On Determining the Qur’anic Suras as Meccan or Medinan: Sūrat al-Ḥajj as a Case Study

Yıl 2017, , 69 - 108, 01.04.2017

Esra Gözeler

https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001462

Öz

Study This article contains two discussions. The first one is to determine whether or not the features of Meccan and Medinan suras presented in the classical ulūm al-Qurān sources are general descriptions. The second one is to examine which source is more decisive in determining the revelation period of a sura (i.e. Meccan or Medinan): is it the stylistic features and the content of the suras or the riwāyas about the historical contexts of verses? This article tackles these two issues by analyzing the sūrat al-Ḥajj as a case in point. To that end, I compare 14 classical sources in ulūm al-Qurān with a view to finding out the course of development of the feature of the suras over the years in a comparative fashion and to see what this amount to for the sūrat al-Ḥajj. After analyzing the stylistic features and the riwāyas pertaining to the historical contexts of the verses, I basically conclude that the riwāyas are more decisive in determining its revelation period and that sūrat al-Ḥajj is Medinan

Anahtar Kelimeler

ulūm al-Qurān, Meccan, Medinan, the structure of the suras, Sūrat al-Ḥajj, style, content, riwāya, historical context

Surelerin Mekkīliği ve Medenīliği: 22/el-Ḥacc Suresi Örneği

Öz

Ulūmu’l-Ḳurān konulu kaynaklarda Kur’an surelerinin özellikleri hakkında bilgiler
bulunmaktadır. Müfessirler arasında ihtilaf konusu olan bu özelliklerin genel nitelikler olup
olmadığının belirlenmesi bu çalışmanın ilk tartışma konusunu oluşturmaktadır. İkinci tartışma
konusu, surelerin nuzûl dönemini belirlemede üslup ve içerik özellikleri mi yoksa ayetlerin
tarihî bağlamına dair rivayetlerin mi belirleyici olduğudur. Bu makale söz konusu iki hususu,
nuzûl dönemi ihtilaflı olan 22/el-Ḥacc suresi özelinde ele almakta ve tahlil etmektedir. Bu
kapsamda önce on dört temel ulūmu’l-Ḳurān kaynağında surelerin özelliklerine dair
bilgilerin nasıl bir tarihsel gelişim gösterdikleri mukayeseli olarak incelenmiş ve bunların
ilgili sure bağlamındaki karşılıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Daha sonra da aynı surenin
tarihsel bağlamına ışık tutan rivayetler üzerinden bunların geçerliliği sorgulanmıştır.
Çalışmada, surelerin nuzûl dönemlerinin tespitinde belirleyici kaynağın, ayetlerin tarihî
bağlamına dair rivayetler olduğu tesbit edilmekte ve gerek ‘üslup ve içerik’ eksenli gerek
‘rivayet’ eksenli yapılan inceleme sonucunda, el-Ḥacc suresinin nuzûl şartlarının Medine
olduğu sonucuna ulaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

ulūmu’l-Ḳurān, Mekkī, Medenī, surelerin yapısı, el-Ḥacc suresi, üslup, içerik, rivayet, tarihî bağlam

Kaynakça

• Abdel Haleem, M. A. S. “The Story of Joseph in the Quran and the Old Testament,” Islam and Christian-Muslim Relations 1:2 (1990), ss.171-191.
• Abdullāh b. Vehb. el-Cāmi Ulūme’l-Ḳurān [keẕā]. Tah. ve talīḳ. Miklos Muranyi. 3 cilt. Beyrut: Dāru’l-İarbī’l-İslāmī, 2003.
• Ambros, Arne A. “Die Analyse von Sure 112: Kritiken, Synthesen, neue Ansätze,” Der Islam 63:2 (2009), ss.219-247.
• el-Awa, Salwa M. S. Textual Relations in The Qur’ān: Relevance, coherence and structure. New York: Routledge, 2006.
• Bardakoğlu, Ali. “Ferâiz,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), c.12, ss.362-363.
• el-BeŞavī, Ebū Muḥammed el-Ḥuseyn b. Mesūd el-Ferrā. Meālimu’t-Tenzīl. Tah. Muḥammed Abdullāh en-Nimr, Us̠mān Cumua Ḍumeyriyye, Suleymān Muslim el-Ḥaraş. 8 cilt. Riyad: Dāru Ṭībe, 1411.
• Bell, Richard. The Qurʾān: Translated with a Critical Re-arrangement of the Surahs. Edinburgh: T. & T. Clark, 1937-1939.
• Birışık, Abdulhamit. “Muhammed b. Akîle ve Ez-Ziyâde ve’l-İhsân fî ʿUlûmi’l- Kur’ân’ı,” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 1990.
• ---------. “İbn Akīle,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), c.19, ss.304-306.
• ---------. “Sûre,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), c.37, ss.538-539.
• Blachère, Régis. Le Coran (al-Qor’ân). Paris: G.-P. Maisonneuve & Larose, 1966.
• Cuypers, Michel. Le festin: une lecture de la sourate al-Ma’ida. Paris: Lethielleux, 2007.
• Çetin, Abdurrahman. “Vakf ve İbtidâ,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), c.42, ss.461-463.
• ed-Dihlevī, Veliyyullāh. el-Fevzu’l-Kebīr fī Uṣūli’t-Tefsīr. Dimeşḳ: Dāru’l-İavs̠ānī li’d-Dirāsāti’l-Ḳurāniyye, 2008.
• Elik, Hasan & Muhammed Coşkun. Tevhit Mesajı: Özlü Kur’an Tefsiri. İstanbul: Fikir Yayıncılık, 2013.
• Farrin, Raymond K. “Surat al-Baqara: A Structural Analysis,” The Muslim World 100 (2010), ss.17-32.
• Gökkır, Bilal. “Form and Structure of Sura Maryam-A Study from Unity of Sura Perspective,” Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16:1 (2006), ss.1-16.
• ---------. “Konulu Tefsir: Hedef, İmkân ve Sınırları,” Bilal Gökkır Necdet Yılmaz, Ömer Kara, Muhammed Abay, Necmettin Gökkır (ed.), Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar (İstanbul: İlim Yayma Vakfı, 2010), ss.455-466.
• Gözeler, Esra. Kur’an Ayetlerinin Tarihlendirilmesi. İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi Kur’an Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2016.
• Grimme, Hubert. Mohammed, II. Teil: Einleitung in den Koran. System der koranischen Theologie. Münster: Aschendorff, 1895. el-Hāris̠ el-Muḥāsibī. el-Aḳl ve Fehmu’l-Ḳurān. Tah. Ḥuseyn el-Ḳuvvetlī. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1971. el-Ḫāzin, Alī b. Muḥammed. Lubābu’t-Tevīl fī Meāni’t-Tenzīl. Tah. Abdusselām Muḥammed Şāhīn. 4 cilt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
• Hirschfeld, Hartwig. New Researches into the Composition and Exegesis of the Qoran. London: Royal Asiatic Society, 1902.
• Işık, Emin. “Hac Sûresi,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), c.14, ss.420-421.
• İbn Aḳīle el-Mekkī. ez-Ziyāde ve’l-İḥsān fī Ulūmi’l-Ḳurān. 10 cilt. Eş-Şāriḳa: Cāmiatu’ş-Şāriḳa, 2006.
• İbn Aṭiyye, Ebū Muḥammed Abdulḥaḳ. el-Muḥarraru’l-Vecīz fī Tefsīri’l-Kitābi’l- Azīz. Tah. er-Raḥḥāle el-Fārūḳ, Abdullah b. İbrāhm el-Enṣār, Abdulāl es-Seyyid İbrāhm, M. eş-Şāfi eṣ-Ṣādiḳ el-Anān. 8 cilt. 2. Bsk. Beyrut: Vizāratu’l-Evḳāf ve’ş-Şuūni’l-İslāmiyye- Devlet Ḳaṭar, 2007.
• İbn Cuzeyy, Muḥammed el-Kelbī. et-Teshīl fī Ulūmi’t-Tenzīl. Tah. Muḥammed Sālim Hāşim. 2 cilt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Teymiyye, Taḳiyyuddīn. Muḳaddime fī Uṣūli’t-Tefsīr. Tah. Adnān Zerzūr. Kuveyt: Dāru’l-Ḳurāni’l-Kerīm, 1972.
• İbnu’l-Arabī, el-Ḳāḍī Ebū Bekr. en-Nāsiḫ ve’l-Mensūḫ fi’l-Ḳurāni’l-Kerīm. Tah. Abdulkebīr el-Alevī el-MedŞarī. 2 cilt. Kahire: Mektebetu’s̠-S̠eḳāfeti’d- Dīniyye, 1992.
• ---------. Ḳānūnu’t-Tevīl. Tah. Muḥammed Suleymānī. Cidde: Dāru’l-Ḳible li’s̠- S̠eḳāfeti’l-İslāmiyye & Beyrut: Muessesetu Ulūmi’l-Ḳurān, 1986.
• İbnu’l-Cevzī, Ebū’l-Ferac. Funūnu’l-Efnān fī Uyūni Ulūmi’l-Ḳurān. Tah. Ḥasen Ḍiyāuddīn İṭr. Beyrut: Dāru’l-Beşāiri’l-İslāmiyye, 1987.
• ---------. Zādu’l-Mesīr fī İlmi’t-Tefsīr. 9 cilt. Beyrut & Dimeşḳ: Mektebetu’l-İslāmī, 1983.
• İşler, Emrullah. “Muhasibi ve Fehmü’l-Kur’an’ı,” yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara 1989.
• Johns, A. H. “Reflections on the Dynamics and Spirituality of Sūrat al-Furqān,” Issa J. Boullata (ed.), Literary Structures of Religious Meaning in the Qur’ān (Richmond, Surrey: Curzon, 2000) içinde, ss.188-227.
• el-Kāfīyecī. Kitābu’t-Teysīr fī Ḳavāidi İlmi’t-Tefsīr. Tah. ve Türkçe terc. İsmail Cerrahoğlu (Kitâbû’t-Taysr F Ḳavāidi ‘Ilmi’t-Tafsr [keza]). Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
• Karagöz, Mustafa. “el-İksir fî Kavâidi’t-Tefsir Örneğinde ‘Tefsir Usulü’ Yazımına Bir Katkı,” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9:17 (2010/1), ss.171-200.
• Klar, Marianna O. “Through the Lens of the Adam Narrative: A Re-consideration of Sūrat al-Baqara,” Journal of Qur’anic Studies 17:2 (2015), ss.24-46.
• ---------. “Re-examining Textual Boundaries: Towards a Form Critical Sūrat a- Kahf,” Majid Daneshgar, Walid A. Saleh (ed.) Islamic Studies Today: Essays in Honor of Andrew Rippin (Leiden: Brill, 2016) içinde, ss.215-238.
• ---------. “Text Critical Approaches to Sura Structure: Combining Synchronicity with Diachronicity in Sūrat al-Baqara. Part One,” Journal of Qur’anic Studies 19:1 (2017), ss.1-38.
• Koloska, Hannelies. Offenbarung, Ästhetik und Koranexegese: Zwei Studien zu Sure 18 (al-Kahf). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2015.
• el-Ḳurṭubī, Muḥammed b. Aḥmed. el-Cāmi li-Aḥkāmi’l-Ḳurān. Tah. Abdulmuḥsīn et-Turkī ve diğerleri. 24 cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 2006.
• el-Ḳuvvetlī, Ḥuseyn. “Şerḥ ve Telḫīṣ,” el-Ḥāris̠ el-Muḥāsibī. el-Aḳl ve Fehmu’l- Ḳurān. Tah. Ḥuseyn el-Ḳuvvetlī (Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1971) içinde, ss.245-260.
• Mir, Mustansir. “Elephants, Birds of Prey, and Heaps of Pebbles: Farāhi’s Interpretation of Sūrat al-Fīl,” Journal of Qur’anic Studies 7:1 (2005), ss.33-47.
• Muḳātil b. Suleymān. Tefsīru Muḳātil b. Suleymān. Tah. Abdullāh Maḥmūd Şiḥāte. 5 cilt. Beyrut: Muessesetu’t-Tārīḫi’l-Arabī, 2002.
• Netton, Ian Richard. “Towards a Modern Tafsīr of Sūrat al-Kahf: Structure and Semiotics,” Journal of Qur’anic Studies 2:1 (2000), ss.67-87.
• Neuwirth, Angelika. “From the Sacred Mosque to the Remote Temple: Sūrat al-Isrāʼ between Text and Commentary,” Jane Dammen McAuliffe, Barry D. Walfish, and Joseph W. Goering (ed.), With Reverence for the Word: Medieval Scriptural Exegesis in Judaism, Christianity, and Islam (New York: Oxford University Press, 2003) içinde, ss.376-407.
• ---------. “Images and Metaphors in the Introductory Sections of the Makkan Sūras,” Colin Turner (ed.), The Koran: Critical Concepts in Islamic Studies (London & New York: Routledge, 2004) içinde, ss.244-273.
• ---------. “Qur’ānic Literary Structure Re-visited. Sūrat al-Raḥmān Between Mythic Account and Decodation of Myth” Stefan Leder (ed.), Storytelling in the Framework of Non-fictional Arabic Literature (Wiesbaden: Harrassowitz, 1998) içinde, ss.388-420.
• ---------. “Referentiality and Textuality in Sūrat al-Ḥijr: Some Observations on the Qurʾānic ‘Canonical Process’ and the Emergence of a Community,” Issa J. Boullata (ed.), Literary Structures of Religious Meaning in the Qurʾān (Richmond, Surrey: Curzon, 2000) içinde, ss.143-172.
• ---------. Studien zur Komposition der mekkanischen Suren. Berlin & New York: De Gruyter, 1981.
• ---------. Der Koran. Band 1: Früchmekkanische Suren. Berlin: Verlag der Weltreligionen, 2011.
• Nöldeke, Theodor. Geschichte des Qorāns. Leipzig: Dieterich’sche Verlagsbuchhandlung, 1909.
• Nöldeke, Theodor, Friedrich Schwally, Gotthelf Bergsträßer & Otto Pretzl. The History of the Qurʾān. Ed. ve terc. Wolfgang H. Behn. Leiden & Boston: Brill, 2013.
• Öztürk, Mustafa & Hadiye Ünsal. “Evvelü Mâ Nezel Meselesi Bağlamında Erken Dönem Mekki Surelerin Kavram ve Anlam Dünyası,” Mesut Okumuş (ed.), Kur’an Nüzulünün Mekke Dönemi Sempozyumu (Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 2013) içinde, ss.93-143.
• Paçacı, Mehmet. “‘De ki: Allah Bir [ﺪﺣأ/דחא]’dir’ -İhlas Suresi’nin Sami Geleneği Perspektifinden Bir Tefsiri,” İslâmiyât 1:3 (1998), ss.49-71.
• ---------. “Tefsirin Yöntemi Açısından Tefsir Ürünlerinin Sınıflandırılması Tartışması,” Çağdaş Dönemde Kur’an’a ve Tefsire Ne Oldu? (İstanbul: Klasik Yayınları, 2013) içinde, ss.135-152.
• er-RāŞib el-İṣfehānī. Muḳaddimetu Cāmii’t-Tefāsīr maa Tefsīri’l-Fātiḥa ve Meṭālii’l-Baḳara. Tah. Aḥmed Ḥasen Ferḥāt. El-Kuveyt: Dāru’d-Dave, 1984.
• er-Rāzī, Faḫruddīn. Mefātīḥu’l-İayb. 32 cilt. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1981.
• Robinson, Neal. “Hands Outstretched: Towards a Re-reading of Sūrat al-Māida,” Journal of Qur’anic Studies 3:1 (2001), ss.1-19.
• ---------. “Sūrat Āl Imrān and Those with the Greatest Claim to Abraham,” Journal of Qur’anic Studies 6:2 (2019) ss.1-21.
• ---------. “The Structure and Interpretation of Sūrat al-Mu’minūn,” Journal of Qur’anic Studies 2:1 (2000), ss.89-106.
• Rodwell, John Medows. The Koran. Londra: J. M. Dent & Sons Ltd, Everyman’s Library, 1963.
• Rubin, Uri. “The Shrouded Messenger: On the Interpretation of al-Muzzammil and al-Muddaththir,” Jerusalem Studies of Arabic and lslam 16 (1993), ss.96- 107.
• Saleh, Walid A. “End of Hope Suras 10-15, Despair and a Way Out of Mecca,” Angelika Neuwirth & Michael A. Sells (ed.), Qurʾānic Studies Today (New York: Routledge, 2016) içinde, ss.105-123.
• es-Seḫāvī, Alemuddīn. Cemālu’l-Ḳurrā ve Kemālu’l-İḳrā. Tah. Alī Ḥuseyn el- Bevvāb. 2 cilt. Mekke: Mektebetu’t-Turās̠, 1987.
• Sinai, Nicolai. “An Interpretation of Sūrat al-Najm (Q. 53),” Journal of Qur’anic Studies 13:2 (2011), ss.1-28.
• ---------. “The Unknown Known: Some Groundwork for Interpreting the Medinan Qur’an,” Mélanges de l’Université Saint-Joseph 66 (2015-2016), s.55.
• Smith, David E. “The Structure of al-Baqarah,” The Muslim World 91 (2001), ss.121-136.
• es-Suyūṭī, Celāluddīn. el-İtḳān fī Ulūmi’l-Ḳurān. Tah. Merkezu’d-Dirāsāti’l- Ḳurāniyye. 6 cilt. Medine: Mucemmau’l-Melik Fehd li-Ṭibaāti’l- Muṣḥafi’ş-Şerīf, tsz.
• ---------. ed-Durru’l-Mens̠ūr fī’t-Tefsīr bi’l-Mes̠ūr. Tah. Abdulmuḥsīn et-Turkī. 17 cilt. Kahire: Merkezu Hecr li’l-Buḥūs̠ ve’d-Dirāsāti’l-Arabiyye ve’l- İslāmīyye, 2003.
• ---------. Lubābu’n-Nuḳūl fī Esbābi’n-Nuzūl. Kahire: Mektebetu’ṣ-Ṣafā, 2002.
• Şulul, Kasım. İlk Kaynaklara Göre Hz. Peygamber Devri Kronolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
• eṭ-Ṭaberī, Ebū Cafer Muḥammed b. Cerīr. Cāmiu’l-Beyān an Tevīli Āyi’l-Ḳurān. Tah. Abdulmuḥsin et-Turkī. 26 cilt. Kahire: Dāru Hecr, 2001.
• ---------. Tārīḫu’l-Umem ve’l-Mulūk. Tah. Muḥammed Ebū’l-Faḍl İbrāhīm. 11 cilt. [Kahire:] Dāru’l-Meārif bi-Miṣr, [1967].
• Toorawa, Shawkat M. “Hapaxes in the Qurʾān: identifying and cataloguing lone words (and loanwords),” Gabriel S. Reynolds (ed.), New Perspectives on the Qurʾān: The Qurʾān in its historical context (Routledge: London & New York, 2011) içinde, ss.193-246.
• ---------. “Sūrat Maryam (Q. 19): Lexicon, Lexical Echoes, English Translation,” Journal of Qur’anic Studies 13:1 (2011), ss.25-78.
• eṭ-Ṭūfī, İbn Saīd el-Ḥanbelī. el-İksīr fī Ḳavāidi’t-Tefsīr. Tah. Abdulḳādir Ḥuseyn. Kahire: Mektebetu’l-Ādāb, 1977.
• Türcan, Selim. “Kur’ân’ın İfade Kalıpları Nüzul Kronolojisini Aydınlatabilir mi? Müzzemmil Suresi Örneğinde Bir Yöntem Denemesi,” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9:17 (2010), ss.67-100.
• Türcan, Selim & Ömer Dinç. “Kur’ân’ın İfade Kalıpları Nüzul Kronolojisini Aydınlatabilir mi? Fâtiha Suresinin Nüzul Zamanına İlişkin Bir Değerlendirme,” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14:28 (2015/2), ss.5-34.
• el-Vāḥidī, Ebū’l-Ḥasen Alī b. Aḥmed. Esbābu’n-Nuzūl. Tah. Kemāl Besyūnī ZaŞlūl. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1991.
• ---------. el-Vecīz fī Tefsīri’l-Kitābi’l-Azīz. Tah. Ṣafvān Adnān ed-Dāvūdī. 2 cilt. Dimeşḳ: Dāru’l-Ḳalem & Beyrut: ed-Dāru’ş-Şāmiyye, 1995.
• el-Vāḳidī, Muḥammed b. Umer. Kitābu’l-MeŞāzī. Tah. Marsden Jones. 3 cilt. [Beyrut]: Ālemu’l-Kutub, 1984.
• Watt, W. Montgomery. Companion to the Qurʾān. London: George Allan and Unwin Ltd., 1967.
• Weil, Gustav. Historisch-Kritische Einleitung in den Koran. Bielefeld: Velhagen & Klasing, 1844.
• ---------. “An Introduction to Quran. III,” terc. Frank K. Sanders, Harry W. Dunning, The Biblical World 5:5 (1895), ss.343-359.
• Younes, Munther. “Charging Steeds or Maidens Doing Good Deeds? A Re- Interpretation of Qurʾān 100 (al-ʿādiyāt),” Arabica 55 (2008), ss.362-386.
• Zahniser, A.H. Mathias. “Major Transitions and Thematic Borders in Two Long Sūras: al-Baqara and al-Nisāʾ,” Issa J. Boulatta (ed.), Literary Structures of Religious Meaning in the Qur’an (Ricmond: Curzon, 2000) içinde, ss.26- 55.
• ---------. “Sūra as Guidance and Exhortation: The Composition of Sūrat al-Nisāʾ,” Asma Afsaruddin & A. H. Mathias Zahniser (ed.), Humanism, Culture, and Language in the Near East: Studies in Honor of Georg Krotkoff (Winone Lake, Indiana: Eisenbrauns, 1997) içinde, ss.71-85.
• ---------. “The Word of God and the Apostleship of ʿĪsā : A Narrative Analysis of Āl ʿImrān (3):33-62,” Journal of Semitic Studies 37:1 (1991), ss.77-112.
• ez-Zerkeşī, Bedruddīn Muḥammed b. Abdullāh. el-Burhān fī Ulūmi’l-Ḳurān. Tah. Muḥammed Ebū’l-Faḍl İbrāhīm. 4 cilt. Kahire: Mektebetu Dāri’t-Turās̠, [1957].
• ez-Zurḳānī, Muḥammed Abdulaẓīm. Menāhilu’l-İrfān fī Ulūmi’l-Ḳurān. Beyrut: Dāru İḥyāi’t-Turās̠i’l-Arabī, 1998.