Ceza Hukuku Perspektifinden "Tramvay Problemi"

Yıl 2024, Cilt: 73 Sayı: 3, 1709 - 1773, 31.10.2024

Hasan İba

https://doi.org/10.33629/auhfd.1470836

Öz

Çoğunluğun yaşama hakkı ile azınlığın yaşama hakkı arasındaki çatışmayı konu edinen tramvay problemi, deontolojik etiğin en ünlü düşünce deneylerinden birisi olup yaklaşık yarım yüzyıldır psikoloji, sinirbilim, etik ve hukuk gibi birçok farklı alanda üzerine çalışmalar yapılan önemli bir konudur.
Tramvay problemi, biri deskriptif (tanımlanabilir), diğeri normatif (değerlendirilebilir) nitelikte olan iki alt problemden oluşmaktadır. Deskriptif problem, çoğunluğun yaşama hakkı ile azınlığın yaşama hakkının çatıştığı aynı nitelikteki olaylarda neden farklı değer yargılarına sahip olduğumuza ilişkin iken normatif problem, çoğunluğun yaşaması için azınlığın yaşamını kaybetmesine neden olunmasına izin verilip verilemeyeceği, verilebilecekse bunun hangi koşullarda mümkün olduğu ile ilgilidir.
Yaşama hakkı, ceza hukukunun korumayı amaçladığı hukuki değerlerin başında gelmektedir; bu yüzden tramvay problemine konu ikilemlerde süjenin “nasıl davranırsam davranışım hukuka aykırı olmaz” sorusuna ceza hukukunun bir yanıt vermesi gerekir. Çoğunluğun yaşamını kaybetmesine mi izin verilecektir yoksa çoğunluğu kurtarmak için masum azınlığın yaşamını kaybetmesine neden olunmasına mı?
Bu çalışmada tramvay problemi ve bu problemin ceza hukuku bakımından çözümü ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tramvay Problemi, Yaşama Hakkı, Haksızlık, Ahlaki İkilemler, Hukuki İkilemler

Kaynakça

• Ahlenius, Henrik ve Torbjörn Tännsjö. “Chinese and Westerners Respond Differently to The Trolley Dilemmas.” Journal of Cognition and Culture 12, no. 3-4 (2012): 195-201.
• Andric, Vuko. From Value to Rightness: Consequentialism, Action-guidance, and the Perspective-dependence of Moral Duties. New York: Routledge, 2021.
• Arslan, Mehmet. “Kovid-19 Salgınında Yoğun Bakım Yatakları ve Solunum Cihazlarının Tahsisi (Triyaj) Kararlarının Etiksel ve Ceza Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi.” Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 24, no. 3 (2020): 361-384.
• Artuk, Mehmet Emin ve Mehmet Emin Alşahin, “Yardım Veya Bildirim Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesi Suçu (TCK. m. 98).” Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 18, no:1 (2012): 3-38.
• Artuk, Mehmet Emin, Ahmet Gökcen, Mehmet Emin Alşahin ve Kerim Çakır. Ceza Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Adalet, 2018.
• Bacaksız, Pınar. “Ceza Hukukunda Yükümlülüklerin Çatışması.” Ceza Hukuku Dergisi 8, no. 21 (2013): 119-138.
• Beld, Van Den. “Killing and the Principle of Double Effect.” Scottish Journal of Theology 41, no. 1 (1988): 93-116.
• Bernsman, Klaus. “Private Self-defence and Necessity in German Penal Law and in the Penal Law Proposal-Some Remarks.” Israel Law Review 30, no. 1-2 (1996): 171-187.
• Bohlander, Michael. ‘In Extremis – Hijacked Aeroplanes, ‘Collateral Damage’ and the Limits of Criminal Law.” Criminal Law Review (2006): 579-592.
• Bruers, Stijn ve Johan Braeckman. “A Review and Systematization of the Trolley Problem.” Philosophia 42, no. 2, (2014): 251-269.
• Coca-Vila, Ivó. “Conflicting Duties in Criminal Law.” New Criminal Law Review 22, no. 1 (2019): 34-72.
• Coca-Vila, Ivó. “On the Necessity Defense in a Democratic Welfare State: Leaving Pandora’s Box Ajar.” Criminal Law and Philosophy 18, (2024): 61-88.
• Cova, Florian. “What Happened to the Trolley Problem?.” Journal of Indian Council of Philosophical Research 34, no. 3 (2017): 543-564.