adıyaman Gölbaşı Gölleri (İnekli, Azaplı ve Gölbaşı Gölü) ile Yakın Çevresinin Avifaunası Üzerine Araştırmalar. Dicle Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Diyarbakır. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden edinilmiştir.
• Çağlıyan, A., Dağlı, D. (2022). Monitoring land use land cover changes and modelling of urban growth using a future land use simulation model (FLUS) in Diyarbakır, Turkey. Sustainability, 14(15), 9180. doi:10.3390/su14159180
• Çelik, M. A., Gülersoy, A. E. (2013). Işıklı Gölü (Çivril-Denizli) çevresindeki arazi kullanım faaliyetlerinin göl üzerine etkilerinin incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2013(29), 191–200. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sufesosbil/issue/11408/136220 adresinden edinilmiştir.
• Çoban, M., Dalkılıç, H. (2018). 1/100.000 ölçekli Türkiye jeoloji haritaları serisi, Şanlıurfa M39 Paftası, Ankara: MTA Jeoloji Etütleri Dairesi, No: 262.
• Davis, K. F., Dalin, C., DeFries, R., Galloway, J. N., Leach, A. M., Mueller, N. D. (2019). Sustainable pathways for meeting future food demand. Ferranti, P., Berry, E.M., Anderson, J.R. (Ed.) Encyclopedia of Food Security and Sustainability. Oxford: Elsevier.
• Danacıoğlu, Ş. (2023). Arazi örtüsü haritalamasında farklı makine öğrenmesi algoritmalarının değerlendirilmesi: İzmir ili örneği. Türk Coğrafya Dergisi (84), 105-117. doi:10.17211/tcd.1296893
• Demirağ Turan, İ., Dengiz, O., Kaya, N. S. (2021). Arazi Örtüsü/arazi kullanım değişimlerinin farklı zamanlı landsat uydu görüntüleri ile belirlenmesi: Çarşamba Delta Ovası Örneği. ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 9(1). doi:10.33202/comuagri.857787
• Dey, N. N., Al Rakib, A., Kafy, A. Al, Raikwar, V. (2021). Geospatial modelling of changes in land use/land cover dynamics using Multi-layer perception Markov chain model in Rajshahi City, Bangladesh. Environmental Challenges, 4, 100148. doi:10.1016/J.ENVC.2021.100148
• Efe, E., Algancı, U. (2023). Çok zamanlı Sentinel 2 uydu görüntüleri ve makine öğrenmesi tabanlı algoritmalar ile arazi örtüsü değişiminin belirlenmesi. Geomatik, 8(1), 27-34.doi:10.29128/geomatik.1092838
• Esnek, F. (2004). Harmanlı Belgesel, Gölbaşı-Adıyaman. 5.11.2023 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=16CNNVPOCGQ adresinden alındı.
• Göksel, Ç., Bozkaya Karip, G. (2017). İğneada koruma alanının arazi örtüsü/arazi kullanımının zamana bağlı değişiminin markov zincirleri ile modellenmesi. Geomatik, 2(2). doi:10.29128/geomatik.303890
• Gölbaşı Tarım İlçe Müdürlüğü Brifing Notları. (2005).
• Gülersoy, A. (2013). Marmara Gölü yakın çevresindeki arazi kullanım faaliyetlerinin zamansal değişimi (1975-2011) ve göl ekosistemlerine etkileri. Türk Coğrafya Dergisi, (61), 31-44.doi:10.17211/tcd.19768.
• Gürbüz, M. (2022). Gölbaşı Gölleri Sulak Alan Ekosistemi Yönetim Planı. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Gürbüz, M., Karabulut, M., Sandal, E.K., Korkmaz, H., Alp, A., İlçim, A., vd., (2007). Gölbaşı Gölleri sulak alan ekosistemi yönetim planı. Ankara: TÜBİTAK, 105G051.
• Hatipoğlu, İ. K., Uzun, A. (2020). Melet Irmağı (Ordu) orta ve aşağı çığırında arazi kullanımının zamansal ve mekânsal değişimi (2002 – 2015). Mavi Atlas, 8(1). doi:10.18795/gumusmaviatlas.704048.
• İmamoğlu, M. Ş., Gökten, E. (1996). Doğu Anadolu Fay Zonu Gölbaşı kesimi neotektonik özellikleri ve Gölbaşı–Saray fay kaması havzası. TJK Bülteni, 11, 176–184.
• Kaçmaz, M., Döker, M. F. (2021). Sapanca Gölü Havzası’nda arazi kullanımı ve mekânsal değişim. Coğrafi Bilimler Dergisi, 19(1). doi:10.33688/aucbd.872216
• Lan, H., Stewart, K., Sha, Z., Xie, Y., Chang, S. (2022). Data gap filling using cloud-based distributed markov chain cellular automata framework for land use and land cover change analysis: Inner Mongolia as a case study. Remote Sensing 14(3), 445. doi:10.3390/rs14030445
• Leta, M. K., Adugna Demissie, T., Tränckner, J., Martín-Fernández, S. (2021). Modeling and prediction of land use land cover change dynamics based on land change modeler (LCM) in Nashe Watershed, Upper Blue Nile Basin, Ethiopia. doi:10.3390/su13073740
• Lillesand, T. M., Kiefer, R. W., Chipman, J. W. (2018). Uzaktan Algılama ve Görüntü Yorumlama (K. Ş. Kavak, Çev. Ed.) (7. Baskı). Ankara: Palme Yayınevi.
• Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM). (2015). Yeni senaryolar ile Türkiye iklim projeksiyonları ve iklim değişikliği. 06.10.2021 tarihinde https://www.mgm.gov.tr/FILES/iklim/iklim-degisikligi-projeksiyon2015.pdf adresinden alınmıştır.
• Nacar, Ş., Karademir, N. (2022). Pazarcık (Kahramanmaraş) ilçesi arazi kullanımının zamansal değişimi (1990-2018). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(2), 944-966. doi:10.33437/ksusbd.1080215
• Ning, Q., Xie, S., Zhong, C., Yu, D., Tai, X. (2022). Remote sensing analysis of land use/cover change. Journal of Geography and Cartography, 5(1). doi:10.24294/jgc.v5i1.1414
• Öztürk, S. (1999). Onaltıncı yüzyılda Gölbaşı. Türk Dünyası Araştırmaları, 121, 227-236. https://avesis.yildiz.edu.tr/yayin/a200b4ca-d62d-4298-88db-783769d2d691/on-altinci-yuzyilda-golbasi.adresinden edinilmiştir.
• Roy, P. S., Ramachandran, R. M., Paul, O., Thakur, P. K., Ravan, S., Behera, M. D., Kanawade, W. P. (2022). Anthropogenic land use and land cover changes—A review on its environmental consequences and climate change. Journal of the Indian Society of Remote Sensing, 50(8), 1615-1640. doi:10.1007/s12524-022-01569-w
• Sandal, E. K., Adıgüzel, F., Karademir, N. (2020). Changes in land use between the years of 1990-2018 in Mersin province based on CORINE (Coordination of Information on The Environment) System. Kastamonu University Journal of Engineering and Sciences, 6(1), 8-18. https://dergipark.org.tr/en/pub/kastamonujes/issue/55221/722517 adresinden edinilmiştir.
• Sandıkçıoğlu, M. (2024). Gölbaşı Havzası'nda (Adıyaman) Doğal Ortam Değişimleri ve Geleceğe Yönelik Projeksiyonlar. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Samsun.
• Sandıkçıoğlu, M., Uzun, A. (2023). Gölbaşı Havzası turbalıklarının alansal ve zamansal değişimi, Adıyaman/Türkiye. Coğrafi Bilimler Dergisi, 21(2), 277-305.doi:10.33688/aucbd.1279642.
• Sandıkçıoğlu, M., Uzun, A., Sol, B. Sabancı, S. (2023). 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremlerinin Gölbaşı Havzası’nda sebep olduğu yüzey deformasyonları ve yerleşmeler üzerindeki etkileri, Adıyaman/Türkiye. Türk Coğrafya Dergisi, (83), 87-99.
• Somuncu, M., Akpınar, N., Kurum, E., Kaya, N. Ç., Eceral, T. Ö. (2010). Gümüşhane ili yaylalarındaki arazi kullanımı ve islev değisiminin değerlendirilmesi: Kazıkbeli ve Alistire yaylaları örneği. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi. 2(2), 107-127. doi:10.1501/csaum_0000000031
• Sönmez, M. E., Somuncu, M. (2016). Sultansazlığı’nın alansal değişiminin sürdürülebilirlik açısından değerlendirilmesi. Türk Coğrafya Dergisi, (66), 1-10. doi:10.17211/tcd.70341.
• Story, M., Congalton, R. G. (1986). Accuracy assessment: a user’s perspective. Photogrammetric Engineering and remote sensing, 52(3), 397-399. https://www.asprs.org/wp-content/uploads/pers/1986journal/mar/1986_mar_397-399.pdf adresinden edinilmiştir.
• Tolunay, D. (2021). Türkiye’de ekosistem tahribat faktörü olarak habitat ve arazi kullanım değişiklikleri. Memleket Siyaset Yönetim, 16(36), 279-304. https://dergipark.org.tr/en/pub/msydergi/issue/68237/1063451 adresinden edinilmiştir.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK, 2021a). Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçları. 11.10.2021 tarihinden https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95velocale=tr adresinden alındı.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK, 2021b). Genel nüfus sayımları. 11.10.2022 tarihinde https://biruni.tuik.gov.tr/nufusapp/idari.zul adresinden alındı.
• URL-1. Arazi örtüsü haritaları. https://corinecbs.tarimorman.gov.tr/ adresinden alındı.
• URL-2. Earth Explorer. 13.09.2022 tarihinde https://earthexplorer.usgs.gov/ adresinden alındı.
• Yıldız Görentaş, S., Sargın, S. (2019). İzmit şehrinin mekansal büyümesi ve arazi örtüsü/kullanımı değişimlerinin Markov Chain ve Hücresel Otomat yöntemleri kullanılarak modellenmesi. Ebru Akköprü, Mehmet Fatih Döker (Ed. ) Coğrafya Araştırmalarında Coğrafi Bilgi Sistemleri Uygulamaları. Ankara: Pegem.
• Yönlü, Ö., Altunel, E., Karabacak, V., Akyüz, H. S. (2013). Evolution of the Gölbaşı basin and its implications for the long-term offset on the East Anatolian Fault Zone, Turkey. Journal of Geodynamics, 65, 272-281. doi:10.1016/j.jog.2012.04.013.