A Khalwatī Tekke in the Ottomans: the Ümmî Sinân Dergâh

Yıl 2015, , 157 - 180, 01.04.2015

Nuran Çetin

https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001429

Öz

The Tekkes have contributed to the preservation of socio-cultural diversity and served to improve universal values such as tolerance and brotherhood throughout their history. It is well-known that the Ottoman State in general was once home to these values, and its capital city Istanbul in particular hosted countless tekkes belonging to various Sufi orders. The Ümmî Sinân Dergâh in İstanbul is one of such tekkes, which has survived since the 16th century. The dergâh, named after Ümmî Sinân, the founder of the Sināniyye branch of the Khalwatī order, served as a prominent place of the Khalwatī order in the Ottoman period. This study offers a brief historical development of the dergâh, and provides information regarding the colorful personality of Ümmî Sinân, his successors, and the physical condition of the dergâh

Anahtar Kelimeler

Sināniyyah, Ümmî Sinân Dergâh, tekke, Sufi, Sheikh

Osmanlı’da bir Ḫalveti Tekkesi: Ümmi Sinan Dergâhı

Öz

Tekkeler, tarih boyunca sosyo-kültürel çeşitliliğin korunabilmesine katkıda bulunmuş, hoşgörü ve kardeşlik gibi evrensel bazı değerlerin yaşatılmasında önemli bir fonksiyon icra etmiş kurumlardır. Bunun yoğun bir şekilde Osmanlı’da karşılık bulduğu ve İstanbul’un farklı tarikatlere ait çok sayıda tekkeye ev sahipliği yaptığı bilinmektedir. Ümmī Sinān Dergâhı bunlardan birisidir ve 16. yüzyıldan günümüze kadar varlığını korumuştur. alvetīlik’in Sināniyye kolunun kurucusu kabul edilen Ümmī Sinān’a nispetle bu adı alan dergâh, alvetīlik’in Osmanlı’daki en önemli merkezlerinden biri olagelmiştir. Bu çalışmada söz konusu dergâhın tarihsel gelişimi ele alınmış; Ümmī Sinān’ın renkli kişiliği, kendisinden sonra tekkede görev yapan şeyhler, tekkenin fiziki konumu hakkında bilgiler sunulmaktadır

Anahtar Kelimeler

Sinâniyye, Ümmī Sinān, Ümmî Sinân Tekkesi, tarikat, sûfî, şeyh

Kaynakça

• Āsitāne-i Aliyye’de ve Bilād-ı S̱elās̱e’de Kā in el-Ān Mevcūd ve Muḥteriḳ Olmuş Tekyelerin İsim ve Şöhretleri ve Muḳābele-i Şerīfe Günleri Beyān Olunur. İstanbul: Maṭba a-i Dāru’l-Ḫilāfeti’l- Aliyye, 1256 [1840].
• Aynur, Hatice. “Sâliha Sultan’ın Düğün Töreni ve Şenlikleri,” Tarih ve Toplum 11:61 (Ocak 1989), ss.30-39.
• Ayvānsarāyī, Ḥüseyin. Ḥadīḳatu’l-Cevāmī . İstanbul: Maṭba a-i mire, 1281 [1864].
• ---------. Mecmū a-i Tevārīḫ. Nşr. Fahri Ç. Derin & Vahid Çabuk. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1985.
• Bilgin, Azmi. “Sinâniyye,” Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), c.37, ss.240-241.
• ---------. “Ümmî Sinân (İstanbul 976/1568-69),” Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu VI: Tebliğler (İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 2002) içinde, ss.48-51.
• BOA, C.EV, no.114/5653.
• BOA, C.EV, no.610/30785.
• BOA, İ.EV, no.48/1326.C/02.
• BOA, İ.MVL, no.104/2303.
• Bursalı Meḥmed Ṭāhir Efendī. Os̱mānlı Mü ellifleri. İstanbul: Maṭba a-i mire, 1333.
• Cavlun, Fakir. “Eyüp’te Ümmî Sinân Tekkesi Restorasyon Projesi,” Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 2006.
• Cemalettin Server Revnakoğlu Arşivi, no.171.
• Cumhuriyet Arşivi, 051-V- 21-3-18-1.
• Cumhuriyet Arşivi, 051-V- 35-5-44-1-1.
• Cumhuriyet Arşivi, 051-V- 43-12-104-21.
• Cumhuriyet Arşivi, 051-V-45-13-110-16.
• Çankaya, Ali. Son Asır Türk Tarihinin Önemli Olayları İle Birlikte Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler. Ankara: Mars Matbaası, 1969.
• Çetin, Atilla. “İstanbul’daki Tekke, Zâviye ve Hânkahlar Hakkında 1199/1784 Tarihli Önemli Bir Vesika,” Vakıflar Dergisi 13 (1981), ss.583-590.
• Demirci, Mehmet. Gönül Dünyamızı Aydınlatanlar. İstanbul: Mavi Yayınları, 2005.
• Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Marifet Yayınları, 1990.
• Erdeha, Kâmil. Millî Mücadelede Vilâyetler ve Valiler. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1975.
• Ḥācī İsmā īl Beyzāde Os̱mān Bey. Mecmū a-i Cevāmi . İstanbul: Kasbar Matbaası, 1304.
• Haskan, Mehmet Nermi. Eyüp Sultan Tarihi. 3. baskı. İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 2009.
• ---------. Eyüplü Musikişinaslar. Nşr. Mehmet Güntekin. İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 2004.
• İnançer, Ömer Tuğrul. “Sinânîlik: Zikir Usûlü ve Mûsikî,” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (DBİA), c.7, s.8.
• İşli, Esin Demirel. “İstanbul Tekkeleri Mimarisi Eklentileri ve Restorasyonu,” Yayınlanmamış doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul, 1998.
• Kara, Fahrunnisa Ensari. “İstanbul Metropoliten Alan Gelişme Sürecinde Bir Dînî, Kültürel, Sosyal Yerleşim Merkezi: Eyüp,” Yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 1994.
• Kazıcı, Ziya. “Osmanlılarda Tekkeler,” İslâm Medeniyeti Mecmûası 5:4 (Ekim 1982), ss.29-34.
• Koçu, Reşad Ekrem. “Dergâh, Dergâhlar,” İstanbul Ansiklopedisi, c.8, ss.4476- 4484.
• ---------.“Çarşanba Tekkeleri,” İstanbul Ansiklopedisi, c.7, s.3763.
• Meḥmed Ẕākir Şükrī Efendī. Die Istanbuler Derwisch-konvente und ihre Scheiche (Mecmu’a-i Tekaya). Nşr. M. Serhan Tayşî & Klaus Kreiser. Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1980.
• Muslu, Ramazan. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf: 18. Yüzyıl. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
• Müstaḳīmzāde Süleymān Sa deddīn. Meşāyıḫnāme-i İslām (Yazma). Süleymaniye Kütüphanesi-Esad Efendi, no.1716/1, vv.5b-6a.
• Nev īzāde Aṭā ī. Ḥadā iḳu’l-Ḥaḳā iḳ fī Tekmileti’ş-Şaḳā iḳ, nşr. Abdülkadir Özcan, Şakaik-ı Nu’maniye ve Zeyilleri, 5 c. (İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989) içinde, c.2.
• Öngören, Reşat. Osmanlılarda Tasavvuf: 16. Yüzyıl. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Öz, Tahsin. İstanbul Câmileri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987.
• Özdamar, Mustafa. Dersaâdet Dergâhları. İstanbul: Kırk Kandil Yayınları, 1994.
• ---------. Pîrân. İstanbul: Kırk Kandil Yayınları, 2002. Resmî Gazete, 5 Eylül 1341.
• Sarısaman, Sadık. “Birinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Eyüplü Bir Mebus Yahya Galip (Kargı) Bey,” Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu VIII: Tebliğler (İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 2004) içinde, ss.218-241.
• Tanman, M. Baha. “Ümmî Sinân Tekkesi,” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (DBİA), c.7, ss.336-338.
• ---------.“Sinânîlik,” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (DBİA), c.7, ss.6-8.
• ---------.“Pazar Tekkesi,” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (DBİA), c.6, ss.235-236.
• ---------. “İstanbul Tekkeleri’nin Mimarî ve Süsleme Özellikleri Tipoloji Denemeleri,” 4 cilt (Metin ve Fotoğraflar). Yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 1990.
• Telci, Cahit. “İstanbul Tekkeleri Hakkında 1885 Tarihli Bir İstatistik,” İsmail Aka ve diğerleri (ed.), 3 Mayıs 1944: 50. Yıl Türkçülük Armağanı (İzmir: Akademi Kitabevi, 1994) içinde, ss.197-208.
• Turan, Osman. Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti. İstanbul: Turan Neşriyat, 1969.
• Uludağ, Süleyman. “Halvetiyye,” Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), c.15, ss.393-395.
• Üsküdārī, Bandırmalızāde Aḥmed Munīb. Mecmū a-i Tekāyā. İstanbul: Maṭba a-i Alem, 1307 [1889].
• Vaṣṣāf, Ḥüseyin. “İbrāhīm Ümmī Sinān Ḥażretleri,” Cerīde-i Ṣūfiyye, no.107 (İstanbul, 1333/1330), ss.138-139.
• ---------. Sefīne-i Evliyā-yı Ebrār fī Şerḥ-i Es̱ mār-ı Esrār (Yazma). 5 c. Süleymaniye Kütüphanesi-Yazma Bağışlar, no.2305-2309.
• Yeşilzāde Meḥmed Ṣāliḥ Efendī. Rehber-i Tekāyā (Yazma), Süleymaniye Kütüphanesi-Tırnovalı, no.1035.
• Yılmaz, Necdet. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf: 17. Yüzyıl. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2007.
• Yücer, Hür Mahmut. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf: 19. Yüzyıl. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.