Ceza Hukukunda Failin İrade Özgürlüğü Tartışmaları

Yıl 2021, Cilt: 70 Sayı: 4, 1439 - 1478, 05.01.2022

Mehmet Emre Yıldız

https://doi.org/10.33629/auhfd.937261

Öz

Ceza hukukunda sorumluluğun temelini failin suçu işleme iradesi oluşturmaktadır. Bu irade nedeniyle fail kusurlu sayılmakta ve hukuk düzenince kınanmaktadır. Bu kınamanın sonucu olarak failin davranışı sebebiyle ceza yaptırımına hükmedilebilmektedir. Kuşkusuz fail hakkında fiili nedeniyle ceza yaptırımına hükmedilebilmesi için, failin fiil anında yaptığından başka türlü hareket edebilme yeteneğine sahip olması gerekmektedir. Hukuka uygun olan ile hukuka aykırı olan davranış arasındaki bu seçim imkânı, failin “irade özgürlüğü” ile anlatılmaya çalışılmaktadır. Ceza hukukunda “kusur” kavramı içinde yer alan, “başka türlü hareket edebilme”, “kınanma”, “hatalı irade oluşturma” gibi hususlar sadece ceza hukukunda değil, nörobilimler ve felsefe alanında da “irade özgürlüğü” konusu altında tartışılmaktadır. Bu denli öneme sahip irade özgürlüğü kavramının ceza hukuku açısından nasıl ele alındığı yakından incelenmesi gereken bir konudur. Söz konusu çalışma ceza hukukundaki klasik kusur ve sorumluluk anlayışının “irade özgürlüğü” tartışmalarından ne şekilde etkilendiğini açıklamaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

irade, irade özgürlüğü, ceza sorumluluğu, kusurluluk, determinizm, indeterminizm, agnostisizm

Debates on the Free Will of Perpetrator in Criminal Law

Öz

In criminal law, the basis of responsibility is the will of the perpetrator to
commit the crime. Because of this will, the perpetrator is considered to be
culpable and is condemned by the legal order. As a result of this
condemnation, the perpatrators behavior can be punished with a sanction. Of
course, in order to be punished the perpetrator must have the ability to act
differently from what the perpetrator did. This opportunity to choose between
lawful and unlawful behavior is tried to be explained with the perpetrators
“free will”. Issues such as “ability to act differently”, “condemnation”, “have
a wrong will” are being discussed not only in criminal law, but also in
neuroscience and philosophy. It is claimed that as a result of the information
obtained especially in the field of neuroscience, the person does not actually
make a decision about his or her behavior as a “free” agent. This study
attempts to explain how the classical understanding on “culpability” and
“criminal responsibility” is influenced by the discussions of “free will” in the
field of philosophy. 

Anahtar Kelimeler

Will, free will, criminal responsibility, culpability, determinism, indeterminism, agnosticism.

Kaynakça

• Apaydın Cengiz, Ceza Hukukunda Kusurluluk, Ankara, 2018.
• Aral Vecdi, “Hukukta İrade Özgürlüğü”, İÜHFM, C. 48, S. 1-4, 1982-1983.
• Bauer Fritz, Das Verbrechen und die Gesellschaft, München/Basel, 1957.
• Burkhardt Björn, “Freiheitsbewußtsein und strafrechtliche Schuld”, FS für Theodor Lenckner zum 70. Geburtstag, München, 1998.
• Dönmezer Sulhi, “Cezaî Sorumluluğun Esası Bakımından Klâsik Teori ve Bu Teorinin Karşılaştığı İtirazlar”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Y. 1945, C. 11, S. 3-4.
• Dönmezer Sulhi, “Cezai Sorumluluğun Esası Olarak Failin Normalliği Telâkkisi”, İÜHFM (İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası), Cilt. 12, Sayı. 1, 1946.
• Dönmezer Sulhi/ Erman Sahir, Nazarî ve Tatbikî Ceza Hukuku Cilt: II, İstanbul, 1999.
• Dreher Eduard, Die Willensfreiheit: Ein zentrales Problem mit vielen Seiten, München, 1987.
• Ehrhardt Helmut, “Die Schuldfähigkeit psychiatrisch-psychologischer Sicht”, in: Schuld Verantwortung Strafe (Herausgegeben von: Prof. Dr. Erwin R. Frey), Zürich, 1964.
• Engisch Karl, Die Lehre von der Willensfreiheit in der strafrechtsphilosophischen Doktrin der Gegenwart, Berlin, 1965.
• Erem Faruk/ Danışman Ahmet/ Artuk Mehmet Emin, Ümanist Doktrin Açısından Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 1997.
• Frister Helmut, Strafrecht Allgemeiner Teil, München, 2015.
• Griffel Anton, “Prävention und Schuldstrafe”, ZStW, 98(1986), Heft 1.
• Gropp Walter, Strafrecht Allgemeiner Teil, Berlin, Heidelberg, 2015.
• Hafızoğulları Zeki/ Özen Muharrem, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara, 2018.
• Haft Fritjof, Strafrecht Allgemeiner Teil, 9. Auflage, München, 2004.
• Hançerlioğlu Orhan, Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar ve Akımlar Cilt 2, İstanbul, 1976.
• Heinrich Bernd, Strafrecht Allgemeiner Teil, 5. Aktualisierte Auflage, Stuttgart, 2016.
• Hirsch Hans Joachim, “Das Schuldprinzip und seine Funktion im Strafrecht”, ZStW, 106(1994), Heft 4.
• Jäger Christian, “Willensfreiheit, Kausalität und Determination: Stirbt das moderne Schuldstrafrecht durch die moderne Gehirnforschung?”, GA 2013.
• Jakobs Günther, “Individuum und Person: Strafrechtliche Zurechnung und die Ergebnisse moderner Hirnforschung”, ZStW, 117(2005), Heft 2.
• Jakobs Günther, Strafrecht Allgemeiner Teil, Berlin, 1991.
• Jescheck Hans-Heinrich/ Weigend Thomas, Lehrbuch des Strafrechts Allgemeiner Teil, 5. Auflage, Berlin, 1996.
• Karakehya Hakan, İradilik Unsuru Bağlamında Ceza Hukukunda Kast, Ankara, 2010.
• Kargl Walter, Kritik des Schuldprinzips: Eine rechtssoziologische Studie zum Strafrecht, Frankfurt/Main, 1982.
• Kohlrausch Eduard, “Sollen und Können als Grundlagen der strafrechtlichen Zurechnung”, Festgabe für Karl Güterbock, Berlin, 1910.
• Lackner Karl/ Kühl Kristian, Strafgesetzbuch Kommentar, München, 2014.
• Lampe Ernst-Joachim, “Willensfreiheit und strafrechtliche Unrechtslehre”, ZStW, 118(2006), Heft 1.
• Meraklı Serkan, Ceza Hukukunda Kusur, Ankara, 2017.
• Merkel Reinhard, “Ist ‘Willensfreiheit’ eine Voraussetzung strafrechtlicher Schuld?”, in: Schuld und Strafe (Roth/Hubig/Bamberger), München, 2012.
• Merkel Reinhard, Willensfreiheit und rechtliche Schuld, Würzburger Vorträge zur Rechtsphilosphie, Rechtstheorie und Rechtssoziologie, Heft 37, Baden-Baden, 2008.
• Mezger Edmund, Über Willensfreiheit, München, 1947.
• Moles Abraham, Belirsizin Bilimleri: İnsan Bilimleri İçin Yeni Bir Epistemoloji, (Çev.: Nuri Bilgin), 4. Baskı, İstanbul, 2012.
• Müller-Dietz Heinz, Grundfragen des strafrechtlichen Sanktionensystems, Heidelberg-Hamburg, 1979.
• Özen Muharrem, Ceza Hukukunda Objektif Sorumluluk, Ankara, 1998.
• Özgenç İzzet, “Kusur Yargısı ve Yaş Küçüklüğü”, Adliye ve Çocuk Suçluluğu Sempozyumu 26-28 Ekim 1992, Facultatis Decima Anniversaria, İstanbul, 1993.
• Özgenç İzzet, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara, 2017.
• Öztürk Bahri/ Erdem Mustafa Ruhan, Uygulamalı Ceza Hukuku ve Güvenlik Tedbirleri Hukuku, Ankara, 2017.
• Pauen Michael/ Roth Gerhard, Freiheit, Schuld und Verantwortung Grundzüge einer naturalistischen Theorie der Willensfreiheit, Frankfurt am Main, 2008.
• Reinelt Ekkehart, “Entscheidungsfreiheit und Recht- Determinismus contra Indeterminismus”, NJW 2004.
• Renzikowski Joachim, “Forensische Psychiatrie und Strafrechtswissenschaft”, NJW 1990.
• Roxin Claus, “Das Schuldprinzip im Wandel”, FS für Arthur Kaufmann zum 70. Geburtstag, Heidelberg, 1993.
• Roxin Claus, “Zur Problematik des Schuldstrafrechts”, ZStW 96 (1984).
• Roxin Claus, Strafrecht Allgemeiner Teil Band I, 4. Auflage, München, 2006.
• Schreiber Hans- Ludwig, “Ist der Mensch für sein Verhalten rechtlich verantwortlich?”, FS für Adolf Laufs zum 70. Geburtstag, Humaniora: Medizin-Recht-Geschichte, Berlin, Heidelberg, New York, 2006.
• Schreiber Hans-Ludwig, “Hukuksal ve Psikiyatrik Kategoriler Arasında Adli Rapor”, Çev. Yener Ünver, Karşılaştırmalı Güncel Ceza Hukuku Serisi 2: Tıp ve Ceza Hukuku, Ankara, 2004.
• Schreiber Hans-Ludwig/ Rosenau Henning, “Rechtliche Grundlagen der psychiatrischen Begutachtung”, in: Psychiatrische Begutachtung: Ein praktisches Handbuch für Ärzte und Juristen (Herausgegeben von Harald Dreßig und Elmar Habermeyer), München, 2015.
• Toroslu Haluk, Ceza Hukukunda İsnat Yeteneği, Ankara, 2015.
• Toroslu Nevzat/ Toroslu Haluk, Ceza Hukuku Genel Kısım, Ankara, 2019.
• Tümerkan Somay, “Klasik, Pozitivist Okullarda ve Toplumsal Savunma Hareketinde Ceza Sorumluluğunun Esası”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Y. 1983, C. 48, S. 1-4.
• Welzel Hans, Das Deutsche Strafrecht, Berlin, 1969.
• Wessels Johannes/Beulke Werner/Satzger Helmut, Strafrecht Allgemeiner Teil Die Straftat und ihr Aufbau, 45. Auflage, 2015.
• Wulff Agnes, Die Existenziale Schuld, Berlin, 2008.
• Yılmaz Tahsin, Determinizm ve Hürriyet Problemi, Ankara, 1972.
• Yüce Turhan Tûfan, Ceza Hukukunun Temel Kavramları, Ankara, 1985.