Türkiye Büyük Millet Meclisinde Milletvekili İzin ve Devamsızlık Uygulamaları: Tarihsel Gelişim ve Sorun Alanları

Yıl 2021, Cilt: 70 Sayı: 1, 171 - 228, 07.05.2021

Günal Seyit

https://doi.org/10.33629/auhfd.772788

Öz

Milletvekili devamsızlığı, parlamentoların temsile dayanan gücünü ve kamuoyu karşısındaki saygınlığını olumsuz etkileyen bir sorun alanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye’nin parlamento geleneğinde, milletvekili devamsızlığını önlemeye dönük yaptırımlar anayasa ve içtüzüklerde düzenlenmiş olmasına karşın uygulamanın zaman içinde aldığı biçim, bu yaptırımların yaşama geçirilmesini olanaksız kılmaktadır. Bununla birlikte uygulamayı sıkılaştırmaya yönelik konjonktürel ve tepkisel girişimler de yaptırımla karşılaşan milletvekilleri bakımından ayrımcı uygulamalara gidildiği algısına yol açmaktadır. Bu koşullar altında izin ve devamsızlık sisteminin yeniden yapılandırılması temel bir gereksinim olarak karşımıza çıkmaktadır. Sistemin yeniden yapılandırılması, uygulamanın tarihine hâkim olmayı gerektirmektedir. Çalışma, bu bağlam içinde, Türkiye’nin parlamento geleneğinde milletvekili izin ve devamsızlık uygulamalarının tarihsel dönüşümünü ele almayı ve bu alandaki sorun alanlarını tartışmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Milletvekili, İzin, Devamsızlık, Genel Kurul, Başkanlık Divanı

Kaynakça

• ARİSTOTELES, Atinalıların Devleti, Çev. Furkan Akderin, Alfa Yayınları, İstanbul, 2005.
• ARMAĞAN, Servet, Memleketimizde İçtüzükler, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1972.
• BAKIRCI, Fahri, TBMM’nin Çalışma Yöntemi, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 2000.
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Basım Yayın Dağıtım, 18. Baskı, Bursa, 2015.
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Ekin Basım Yayın Dağıtım, 3. Baskı, Bursa, 2019.
• HAS, Volkan, Türk Parlamento Hukukunun Kaynakları ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Çalışma Düzeni, Adalet Yayınevi, Ankara, 2009.
• İBA, Şeref, Osmanlı’dan Günümüze Meclis İçtüzük Metinleri, TBMM Basımevi, Ankara, 2007.
• KARACAGİL, Ö. Kürşad, “Süreyya (Paşa) İlmen ve Serbest Cumhuriyet Fırkası”, Tarih Dergisi, Sayı: 57, 2013/1.
• ONAR, Erdal, “1982 Anayasasında Milletvekilliğinin Düşmesi”, Anayasa Yargısı Dergisi, C.14, 1997.
• SPİNOZA, Benedictus (Baruch), Politik İnceleme – Tractatus Politicus, Çev. Murat Erşen, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 2009.
• TANÖR, Bülent – YÜZBAŞIOĞLU, Necmi, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, Beta Basım, Yayım, Dağıtım, 19. Bası, İstanbul 2019.
• TBMM İzin ve Devamsızlık İşleri Rehberi, Kanunlar ve Kararlar Başkanlığı Yayını, 2017.
• SEYİT, Günal, “Osmanlı – Türk Parlamento Tarihi İçinde İçişleri Komisyonu”, Yasama Dergisi, Sayı: 17, Ocak-Nisan 2011.
• Kurucu Meclis Tutanak Dergisi (KMTD), C(Cilt).2, B(Birleşim).14, 26.5.1961 (Türkiye Cumhuriyeti Kurucu Meclisi Anayasa Karma Komisyonunun Anayasa Tasarısının Bâzı Maddeleri Hakkında Raporu, Sıra Sayısı: 35 – 5. Ek).
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi (MMTD), D (Dönem).3, C.3, T(Toplantı).1, B.59, 23.3.1970.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D.4, C.20, T.3, B.131, 29.7.1976.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D.5, C.5, T.1, B.138, 27.4.1978.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMMZC), D.1, C.1, İçtima Senesi: 1, İ(İçtima/Birleşim).4, 26.4.1336.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, D.3, C.23, İçtima: 4, İ.13, 15.12.1930.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi (TBMMTD), D.8, C.9, T.2, B.33, 21.1.1948.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D.9, C.5, T.1, B.44, 16.2.1951.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D.20, C.60, B.125, 21.7.1998.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D.20, C.66, B.22, 23.11.1998.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D.20, C.66, B.27, 2.12.1998.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D.21, C.1, B.1, 2.5.1999.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D.26, C.46, B.98, 30.5.2017.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D.26, C.47, B.109, 17.6.2017.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D.26, C.49, B.120, 27.7.2017.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D.26, C.48, B. 118, 25.7.2017.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D.26, C.48, B. 118, 25.7.2017.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D.26, C.60, B.46, 9.1.2018.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D.26, C.61, B.48, 11.1.2018.
• TBMM Kavanin Mecmuası, D.1, C.1, 3. Baskı, TBMM Matbaası, Ankara, 1943.
• Millet Meclisi Başkanlık Divanı Arşivi, 17.4.1978 tarihli Toplantı Tutanağı.
• Millet Meclisi Başkanlık Divanı Arşivi, 27.4.1978 tarihli ve 18 sayılı Karar Dosyası.
• Millet Meclisi Başkanlık Divanı Arşivi, 25.5.1978 tarihli ve 21 sayılı Karar Dosyası.
• Millet Meclisi Başkanlık Divanı Arşivi, 15.6.1978 tarihli ve 23 sayılı Karar Dosyası.
• Millet Meclisi Başkanlık Divanı Arşivi, 5.8.1980 tarihli ve 76 sayılı Karar Dosyası.
• Millet Meclisi İçişleri Komisyonu Arşivi, İçişleri Komisyonu Başkanı Ömer Lütfi Erzurumluoğlu’nun 8 Şubat 1980 tarihli yazısı.
• TBMM Arşivi, Afyon Milletvekili Kubilay Uygun Dosyasına İlişkin Anayasa ve Adalet Komisyonu Üyelerinden Kurulu Karma Komisyonu Raporu, D.20, Esas Nu. 3/1751, Karar Nu. 190, Karar Tarihi: 18.11.1998, Sıra Sayısı: 781.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, Sivas Milletvekili İsmail Mehmet Uğur’un 1.11.1935 tarihli izin dilekçesi (Kanunlar Kalemi Evrak Nu. 981, Evrak Kayıt Tarihi: 1.11.1935).
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, Kastamonu Milletvekili Sıtkı Şerif Eken’in 3.11.1935 tarihli izin dilekçesi ( Kanunlar Kalemi Evrak Nu. 999, Evrak Kayıt Tarihi: 5.11.1935).
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, Muğla Milletvekili Dr. Hüseyin Avni Ercan’ın 13.4.1936 tarihli izin dilekçesi (Kanunlar Kalemi Evrak Nu. 1624, Evrak Kayıt Tarihi: 13.4.1936).
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, Prof. Dr. G. Von Bergmann imzalı ve 24.11.1936 tarihli sağlık raporu.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, Hakkâri Milletvekili Selim Seven adına Vali telgrafı (Kanunlar Kalemi Evrak Kayıt Tarihi: 31.7.1946).
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, Hakkâri Milletvekili Selim Seven’in izin telgrafı (Kanunlar Kalemi Evrak Nu. 1430, Evrak Kayıt Tarihi: 8.2.1951).
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 14.2.1951 tarihli ve 77 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, Çanakkale Milletvekili Nihat İyriboz’un 26.3.1951 tarihli izin dilekçesi (Kanunlar Kalemi Evrak Nu. 1662, Evrak Tarihi: 9.4.1951).
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, TBMM Başkanı’nın Nihat İyiriboz’a hitaben izin isteminin kısaltılarak kabul edildiğine ve istemin Genel Kurula sunulmayacağına ilişkin yazısı (Kanunlar Kalemi Evrak Nu. 1674, Evrak Tarihi: 11.4.1951).
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, Çanakkale Milletvekili Nihat İyriboz’un 14.4.1951 tarihli izin dilekçesi (Kanunlar Kalemi Evrak Nu. 1707, Evrak Tarihi: 17.4.1951).
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, Maraş Milletvekili Ahmet Kadıoğlu’nun izin dilekçesi (Kanunlar Müdürlüğü Evrak Nu. 1717, Evrak Tarihi: 18.4.1951).
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 25.4.1951 tarihli ve 92 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, TBMM Başkanı’nın Ahmet Kadıoğlu’na hitaben izin isteminin kısaltılarak kabul edildiğine ve istemin Genel Kurula sunulmayacağına ilişkin yazısı (Kanunlar Müdürlüğü Evrak Nu. 1772, Evrak Tarihi: 27.4.1951).
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, Meclis ve Encümenler Riyaset Divanları Umumi Heyetince oluşturulan Heyetin 24.11.1958 tarihli raporu.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 16.5.1984 tarihli ve 19 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 7.5.1985 tarihli Toplantı Tutanağı.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 19.9.1985 tarihli Toplantı Tutanağı.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 19.9.1985 tarihli ve 65 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 10.2.1987 tarihli Toplantı Tutanağı.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 10.2.1987 tarihli ve 102 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, Anavatan Partisi Grup Başkanlığının Naim Geylani’nin parti il kongresinde görevlendirildiğine ilişkin bildirim içeren 19.4.1988 tarihli yazısı (Evrak Nu. 01.88/73).
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 5.5.1988 tarihli ve 12 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 4.4.1990 tarihli Toplantı Tutanağı.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 7.7.1993 tarihli ve 48 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 4.11.1993 tarihli Toplantı Tutanağı.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 4.11.1993 tarihli ve 57 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 28.2.1995 tarihli ve 101 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 16.7.1998 tarihli Toplantı Tutanağı.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 16.7.1998 tarihli ve 90 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, Kanunlar ve Kararlar Dairesi Başkanlığının 22.7.1998 tarihli ve A.01.0.GNS.0.10.00.02-14604 sayılı yazısı (Afyon Milletvekili Kubilay Uygun’un devamsız olduğu günleri gösterir kişiye özel cetvel).
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 12.10.1998 tarihli ve 94 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 22.2.2012 tarihli ve 15 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 13.12.2016 tarihli ve 27 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 24.5.2017 tarihli ve 38 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 31.5.2017 tarihli ve 39 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 15.6.2017 tarihli ve 40 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Başkanlık Divanı Arşivi, 20.7.2017 tarihli ve 41 sayılı Karar Dosyası.
• TBMM Genel Kurul ve Komisyonlar Devamsızlık Cetveli (01/10/2019-31/12/2019).