Kültürel ve Yaratıcı Endüstriler Çağında Sanat Emeği

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 514 - 548, 30.07.2024

Tolga Ulusoy

https://doi.org/10.58608/augsfd.1449014

Cited By: 1

Öz

Sanat emeği kavramı günümüzde sanatın ve sanat üretiminin gittikçe ticarileşmesi, piyasalaşması ve güvencesizleşmesi ile beraber daha önemli hale gelmeye başlamıştır. Bu makalede çağdaş sanat emeği süreçlerinin iki üretim alanına bölündüğü iddia edilmektedir. Bu üretim alanlarından ilki sanat dünyalarını kapsamaktadır, diğeri ise kültürel ve yaratıcı endüstrileri içermektedir. Günümüzde sanat emeğinin bu ikiye bölünmüşlüğü bazı farklılıklara yol açmaktadır. Sanat emeğinin, sanat dünyası ile ilişki içerisindeki süreçleri yaratıcılık ve özgünlük temelli olarak yaratıcı emeğe yakınlaşırken; kültürel ve yaratıcı endüstriler kapsamında kalan sanat emeği süreçleri zanaat emeği ile ilişkilenmektedir. Bu makale bağlamında kültürel ve yaratıcı endüstriler kapsamında kalan sanat emeği süreçlerine daha fazla odaklanılacaktır.
Makale ilk olarak sanat emeği kavramının gelişimine odaklanmaktadır. Bu bağlamda hem sanat kavramının hem de emek kavramının büyük bir dönüşüm geçirdiği post-Rönesans dönemdeki süreçlere tarihsel olarak değinilecek ve sanat emeği kavramının ortaya çıkışındaki uğraklar ön plana çıkartılacaktır. Sanat emeğinin ortaya çıkışı öncesinde uzun bir süre sanat ile zanaat arasında temel bir ayrım yapılmamıştır bu yüzden sanat emeği tartışırken zanaat emeği kavramı da önemli bir kavram olmaktadır. Sonrasında sanat kavramının ideolojik üstünlüğü ele geçirmesi ile beraber Alman idealist felsefesinin estetik kavramı ve bu bağlamda oluşan estetik emek kavramı ilk değinilecek unsur olacaktır. Burada özellikle Hegel’in emek, kültür ve sanat alanında kurduğu ilişkiler oldukça önemli bir yer kaplayacaktır zira bu kavramsal çerçeve bugün dahi etkili bir düşünme çizgisini oluşturmaktadır. Sonrasında Marx’ın emek kavramına getirdiği eleştiriler tartışılacak, yabancılaşmış emek ile sanat emeği arasındaki ilişkiler sorgulanacaktır. Sanat emeğine dair bir diğer önemli uğrak ise otonomcu Marksist felsefe onların ortaya attığı maddi olmayan emek kavramıdır. Bu noktada kavramsallaştırmalar içerisine yaratıcı emek kavramı girmiş olacaktır. Nihayetinde kültürel ve yaratıcı endüstriler çerçevesinde ortaya çıkan sanat emeğinin günümüzde gittikçe daha fazla zanaat emeği ile bağlantılı olduğu iddia edilecektir.
Bu teorik izleklerin ardından makalenin yazarını hazırlamış olduğu doktora tezinden yola çıkılarak elde edilen veriler makalenin sorunsalı olan sanat emeği çerçevesinde yeniden değerlendirilecektir. Bu makalede kültürel ve yaratıcı endüstriler içerisinde sanat emeğinin güvencesizlik, düşük ücret ve geçinememe, zaman organizasyonuna dair sorunları tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

sanat emeği, kültürel ve yaratıcı endüstriler, güvencsizlik, düşük ücret, zaman organizasyonu

Kaynakça

• ‘5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’.
• (https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5510-20120101.pdf.)
• Adkins, L. (2013). Creativity, biography and the time of individualization, Theorizing cultural work: labour,
• continuity and change in the cultural and creative industries, (ss. 149–160). Routledge.
• Adorno, T. W. (2013a). Kültür endüstrisi: kitlelerin aldatılışı olarak aydınlanma’, (N. ÜLNER, Çev.) Kültür
• endüstrisi/kültür yönetimi, (ss. 47–108). İletişim Yayınları,,
• Adorno, T. W. (2013b). Kültür endüstrisine genel bir bakış’, (M. TÜZEL, Çev.) Kültür endüsrisi/kültür yönetimi, (ss. 109–119). İletişim Yayınları. Adorno, T.W. ve Horkheimer, M. (2010). Aydınlanmanın diyalektiği: felsefi fragmanlar. (N. ÜLNER, E. Öztarhan
• KARADOĞAN, Çev.). Kabalcı Yayınları.
• Aktaş, R. ve Doğanay, M. (2020). Kültür endüstrilerinin Türkiye ekonomisine katkısının ölçülmesi (2015-2018):
• Dünya Fikrȋ Mülkiyet Örgütü (WIPO) metodolojisi bağlamında telif haklarına dayalı endüstriler. Kültür ve
• Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü.
• Banks, M. (2010) ‘Craft Labour and Creative Industries’, International Journal of Cultural Policy, 16(3),
• pp. 305–321. Available at: https://doi.org/10.1080/10286630903055885.
• Banks, M. (2019). Precarity, biography, and event: work and time in the cultural industries’, Sociological
• Research Online, 24(4), 541–556. https://doi.org/10.1177/1360780419844526.
• Beech, D. (2021). Art and labour: on the hostility to handicraft, aesthetic labour and the politics of work in art.
• Haymarket Books.
• Beech, D. (2023) Sanat ve postkapitalizm: estetik emek, otomasyon ve değer üretimi.
• (G. BOZETEPE). Livera Yayınları.
• Bourdieu, P. (2023). Sembolik mallar piyasası, S. YARDIMCI, Çev.) Kültürel üretim:
• sembolik ürünler/sembolik sermaye, ss. 53–134, İletişim Yayınları.
• Braverman, H. (2008). Emek ve tekelci sermaye: yirminci yüzyılda çalışmanın değersizleştirilmesi.
• (Ç. ÇIDAMLI, Çev.). Kalkedon Yayınları.
• Caniklioğlu, N. ve Özkaraca, E. (2014). Sanatçıların sosyal güvenliği,
• Journal of Istanbul University Law Faculty, 72(2), ss. 637–664.
• Çernişevski, N. G. (2012). Sanatın gerçeklikle estetik ilişkileri. (A. BERBEROĞLU, Çev.). Evrensel Yayınları.
• David Camfield (2007). Çokluk ve kanguru: Hardt ve Negri’nin maddi olmayan emek teorisinin eleştirisi,
• Devrimci Marksizm, (3), ss. 174–204.
• Gill, R. ve Pratt, A. (2008). In the social factory?: immaterial labour, precariousness and cultural work’, Theory,
• Culture & Society, 25(7–8), ss. 1–30. https://doi.org/10.1177/0263276408097794.
• Gullì, B. (2005). Labor of fire: the ontology of labor between economy and culture. Temple University Press.
• Hardt, M. ve Negri, A. (2011). Çokluk:
• imparatorluk çağında savaş ve demokrasi. A. YILMAZ, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Hardt, M. ve Negri, A. (2015). İmparatorluk. (A. YILMAZ, Çev). Ayrıntı Yayınları.
• Hartley, J. ve diğer (2018). Yaratıcı endüstrilerde temel kavramlar. (A. TOLUNGÜÇ ve diğer, Çev.). Başkent
• Üniversitesi Yaratıcı Kültür Endüstrileri Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Hegel, G. W. F. (2011). Tinin görüngübilimi. (A. YARDIMLI, Çev.). İdea Yayınları.
• Hesmondhalgh, D. (2008). ‘Cultural and creative industries’,
• The SAGE Handbook of Cultural Analysis. (ss. 552–554), SAGE.
• Koşar, A. (2018). ‘Marx’ta “maddi olmayan emek” kavramının bağlamı’, Maddi Olmayan Emek Teorisi:
• Kuramsal Bir Eleştiri. (ss. 97–113), Kor Kitap.
• Kristeller, P. O. (2016). Modern sanat sistemi. https://docplayer.biz.tr/4816457-Modern-sanat-sistemi.html.
• Kunst, B. (2015). Artist at work: proximity of art and capitalism. Zero Books.
• Lazzarato, M. (2019). Marcel Duchamp ve işin reddi. (S. ÇALCI, Çev.). Kolektif Kitap.
• Marcuse, H. (1989). Us ve devrim: Hegel ve toplumbilimin doğuşu. (A. YARDIMLI, Çev.). İdea Yayınları.
• Marx, K. (2009). 1844 el yazmaları. (M. BELGE, ÇEV). Birikim Yayınları.
• Marx, K. (2013). Artı-değer teorileri 1. cilt. (Y. FİNCANCI, Çev). Sol Yayınları.
• Marx, K. (2015). Kapital 1. cilt. (A. BİLGİ, Çev.). Sol Yayınları.
• McKinlay, A. ve Smith, C. (2009a). Creative labour: contract, content and control. Creative labour: working in
• the creative industries. (ss. 29–50), Bloomsbury Academic.
• McKinlay, A. ve Smith, C. (2009b). Introduction: labour process analysis and creative industries’, Creative
• labour: working in the creative industries. (ss. 3–28), Bloomsbury Academic.
• Morris, W. (2016). Faydalı işler, faydasız uğraşlar. (M. C. MUTLU, Çev.). 1984.
• Murray, R. (1995). Fordizm ve post-Fordizm. (A. YILMAZ, Çev.). Yeni zamanlar: 1990’larda politikanın değişen
• çehresi. (ss. 46–62), Ayrıntı Yayınları.
• Negri, A. (2013a). Başkalaşımlar: sanat ve maddi olmayan emek. (S. SÖNMEZGİL, Çev.). Sanat ve Çokluk: sanat
• üzerine dokuz kektup. (ss. 107–124), MonoKL Yayınları.
• Negri, A. (2013b). Carlo’ya postmodern üzerine mektup. (S. SÖNMEZGİL, Çev.). Sanat ve çokluk: sanat üzerine
• dokuz mektup. (ss. 29–35), MonoKL Yayınları.
• Negri, A. (2013c). ‘Manfredo’ya, kolektif emek üzerine mektup’, (S. SÖNMEZGİL, Çev.). Sanat ve çokluk: sanat
• üzerine dokuz mektup. (ss. 47–55), MonoKL Yayınları.
• Negri, A. (2013d). ‘Nanni’ye, inşa etmek üzerine mektup’, (S. SÖNMEZGİL, Çev.). Sanat ve çokluk: sanat üzerine
• dokuz mektup. (ss. 65–73). MonoKL Yayınları.
• Neilson, B. ve Rossiter, N. (2005). From precarity to precariousness and back again: labour, life and unstable
• networks, The Fibreculture Journal.
• Neilson, B. ve Rossiter, N. (2008). Precarity as a political concept, or, fordism as exception. Theory, Culture &
• Society, 25(7–8), ss. 51–72. https://doi.org/10.1177/0263276408097796.
• NESTA (2006). Creating growth: how the UK can develop world class creative businesses. National
• Endowment for Science, Technology and the Arts (NESTA).
• O’Connor, J. (2010). The cultural and creative industries:
• a review of the literature. Creativity, Culture and Education.
• Özdemir, B. (1998). Sanatçıların sosyal güvenlikleri ve hizmet borçlanmaları’,
• Çimento İşveren Dergisi, 13(3), ss. 31–42.
• Peksan, S. ve Tosun, F. (2014) Sanatçıların sosyal haklara ulaşımındaki güçlükler.
• Çalışma ve Toplum, 3(42), ss. 207–230.
• Plehanov, G. (1987). Sanat ve toplumsal hayat. (C. KARAKAYA, Çev.). Sosyal Yayınları.
• Roberts, J. (2010). Art after deskilling. Historical Materialism, 18(2), ss. 77–96.
• https://doi.org/10.1163/156920610x512444.
• Ross, A. (2008). The new geography of work: power to the precarious?’, Theory, Culture & Society, 25(7–8), ss.
• 31–49. https://doi.org/10.1177/0263276408097795.
• Sayers, S. (2003). Creative activity and alienation in Hegel and Marx’, Historical Materialism, 11(1), ss. 107–128.
• https://doi.org/10.1163/156920603321624758.
• Sayers, S. (2018). Emek kavramı: Marx ve eleştirmenleri’, F. SARI, Çev.). Maddi olmayan emek teorisi: kuramsal
• bir eleştiri. (ss. 23–51), Kor Kitap.
• Schiller, F. (2001). İnsanın estetik eğitimi üzerine bir dizi mektup. (G. AYTAÇ, Çev.). Kültür Bakanlığı.
• Sennett, R. (2013). Zanaatkâr. (M. PEKDEMİR, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Shiner, L. E. (2013). Sanatın icadı: bir kültür tarihi. (İ. TÜRKMEN, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Sholette, G. (2013). Karanlık madde: girişimcilik kültürü çağında sanat ve politika.
• (M. ŞAŞZADE, Çev.). Doruk Yayınları.
• Standing, G. (2019). Prekarya: yeni tehlikeli sınıf. (E. BULUT, Çev). İletişim Yayınları.
• Tsianos, V. S. ve Dimitrakaki, A. (2006) Who’s afraid of immaterial workers?:
• embodied capitalism, precarity, imperceptibility.
• (https://www.academia.edu/3406075/WHO_S_AFRAID_OF_IMMATERIAL_WORKERS_EMBODIED_CAPITALISM_
• PRECARITY_IMPERCEPTIBILITY_Vassilis_Tsianos_and_Dimitris_Papadopoulos).
• Tsianos, V. S. ve Papadopoulos, D. (2015). ‘Do it without yourself! Precarity in Embodied Capitalism’, Economy:
• art, production and the subject in the 21st Century. (ss. 123–139) Liverpool University Press.
• Ulusoy, T. (2022). ‘Kültürel ve yaratıcı endüstrilerde çalışan sanat üreticilerinin fikrî mülkiyet hakkı konusunda
• deneyimleri ve görüşleri’, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(4), ss. 1733–1753.
• https://doi.org/10.16953/deusosbil.1181942.
• Ulusoy, T. (2023) Kültürel ve yaratıcı endüstrilerde sanatsal üretim süreçleri. [Yayınlanmamış Doktora Tezi].
• Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Urry, J. (1995). Örgütlü Kapitalizmin Sonu (A. YILMAZ, Çev.). Yeni zamanlar: 1990’larda politikanın değişen
• çehresi. ss. 95–104, Ayrıntı Yayınları.
• Vázquez, A.S. (1973). Art and society: essays in Marxist aesthetics.
• (M. RİOFRANCO, Trans.). Monthly Review Press.
• WIPO (2015) Guide on surveying the economic contribution of the copyright. World Intellectual Property Organization.