Vergilemenin anayasal temellerinin çeşitli ülkeler açısından karşılaştırılması ve Türkiye için çıkarımlar

Yıl 2014, Cilt: 63 Sayı: 1, 81 - 130, 01.03.2014

Adnan Gerçek Feride Bakar Fulya Mercimek Erdem Utku Çakır Semih Asa

https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001741

Cited By: 6

Öz

Vergileme ilkeleri, ülkelerin tarihsel gelişim sürecinde oluşmuş ve daha sonra anayasal normlar haline gelmiştir. Çeşitli ülke anayasalarında; vergilemede kanunilik, geriye yürümezlik, ödeme gücü, eşitlik, adalet, genellik, genel karşılıklılık ve vergilendirme yetkisinin devriyle ile ilgili düzenlemelere yer verilmiştir. Bu düzenlemeler ülkelerin kültürü, yönetim şekli ve hukuk sistemlerine bağlı olarak farklı şekilde yapılmıştır. Türkiye’de 1982 Anayasası’nın 73. maddesinde de vergileme ilkelerinin düzenlendiği görülmektedir. Ancak maddenin “Vergi Ödevi” kenar başlığı ve “Siyasal
Haklar ve Ödevler” bölümü içindeki yeri uygun değildir. Diğer taraftan
vergileme ilkelerini düzenleyen hükümlerin ifade biçimleri konusunda ciddi
sorunlar bulunmaktadır.
Türkiye’nin daha çağdaş bir anayasaya sahip olabilmesi için; mükellef
haklarını koruyan ve güvence altına alan vergileme ilkeleri “Kişinin Hak ve
Ödevleri” bölümünde düzenlenmelidir. Çeşitli ülke anayasalarındaki
düzenlemelere uygun olarak, madde hükmünün yazılmasında evrensel
ifadelere yer verilmelidir. Ayrıca vergilendirme yetkisinin sınırlı olarak
Bakanlar Kurulu’na devrini sağlayan hüküm anayasa metninden
çıkartılmalıdır. Diğer taraftan “yerel özerklik ilkesi” gereği mahalli idarelere
vergilendirme yetkisi verilmesiyle ilgili düzenleme anayasaya eklenmelidir

Anahtar Kelimeler

Vergi, Vergilendirme yetkisi, Vergileme İlkeleri, Kanunilik, Anayasa.

Comparison of Taxation’s Constitutional Foundations in Various Countries and Inferences for Turkey

Öz

The principles of taxation had occurred in process of historical development of countries and later transformed into constitutional norms. Constitutions of various countries contain certain norms regarding the legality, retroactivity, ability to pay, equality, justice, generality, general reciprocity in taxation and subsidiarity of taxation power. These regulations varied depending on the culture, regime and legal systems of those respective countries. The Article 73 of the 1982 Constitution sets forth the principles of taxation in Turkey. However, the Title of Article (“Duty to pay taxes”) and its location under the “Political Rights and Duties” section are not appropriate. On the other hand, there are serious problems about the wording of provisions related to the principles of taxation. In order to achieve a more modern Constitution in Turkey, the principles of taxation, protecting and guaranteeing the rights of the taxpayers, should be regulated in the section devoted to the “Rights and Duties of the Individual”. In accordance with the constitutional regulations of various countries, universal expression must be utilized in drafting of the article. Also, the provision about limited subsidiarity of taxation power to Council of Ministers should be removed from the constitution. Also, a regulation about delegation of taxation power to local administrations by “the principle of local autonomy” should be added to the constitution

Anahtar Kelimeler

Tax, Taxation Power, Principles of Taxation, Legality, Constitution

Kaynakça

• Akdeniz, Gıyasettin (1969). “Az Gelişmiş Memleketler ve Vergi Adaleti”, Maliye Enstitüsü Konferansları, S. 42, 1969, ss. 45-59.
• Akşin, Sina (1992). “Sened-i İttifak’la Magna Carta’nın Karşılaştırılması”, 6. Osmanlı Devleti ve Türkiye’nin İktisadi ve Toplumsal Tarihi Kongresi, 1-4 Temmuz 1992, ss. 115-123.
• Aktan, Coşkun Can, Dileyici, Dilek, Saraç, Özgür (2002). Vergi, Zulüm ve İsyan, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Aktan, Coşkun Can, Gencel, Ufuk (2003). “Türkiye’de Geriye Doğru Vergileme ve Verginin Hukukiliği İlkesinin İhlali”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 (1), 2003, ss. 1-21.
• Aliefendioğlu, Yılmaz (2001). “Hukuk, Hukukun Üstünlüğü, Hukuk Devleti”, Ankara Barosu Dergisi, 2001-2, ss. 29-68.
• Ateş, Leyla (2006). Vergilendirmede Eşitlik, İstanbul: Derin Yayınları.
• Bakar, Feride, Gerçek, Adnan, Mercimek, Fulya (2013). “Vergilemede Adalet Normunun Çeşitli Ülke Anayasalarındaki Görünümü”, VI. Yönetim ve Ekonomi Bilimleri Konferansı, Kuşadası, 5 Ekim 2013.
• Baker, Philip (1999). “United Kingdom”, The Prenciple of Equality in European Taxation, (Ed. Gerard T.K. Maussen), London: Kluwer Law International.
• Batırel, Ömer Faruk (2011). “Anayasalarda Vergi Hakkı ve Ödevi, AB Uygulaması ve Türkiye”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 10, S. 2, Güz 2011, ss. 13-25.
• Birk, Dieter (2003). “The Limited Impact of the Principle of Equality on Tax Law”, Legal Protection Against Discriminatory Tax Legislation, (Ed. Hans L.M. Gribnau), London: Kluwer Law International, ss. 45-53.
• Budak, Tamer (2010). Türk Vergi Hukukunda Anayasal Ölçüt: Mali Güç, İstanbul: XII Levha Yayınları.
• Burg, David F. (2004). A World History of Tax Rebellions, New York: Taylor & Francis Books.
• Can, İsmail (2013). “Türk Vergi Sisteminin Anayasal Temelleri ve Yeni Anayasa İçin Öneriler”, Vergi Sorunları, S. 292, Ocak 2013, ss. 94-108.
• Canbay, Tülin (2009). Dünyada Vergileme Anlayışındaki Değişim (Antikçağdan Günümüze), Bursa: Dora Yayınları.
• Çağan, Nami (1980). “Demokratik Sosyal Hukuk Devletinde Vergilendirme”, AÜHFD, 37 (1-4), ss. 129-151.
• Çağan, Nami (1982). Vergilendirme Yetkisi, İstanbul: Kazancı Hukuk Yayınları.
• Çaha, Ömer (2000-2001), “İdeoloji ile Hukuk Arasında Devlet”, Doğu-Batı Düşünce Dergisi, Yıl 4, S. 13, Kasım Aralık 2000, Ocak 2001, ss. 87- 113.
• Çomaklı, Şafak Ertan, Gödekli, Mehmet (2011), Modern Vergilemede Anayasal Prensipler, Erzurum: Savaş Yayınevi.
• Danışma Meclisi 73. Madde Gerekçesi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası Madde https://yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/gerekceli_1982_anayasasi.pdf, (10.12.2013). Ankara: TBMM, 2011,
• Deak, Daniel (2000). “Right to Right Tax Laws”, Intertax, 28 (3), 2000, ss. 110-119.
• Doğan, İsmail (2002), Modern Toplumda Vatandaşlık Demokrasi ve İnsan Haklarının Kültürel Temelleri, 3. b., Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Doğrusöz, A. Bumin (1998). “Yargı Kararlarının Işığında Vergilerin Kanuniliği Değerlendirilmesi”, 13. Türkiye Maliye Sempozyumu: Anayasal Mali Düzen, 14-16 Mayıs, Bodrum, 1998, İstanbul: Marmara Üniversitesi Maliye Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, 2000, ss. 135-160.
• Edizdoğan, Nihat, Çetinkaya, Özhan, Gümüş, Erhan (2013), Kamu Maliyesi, 5. b., Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Erginay, Akif (1982). Danışma Meclisi Tutanakları Dergisi, Birleşim 137- 146, Yasama Yılı 1, Ankara, 1982.
• Erginay, Akif, (1992). Kamu Maliyesi, 14. b., Ankara: Savaş Yayınları.
• Gedik, Gülşen (2009). “Çağdaş Anayasa Hazırlık Sürecinde Vergi Ödevinin Yeniden Tasarlanması”, Vergi Dünyası, S. 334, Haziran 2009, ss. 142- 151.
• Gemalmaz, Burak (2012). “Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Rejimi – Sınırlama ve Güvence İlkeleri”, Yeni Anayasa Raporu, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü, 19 Mayıs 2012, http://istanbuluniversitesi.hukukfakultesi.gen.tr/anayasaRaporu.pdf, (09.12.2013).
• Gemalmaz, Mehmet Semih (1997). Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukun Genel Teorisine Giriş, İstanbul: Beta Basım.
• Gerçek, Adnan (2006). Türk Vergi Hukukunda İdarenin Takdir Yetkisi, Ankara: Yaklaşım Yayıncılık.
• Gerek, Şahnaz, Aydın, Ali Rıza (2010). Anayasa Yargısı ve Vergi Hukuku, 2. b., Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Göker, Cenker (2013). “Yeni Anayasa Yapım Çalışmaları Kapsamında Vergilendirme Yetkisinin Düzenlenişi Üzerine”, Vergi Sorunları, S. 292, Ocak 2013, ss. 116-125.
• Gözler, Kemal (2000). Türk Anayasa Hukuku, Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları.
• Gözler, Kemal (2009). “İngiltere’de Parlamento Neden ve Nasıl Ortaya Çıktı: Malî Hukukun Anayasa Hukukundan Eskiliği Üzerine Bir Deneme”, Prof. Dr. Mualla Öncel’e Armağan, C. I, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, ss. 365-374.
• Gözler, Kemal (2010). İdare Hukuku Dersleri, 9. b., Bursa: Ekin Kitabevi.
• Gözübüyük, Şeref, Gölcüklü, Feyyaz (2011). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İnceleme ve Yargılama Yöntemi, 9. b., Ankara: Turhan Kitabevi.
• Güneş, Gülsen (2008). Verginin Yasallığı İlkesi, 2. b., İstanbul: XII Levha Yayıncılık.
• Güneş, Gülsen (2012). “Anayasadan Sistematik Kavramsal ve İlkesel Bazı Vergisel Beklentiler”, Anayasadan Mali ve Vergisel Beklentiler, (Ed. Feridun Yenisey, Gülsen Güneş, Z. Ertunç Şirin), İstanbul: XII Levha Yayıncılık, 2012, ss. 267-283.
• Hakyemez, Yusuf Şevki (2001). “Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılmasında Ölçülülük İlkesi”, Hayri Domaniç’e Armağan, C. 2, İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Hakyemez, Yusuf Şevki (2009). Hukuku ve Siyaset Ekseninde Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve İnsan Hakları Anlayışı, Ankara: Yetkin Yayıncılık.
• Hatemi, Hüseyin (1989). Hukuk Devleti Öğretisi, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Herekman, Aykut (1987). Kamu Maliyesi (Genel Vergi Kuramı), C. II, Ankara: Sevinç Matbaası.
• Hughes, Jane Frecknall, Oats, Lynne (2004), “John Lackland: A Fiscal Re- evaluation”, Studies in the History of Tax Law, (Ed. John Tiley), Portland Oregon: Hart Publishing, 2004, ss. 201-226.
• Hunt, Jocelyn (1998). French Revolution, Florence: Routledge.
• Kaneti, Selim (2011). “Türk Vergi Hukukunun Anayasal Temelleri”, Makaleler, İstanbul: XII Levha.
• Kapani, Münci (1996). İnsan Haklarının Uluslararası Boyutları, 3. b., Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Karakoç, Yusuf (2012). “Anayasanın Vergi Ödevine İlişkin Hükmünün Değerlendirilmesi”, Anayasadan Mali ve Vergisel Beklentiler, (Ed. Feridun Yenisey, Gülsen Güneş, Z. Ertunç Şirin), İstanbul: XII Levha Yayıncılık, 2012, ss. 83-98.
• Kumrulu, Ahmet G. (1979). “Vergi Hukukunun Bir Kısım Anayasal Temelleri” AÜHFD, 36 (1-4), ss. 147-162.
• Küsmenoğlu, İlham (2010)ç Cumhuriyet Dönemi Vergi Tarihi, 1. Kitap, Ankara: Oluş Yayıncılık.
• Lang, Joachim (1998), “Vergi Adaletinin Anayasal Temelleri”, (Çev. Funda Başaran), 13. Türkiye Maliye Sempozyumu: Anayasal Mali Düzen, 14- 16 Mayıs, Bodrum, 1998, İstanbul: Marmara Üniversitesi Maliye Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, 2000, ss. 3-64.
• Metin, Yüksel (2002). Ölçülülük İlkesi: Karşılaştırmalı Bir Anayasa Hukuku İncelemesi, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Munday, Roderick (2003). “İngiliz Hukukunda ve Common Law Ülkelerinde Kanunilik İlkesi”, (Çev: Zeynel T. Kangal), İÜHFM, 61 (1- 2), 2003, ss. 441-464.
• Mutlu, Abdullah (2009). Tanzimattan Günümüze Türkiye’de Vergileme Zihniyetinin Gelişimi, Ankara: Maliye Bakanlığı SGB Yayınları.
• Nadaroğlu, Halil (1996). Kamu Maliyesi Teorisi, 9. b., İstanbul: Beta Basım.
• Nadaroğlu, Halil (2001). Mahalli İdareler, 7. b., İstanbul: Beta Yayınları.
• Neumark, Fritz (1975). Vergi Politikası: Adil ve Ekonomik Bakımdan Rasyonel Bir Vergi Politikasının Temel Prensipleri, (Çev: İclal Cankorel), İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Oğurlu, Yücel (2002). Karşılaştırmalı İdare Hukukunda Ölçülülük İlkesi, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Onar, Sıddık Sami (1966). İdare Hukukunun Umumi Esasları, I. C., 3.b., İstanbul: Hak Kitabevi.
• Outterson, Kevin (2004). “Slave Taxes”, Studies in the History of Tax Law, (Ed. John Tiley), Portland Oregon: Hart Publishing, 2004, ss. 263-282.
• Öden, Merih (2003). Türk Anayasa Hukukunda Eşitlik İlkesi, Ankara: Yetkin Yayınları, 2003, ss. ***.
• Öncel, Mualla, Kumrulu, Ahmet, Çağan, Nami (2010). Vergi Hukuku, 18. b., Ankara: Turhan Kitabevi.
• Öz, Ersan (2004). Vergilendirmede Kanunilik ve Türk Vergi Sistemi, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Özbudun, Ergun (2005). Türk Anayasa Hukuku, 8. b., Ankara: Yetkin Yayınları.
• Özer, İlhan (1977). Vergileme İlkeleri ve Türk Vergi Sistemi, Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları.
• Özgüven, A. Volkan (2007). Vergi Hukukunda Geriye Yürümezlik İlkesi, Ankara: Maliye ve Hukuk Yayınları.
• Öztürk, Kazım (1966). İzahatlı, Gerekçeli, Anabelgeli ve Maddelere Göre Tasnifli Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, C.II, Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Palamut, Mehmet E. (2002). “Ulusal Egemenlik Bağlamında Vergilendirme Yetkisi ve Türkiye'nin AB Karşısındaki Konumu”, 17. Türkiye Maliye Sempozyumu: Avrupa Birliğine Geçiş Süreci ve Türk Kamu Maliyesinin Uyumu, Ankara: TÜRMOB Yayınları No:185, 2002, ss. 219-245.
• Saban, Nihal (2009). Vergi Hukuku, 5. b., İstanbul: Beta Yayınları.
• Saban, Nihal (2012). “Anayasa Tartışmalarında Vergi Ödevi”, 10.04.2012, http://www.vmhk.org.tr/?p=3576, (Erişim: 05.12.2013).
• Sağlam, Fazıl (1982). Temel Hakların Sınırlanması ve Özü, Ankara: AÜ SBF Basın ve Yayın Yüksek Okulu Basımevi.
• Savaş, Vural Fuat (1994). “Yeni Anayasa İçin Ekonomik Anayasa Önerileri”, Anayasa Yargısı Dergisi, C. 11, 1994, ss. 215-226.
• Stubbs, William (2011). The Constitutional History of England, in its Origin and Development, New York: Cambridge University Press.
• Şener, Abdüllatif (1990). Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Şenyüz, Doğan, Yüce, Mehmet, Gerçek, Adnan (2013). Vergi Hukuku (Genel Hükümler), 4. b., Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Taşdelen, Aziz (2010). “Vergi Kabahatlerinin Anayasal Temelleri Üzerine Düşünceler”, AÜHFD, 59 (4), 2010, ss. 767-795.
• Tavşancı, Aykut (2010). “Yerel Yönetimlerin Vergilendirme Yetkisi”, Mahalli İdareler Maliyesi Üzerine Yazılar, (Ed. Figen Altuğ, Özhan Çetinkaya, Selçuk İpek), Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2010, ss. 63-96.
• Tekbaş, Abdullah (2009). Vergi Kanunlarının Anayasaya Uygunluğunun Yargısal Denetimi: Türkiye Değerlendirmesi, Ankara: Maliye Bakanlığı SGB Yayını.
• Thuronyi, Victor (2003). Comparative Tax Law, The Netherlands: Kluwer Law İnternational.
• Tuncer, Selahattin (1987). Vergi Usul Kanunu ve Uygulaması, Yaklaşım Yayınları, Ankara, 2003, ss. 6-9. Nevzat Saygılıoğlu, Vergi Hukukunda Yorum, Ankara: Maliye ve Gümrük Bakanlığı APKK Yayın No: 288.
• Utrecht University Centre for Taxation and Public Governance (CTPG) (2006). Constitutional Effects On The Tax System, Netherlands.
• Uygun, Oktay (2012). Yeni Anayasada Yerel ve Bölgesel Yönetim için Öneriler, İstanbul: TESEV Yayınları.
• Üçok, Coşkun, Mumcu, Ahmet (1976). Türk Hukuk Tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Üyümez, Mustafa Erkan (2010). Yüksek Mahkeme Kararları Işığında Vergilemede Eşitlik İlkesi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Üzeltürk, Hakan (2011). “Vergilerin Kanuniliği - Kanunların Meşruluğu: Yüzyılların Serüveni”, 25. Türkiye Maliye Sempozyumu: Kriz Ortamında Vergi Politikalarının Değerlendirilmesi, Ankara: Gazi Üniversitesi Maliye-Vergi Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2011, ss. 116-140.
• Vanistendael, Frans (1998). “Legal Framework for Taxation”, Tax Law Design and Drafting, (Ed. Victor Thuronyi), Vol. 1, International Monetary Fund.
• Yaltı Soydan, Billur (1998). “Vergi Adaleti Kavramında Soyuttan Somuta: Türk Anayasa Mahkemesi Kararlarını Eşitlik, Özgürlük ve Sosyal Adalet Kavramı ile Okumak”, Vergi Sorunları, S. 119, Ağustos, 1998, ss. 98-118.
• Yaltı Soydan, Billur (2002). “İnsan Haklarının Vergi Hukuku Pratiği: Adil Yargılanma Hakkının Vergi Davalarında Uygulanabilirliği”, Vergi Dünyası, S. 254, Ekim 2002, ss. 85-102.
• Yaltı, Billur (2011). “Anayasa Mahkemesi’nin Vergi Konulu Kararları Bakımından Geriye Yürümezlik Esası: Ex Tunc-Ex Nunc-Pro Futuro Etki Üzerine Değerlendirmeler”, Vergi Hukukunda Geriye Yürümezlik Esası, Uluslararası Vergi Hukuku Konferansları Serisi-1, (Ed: Billur Yaltı), İstanbul: Beta Basım, 2011, ss. 173-208.
• Yaltı, Billur (2012). “Anayasa Mimarisinde Yeni Bir Yapıtaşı: Mahalli İdarelerin Tali Vergilendirme Yetkisi Üzerine Değerlendirme”, Anayasadan Mali ve Vergisel Beklentiler, (Ed. Feridun Yenisey, Gülsen Güneş, Z. Ertunç Şirin), XII Levha Yayıncılık, İstanbul, 2012, ss. 345- 364.
• Yavaşlar, Funda Başaran (2013). “Hukuki Güvenlik İlkesinin Bir Alt İlkesi Olarak Vergi Hukukunda Yasallık İlkesi”, Hukuk Güvenliği, Kamu Hukukçuları http://www.kamuhukukculari.org/?sayfa=toplanti_bildiriler&id=3 (Erişim: 25.11.2013). Ankara, 8-9 Kasım 2013,
• Yrg. 11. CD., 12.03.2011, E: 2001/1403, K: 2001/1960; Yrg. 9. CD., 10.12.1996, E: 1996/3115, K: 1996/7714.
• http://confinder.richmond.edu/. (Erişim: 15.11.2013).