God and Ultimateness in al-Fārābī

Yıl 2018, , 251 - 274, 01.04.2018

Münteha Beki

https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001490

Öz

God and Ultimateness in al-Fārābī One of our basic ontological/metaphysical intuitions about God is the idea that God is the ultimate ground and ultimate causal explanation of all reality. However the idea of ultimateness is considered as necessary for a reasonable conception of God, it is hard to claim that this necessary condition is a sufficient one as well. One of the reasons for this is that the concept of ultimateness is far from providing a substantional conception. This paper discusses whether or not the concept of ultimateness is sufficient to constitute an appropriate and satisfactory conception of God with respect to al-Fārābī’s idea of the First Cause. In order to explain the nature of God, al-Fārābī ascribes some attributes to God, and he explains these attributes within the framework of ultimateness. However, as the conception of God, which is limited by this formal framework, does not seem satisfactory, it also does not seem compatible with the theistic concept of God. In contrast to al-Fārābī’s idea of the First Cause, the theistic conception of God is developed by the concept of perfection, and it does not only implies ultimateness but also puts forward a substantional idea of God. Given the fact that al-Fārābī’s understanding of God and ultimateness differs from theism’s understanding significantly, it seems possible to claim that al-Fārābī’s idea of the First Cause/God is not compatible with the theistic idea of God

Anahtar Kelimeler

Ultimateness, al-Fārābī, First Cause, First Being, God, Perfection, Theism

El-Fārābī’de Tanrı ve nihailik

Öz

Tanrı hakkındaki en temel ontolojik/metafiziksel sezgilerimizden biri O’nun tüm gerçekliğin nihai kaynağı/temeli ve nihai nedensel açıklaması olduğudur. Nihailik düşüncesinin makul bir Tanrı tasavvuru için gerekli olduğu düşünülmekle birlikte yeterli olduğunu söylemek zor görünmektedir. Bunun en önemli nedenlerinden biri nihailik kavramının içeriksel bir tasavvur sunmaktan uzak görünmesidir. Bu çalışmada, nihailik kavramının uygun ve tatmin edici bir Tanrı anlayışı geliştirebilmek için yeterli olup olmadığı tartışması el-Fārābī’’nin İlk Neden düşüncesi üzerinden yapılmaktadır. El-Fārābī Tanrı’nın ne olduğuna ilişkin olarak O’na birtakım sıfatlar atfetmekle birlikte bunları nihailik düşüncesi çerçevesinde izah etmeye çalışır. Ancak nihailiğin biçimsel bir çerçeveyle sınırladığı bir Tanrı anlayışı tatmin edici görünmediği gibi teizmin Tanrı anlayışıyla da pek bağdaşmamaktadır. Teizmin mükemmellik kavramını esas alarak oluşturduğu Tanrı anlayışı nihailiği gerektirmekle birlikte onunla sınırlı kalmayıp içeriksel bir anlayış ortaya koymaktadır. Bu nedenle el-Fārābī’nin Tanrı ve nihailik anlayışının teizmin anlayışından önemli ölçüde ayrıştığı dikkate alındığında onun İlk Neden düşüncesinin teizmin Tanrı anlayışıyla bağdaşmayacağını savunmak mümkün görünmektedir

Anahtar Kelimeler

Nihailik, el-Fārābī, İlk Neden, İlk Varlık, Tanrı, Mükemmellik, Teizm

Kaynakça

• Aydınlı, Yaşar. Fârâbî’de Tanrı-İnsan İlişkisi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2008.
• ---------. “Fârâbî ve Bağdat Meşşâî Okulu,” M. Cüneyt Kaya (ed.), İslam Felsefesi: Tarih ve Problemler (İstanbul: İSAM Yayınları, 2011) içinde, ss.145-182.
• Diller, Jeanine ve Asa Kasher (ed.). Models of God and Alternative Ultimate Reali- ties. New York: Springer, 2013.
• Druart, Thérèse-Anne. “Metafizik,” Peter Adamson ve Richard C. Taylor (ed.), İslam Felsefesine Giriş, terc. M. Cüneyt Kaya (İstanbul: Küre Yayınları, 2007) içinde, ss.359-382.
• Edwards, Paul. “The Cosmological Argument,” Donald R. Burrill (ed.), The Cosmo- logical Arguments: A Spectrum of Opinion (New York: Doubleday & Company, Inc., 1967) içinde, ss.101-123.
• el-Fārābī, Ebū Naṣr Muḥammed b. Muḥammed. İhsâ’ül-Ulûm: İlimlerin Sayımı. Terc. . Ahmet Ateş. İstanbul: MEB Yayınları, 1989.
• ---------. Kitābu Ārāʾi Ehli’l-Medīneti’l-Fāḍila. Tah. Albīr Naṣrī Nādir. Beyrut: Dāru’l-Meşriḳ, 1985.
• ---------. Kitābu’s-Siyāseti’l-Medeniyye. Tah. Fevzī Mitrī Neccār. Beyrut: Dāru’l- Meşriḳ, 1993.
• ---------. El-Medinetü’l Fâzıla. Terc. Nafiz Danışman. İstanbul: Milli Eğitim Bakan- lığı Yayınları, 1989.
• ---------. Es-Siyāset ul-Medeniyye veya Mebādi’ ul-Mevcūdāt. Terc. Mehmet Aydın, Abdülkadir Şener ve M. Rami Ayas. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1980.
• Fakhry, Majid. Al-Fārābi, Founder of Islamic Neoplatonism: His Life, Works and Influence. Oxford: Oneworld Publications, 2002.
• Galston, Miriam. “A Re-examination of al-Fārābī’s Neoplatonism,” Journal of the History of Philosophy 15:1 (1977), ss.13-32.
• el-İazālī, Ebū Ḥāmid Muḥammed b. Muḥammed. Filozofların Tutarsızlığı. Terc. Mahmut Kaya ve Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2005.
• Gerson, Lloyd P. God and Greek Philosophy: Studies in the Early History of Natu- ral Theology. Londra: Routledge, 1990.
• Hammond, Robert. The Philosophy of Alfarabi and Its Influence on Medieval Tho- ught. New York: The Hobson Book Press, 1947.
• Hick, John. Disputed Questions in Theology and the Philosophy of Religion. Londra: Macmillan, 1997.
• Janos, Damien. Method, Structure, and Development in al-Fārābī’s Cosmology. Leiden: Brill, 2012.
• Kaya, M. Cüneyt. Varlık ve İmkân: Aristoteles’ten İbn Sînâ’ya İmkânın Tarihi. İs- tanbul: Klasik Yayınları, 2011.
• Kılıç, Cevdet. İslam Düşüncesinde Bir Metafiziği ve Fârâbî’nin el-Vahid ve’l-Vahde İsimli Eseri. Ankara: Fecr Yayınları, 2014.
• Menn, Stephen P. “Metaphysics: God and Being,” A. S. McGrade (ed.), The Camb- ridge Companion to Medieval Philosophy (Cambridge: Cambridge Univer- sity Press, 2003) içinde, ss.147-170.
• O’Connor, Timothy. Theism and Ultimate Explanation: The Necessary Shape of Contingency. Oxford: Blackwell Publishing, 2012.
• Reçber, Mehmet Sait. “Fârâbî ve Tanrı’nın Basitliği Meselesi,” Fehrullah Terkan ve Şenol Korkut (ed.), Uluslararası Fârâbî Sempozyumu Bildirileri: Ankara, 7-8 Ekim 2004 (Ankara: Elis Yayınları, 2005) içinde, ss.213-227.
• ---------. “Plotinus: Tanrı’nın Birliği ve Basitliği Üzerine,” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51:1 (2010), ss.59-78.
• Reisman, David C. “Fârâbî ve Felsefe Müfredatı,” Peter Adamson ve Richard C. Taylor (ed.), İslam Felsefesine Giriş, terc. M. Cüneyt Kaya (İstanbul: Küre Yayınları, 2007) içinde, ss.66-67.
• Shehadi, Fadlou. Metaphysics in Islamic Philosophy. Delmar: Caravan Books, 1982.
• Sheikh, M. Saeed. Islamic Philosophy. Londra: The Octagon Press, 1982.
• Türker, Ömer. “Metafizik: Varlık ve Tanrı,” M. Cüneyt Kaya (ed.), İslam Felsefesi: Tarih ve Problemler (İstanbul: İSAM Yayınları, 2011) içinde, ss.603-654.
• Walbridge, John. God and Logic in Islam: The Caliphate of Reason. New York: Cambridge University Press, 2011.
• Wildman, Wesley J. “Ground-of-Being Theologies,” Philip Clayton ve Zachary Simpson (ed.), The Oxford Handbook of Religion and Science (Oxford: Oxford University Press, 2009) içinde, ss.612-632.