Sects from the Eyes of a Geographer: Analysis of The Madhāhib Section in Aḥsan al-Taqāsīm of al-Maqdisī

Yıl 2021, , 135 - 168, 31.05.2021

Betül Yurtalan

https://doi.org/10.33227/auifd.886556

Cited By: 2

Öz

Madhāhib or sects are not just about the founders and the opinions expressed by them; they are also bases of socio-cultural belonging. This situation brought with it sects to be the subject of versatile literature directly or indirectly. One of the most striking of this is human geography works. These works, which contain important information about the cultural, social, economic, and religious structures of the period they were written, provide rich information for researchers in the field of History of Islamic sects that they can’t be indifferent to. Abū ʿAbd Allāh Muḥammad b. ʿAḥmad Al-Maqdisī (ca.390/1000), who wrote Aḥsan al-Taqāsīm, one of the most successful works of this literature in the 4th/10th century, put a separate chapter about sects at the beginning of his work. He provided brief but remarkable information about the sects of his time using what he read, personally experienced and heard. On the other hand, by sharing his observations about the sectarian situation in different parts of the Islamic world and making evaluations, al-Maqdisī made an important contribution to understanding the general structure of the 4th/10th century. In this study, the Madhāhib section in Aḥsan al-Taqāsīm has been handled and analyzed how al-Maqdisī sees and presents sects as an observer and geographer.

Anahtar Kelimeler

Aḥsan al-Taqāsīm, Al-Maqdisī, Sect, Madhāhib, Geography, Classification of Sects

Bir Coğrafyacının Gözünden Mezhepler: el-Maḳdisī’nin Aḥsenu’t-Teḳāsīm’inde Mezhepler Bahsinin Tahlili

Öz

Mezhepler, sadece kurucu şahıslardan veya bunlar tarafından dile getirilmiş fikirlerden ibaret değildir; aynı zamanda sosyo-kültürel aidiyet zeminleridir. Bu durum, mezheplerin çok yönlü bir literatüre doğrudan veya dolaylı olarak konu olmasını beraberinde getirmiştir. Bunun en dikkat çekenlerinden biri ise beşerî coğrafya eserleridir. Yazıldıkları dönemin kültürel, sosyal, ekonomik ve dinî yapıları hakkında önemli bilgiler içeren bu eserler, mezhepler tarihi alanındaki araştırmacılar için kayıtsız kalınamayacak nitelikte ve zenginlikte bilgiler sunmaktadır. 4./10. asırda bu edebiyatın en başarılı eserlerinden biri olan Aḥsenu’t-Teḳāsīm’i kaleme alan Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. ʿAḥmed el-Maḳdisī (ö.390/1000 civarı), eserinin başlarında mezheplerle ilgili müstakil bir bahse yer vermiştir. Burada, okuduklarından, bizzat tecrübe ettiklerinden ve duyduklarından yararlanarak yaşadığı dönemdeki mezheplere dair kısa ancak dikkate değer bilgiler aktarmıştır. Bunun yanı sıra, İslam dünyasının farklı bölgelerindeki mezhebî durum hakkındaki gözlemlerini paylaşıp değerlendirmeler yaparak 4./10. asrın genel yapısının anlaşılmasına önemli bir katkı sunmuştur. Bu çalışmada Aḥsenu’t-Teḳāsīm’de yer alan “Mezhepler” bahsi ele alınmış, bir gözlemci ve coğrafyacı olarak el-Maḳdisī’nin mezhepleri nasıl gördüğü ve sunduğu tahlil edilmiştir.   

Anahtar Kelimeler

Aḥsenu’t-Teḳāsīm, El-Maḳdisī, Mezhep, Coğrafya, Mezhep Tasnifi

Kaynakça

• Ağarı, Murat. İslam Coğrafyacılığı ve Müslüman Coğrafyacılar: Doğuşu, Gelişimi ve Temsilcileri. İstanbul: Kitabevi, 2002.
• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebū ʿAbdillāh Aḥmed b. Muḥammed. Er-Redd ʿalā’l-Cehmiyye ve’z-Zenādiḳa. Nşr. Ṣabrī b. Selāme Şāhīn. Riyad: Dāru’s̱-S̱ebāt, 2003.
• Avcu, Ali. “Erken Dönem İsmailîliğinde Şeriatın Neshi Sorunu Üzerine,” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13:2 (2009), ss.267-287.
• Avcu, Ali. “Erken Dönem İsmailîliğinde Şeriatın Neshi Sorunu Üzerine,” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13:2 (2009), ss.267-287.
• Avcu, Ali. “İsmailiyye Ekolünün Mezhepler Tarihi Kaynakları,” Halil İbrahim Bulut (ed.), Mezheplere Göre Klasik Kaynaklar ve Özellikleri (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018) içinde, ss.165-192.
• Avcu, Ali. “İsmailiyye Ekolünün Mezhepler Tarihi Kaynakları,” Halil İbrahim Bulut (ed.), Mezheplere Göre Klasik Kaynaklar ve Özellikleri (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018) içinde, ss.165-192.
• Avcu, Ali. Karmatiliğin Doğuşu ve Gelişim Süreci. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Aydınlı, Osman. Akılcı Din Söylemi: Farklı Yönleriyle Mu’tezile Ekolü. Ankara: Hitit Kitap Yayınevi, 2010.
• Aydınlı, Osman. İslam Düşüncesinde Aklîleşme Süreci: Mutezilenin Oluşumu ve Ebu’l-Huzeyl Allaf. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
• Aydınlı, Osman. İslam Düşüncesinde Aklîleşme Süreci: Mutezilenin Oluşumu ve Ebu’l-Huzeyl Allaf. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
• el-Baġdādī, Ebū Manṣūr ʿAbdulkāḥir b. Ṭāhir b. Muḥammed et-Temīmī. El-Farḳ Beyne’l-Firaḳ ve Beyānu’l-Firḳati’n-Nāciye minhum. Beyrut: Dāru’l-Āfāḳi’l-Cedīde, 1977.
• el-Bāḳıllānī, Ebū Bekr Muḥammed b. eṭ-Ṭayyib. Temhīdu’l-Evāʾil ve Telḫīṣu’d-Delāʾil. Nşr. ʿİmāduddīn Aḥmed Ḥaydar. Beyrut: Muʾessesetu’l-Kutubi’s̱-S̱eḳāfiyye, 1987.
• el-Bāḳıllānī, Ebū Bekr Muḥammed b. eṭ-Ṭayyib. Temhīdu’l-Evāʾil ve Telḫīṣu’d-Delāʾil. Nşr. ʿİmāduddīn Aḥmed Ḥaydar. Beyrut: Muʾessesetu’l-Kutubi’s̱-S̱eḳāfiyye, 1987.
• Brockelmann, Carl. Tārīḫu’l-Edebi’l-ʿArabī. Terc. ʿAbdulḥalīm en-Neccār ve Ramaḍān ʿAbduttevvāb. Kahire: Dāru’l-Maʿārif, 1977.
• Brockelmann, Carl. Tārīḫu’l-Edebi’l-ʿArabī. Terc. ʿAbdulḥalīm en-Neccār ve Ramaḍān ʿAbduttevvāb. Kahire: Dāru’l-Maʿārif, 1977.
• Bulut, Halil İbrahim. “İlk Şiî Kelamcılardan Ebû Ca’fer el-Ahvel (Şeytânü’t-Tâk) ve Ona Atfedilen Görüşler,” İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2008), ss.69-99.
• Bulut, Halil İbrahim. “İlk Şiî Kelamcılardan Ebû Ca’fer el-Ahvel (Şeytânü’t-Tâk) ve Ona Atfedilen Görüşler,” İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2008), ss.69-99.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Bir Bilim Dalı Olarak İslâm Mezhepleri Tarihi ile İlgili Metodolojik Problemler,” İslâmî İlimlerde Metodoloji/Usûl Mes’elesi I (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005) içinde, ss.441-491.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Bir Bilim Dalı Olarak İslâm Mezhepleri Tarihi ile İlgili Metodolojik Problemler,” İslâmî İlimlerde Metodoloji/Usûl Mes’elesi I (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005) içinde, ss.441-491.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “İslam Mezhepleri Tarihi Araştırmalarında Terminolojiyle İlişkili Sorunlar,” İslâmî Araştırmalar 19:2 (2006), ss.257-271.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “İslam Mezhepleri Tarihi Araştırmalarında Terminolojiyle İlişkili Sorunlar,” İslâmî Araştırmalar 19:2 (2006), ss.257-271.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “İsmâilî Dâî ve Fâtımî Da’vet,” İLAM Araştırma Dergisi 3:1 (1998), ss.9-36.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “İsmâilî Dâî ve Fâtımî Da’vet,” İLAM Araştırma Dergisi 3:1 (1998), ss.9-36.
• Crone, Patricia ve Fritz W. Zimmermann. The Epistle of Sālim ibn Dhakwān. Oxford: Oxford University Press, 2001.
• Crone, Patricia ve Fritz W. Zimmermann. The Epistle of Sālim ibn Dhakwān. Oxford: Oxford University Press, 2001.
• Ebū Ḥātim er-Rāzī, Aḥmed b. Ḥamdān b. Aḥmed. Kitābu’z-Zīne. nşr. ʿAbdullāh Sellūm es-Sāmerrāī, el-Ġuluvv ve’l-Firaḳu’l Ġāliye fi’l-Hadārati’l-İslām (Bahreyn: Dāru’l-Vāsit li’n-Neşr, tsz.) içinde, ss.247-312.
• Eren, Muhammet Emin. Hadis, Tarih ve Yorum: 73 Fırka Hadisi Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Kuramer, 2017.
• Eren, Muhammet Emin. Hadis, Tarih ve Yorum: 73 Fırka Hadisi Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Kuramer, 2017.
• el-Eş‘arî, Ebü’l-Hasan. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn: İlk Dönem İslâm Mezhepleri. Terc. Ömer Aydın ve Mehmet Dalkılıç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• el-Eş‘arî, Ebü’l-Hasan. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn: İlk Dönem İslâm Mezhepleri. Terc. Ömer Aydın ve Mehmet Dalkılıç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Faḫruddīn er-Rāzī, Muḥammed b. ʿUmer b. el-Ḥuseyn İʿtiḳādātu Firaḳi’l-Muslimīn ve’l-Muşrikīn. Tah. M. M. el-Baġdādī. Beyrut, 1986.
• Faḫruddīn er-Rāzī, Muḥammed b. ʿUmer b. el-Ḥuseyn İʿtiḳādātu Firaḳi’l-Muslimīn ve’l-Muşrikīn. Tah. M. M. el-Baġdādī. Beyrut, 1986.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. İbâdiyye’nin Doğuşu ve Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1983.
• Goldziher, Ignaz. Zâhirîler (Sistem ve Tarihleri). Terc. Cihad Tunç. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1982.
• Goldziher, Ignaz. Zâhirîler (Sistem ve Tarihleri). Terc. Cihad Tunç. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1982.
• Gömbeyaz, Kadir. “73 Fırka Hadisinin Mezhepler Tarihi Kaynaklarında Fırkaların Tasnifine Etkisi,” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14:2 (2005), ss.147-160.
• Gömbeyaz, Kadir. “73 Fırka Hadisinin Mezhepler Tarihi Kaynaklarında Fırkaların Tasnifine Etkisi,” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14:2 (2005), ss.147-160.
• Gömbeyaz, Kadir. “İbâdî Fırak Literatüründe Şehristânî Etkisi -Kalhâtî Örneği-,” İslami İlimler Dergisi 10:1 (2015), ss.149-168.
• Gömbeyaz, Kadir. “İbâdî Fırak Literatüründe Şehristânî Etkisi -Kalhâtî Örneği-,” İslami İlimler Dergisi 10:1 (2015), ss.149-168.
• Gömbeyaz, Kadir. “İslam Literatüründe İtikâdî Fırka Tasnifleri,” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa, 2015.
• Gömbeyaz, Kadir. “İslam Literatüründe İtikâdî Fırka Tasnifleri,” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa, 2015.
• Hakyemez, Cemil. “Şii İmamiyye Fıkhının Teşekkül Süreci ve İmamet,” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7:13 (2008), ss.7-36.
• Hakyemez, Cemil. “Şii İmamiyye Fıkhının Teşekkül Süreci ve İmamet,” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7:13 (2008), ss.7-36.
• İbn Ḥavḳal, Ebū’l-Ḳāsım Muḥammed. Ṣūretu’l-Arḍ. Ed. J. H. Kramers. Leiden: Brill, 1939.
• İbn Ḥavḳal, Ebū’l-Ḳāsım Muḥammed. Ṣūretu’l-Arḍ. Ed. J. H. Kramers. Leiden: Brill, 1939.
• İbn Ḳuteybe, Ebū Muḥammed ʿAbdullāh b. Muslim. El-Maʿārif. Tah. S̱ervet ʿUkkāşe. Kahire: Maṭbaʿatu Dāri’l-Kutub, 1960.
• İbn Māce, Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. Yezīd. Es-Sunen. Tah. M. Fuʾād ʿAbdulbāḳī. Beyrut: Dāru’l-Fikr, tsz.
• İbn Manẓūr, Ebū’l-Faḍl Cemāluddīn Muḥammed b. Mukerrem el-Enṣārī. Lisānu’l-ʿArab. Beyrut, 1955.
• İbn Manẓūr, Ebū’l-Faḍl Cemāluddīn Muḥammed b. Mukerrem el-Enṣārī. Lisānu’l-ʿArab. Beyrut, 1955.
• İbn Ruste, Ebū ʿAlī Aḥmed b. ʿUmer. Kitābu’l-Aʿlāki’n-Nefīse. Tah. M. J. De Goeje, 1889, (Fuat Sezgin, Islamic Geography, c.40, Frankfurt, 1992) içinde, ss.193-217.
• İbnu’n-Nedīm, Ebū’l-Ferec Muḥammed b. Ebī Yaʿḳūb İsḥāḳ. El-Fihrist. Tah. İbrāhīm Ramaḍān. Beyrut: Dāru’l-Maʿrife, 1997.
• İğde, Muhyettin. “Ahmed b. Hanbel’in Fakihliğiyle İlgili Tartışmalar,” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2014), ss.193-208.
• İğde, Muhyettin. “Ahmed b. Hanbel’in Fakihliğiyle İlgili Tartışmalar,” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2014), ss.193-208.
• el-İṣṭaḫrī, Ebū İsḥāḳ İbrāhīm b. Muḥammed el-Fārisī. Kitābu’l-Mesālik ve’l-Memālik. Ed. M. J. De Goeje. Brill, 1967.
• el-İṣṭaḫrī, Ebū İsḥāḳ İbrāhīm b. Muḥammed el-Fārisī. Kitābu’l-Mesālik ve’l-Memālik. Ed. M. J. De Goeje. Brill, 1967.
• Kalaycı, Mehmet. “Eşarîliğin Tarihsel Arka Planı: Küllabîlik,” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51:2 (2010), ss.399-431.
• Kalaycı, Mehmet. “Eşarîliğin Tarihsel Arka Planı: Küllabîlik,” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51:2 (2010), ss.399-431.
• Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik Maturidilik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik Maturidilik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Kara, Seyfullah. Büyük Selçuklular ve Mezhep Kavgaları. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• el-Kirmānī, Ebū’l-Ḥasen Ḥamīduddīn Aḥmed b. ʿAbdillāh b. Muḥammed. “Er-Risāletu’l-Mevsūme bi’l-Lāzime fī Ṣavmi Şehri Ramaḍān,” tah. Muṣṭafā Ġālib, Mecmūʿatu Resāʾili’l-Kirmānī (Beyrut: Muʾessesetu’l-Cāmiʿiyye li’d-Dirāsāt, 1987) içinde, ss.61-80.
• Koca, Ferhat. İslam Hukuk Tarihinde Selefi Söylem: Hanbeli Mezhebi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• Koca, Ferhat. İslam Hukuk Tarihinde Selefi Söylem: Hanbeli Mezhebi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• Kutlu, Sönmez. “Kerrâmiyye,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), https://islamansiklopedisi.org.tr/kerramiyye (08.09.2020).
• Kutlu, Sönmez. “Kerrâmiyye,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), https://islamansiklopedisi.org.tr/kerramiyye (08.09.2020).
• Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 2016.
• Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 2016.
• Kutlu, Sönmez. Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Laoust, Henry. İslam’da Ayrılıkçı Görüşler. Terc. E. Ruhi Fığlalı ve Sabri Hizmetli. İstanbul: Pınar Yayınları, 1999.
• Laoust, Henry. İslam’da Ayrılıkçı Görüşler. Terc. E. Ruhi Fığlalı ve Sabri Hizmetli. İstanbul: Pınar Yayınları, 1999.
• el-Maḳdisī, Şemsuddīn Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. Aḥmed b. Ebī Bekr el-Bennā. Aḥsenu’t-Teḳāsīm fī Maʿrifeti’l-Eḳālīm. Ed. M. D. De Goeje. Leiden: Brill, 1906.
• el-Maḳdisī, Şemsuddīn Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. Aḥmed b. Ebī Bekr el-Bennā. Aḥsenu’t-Teḳāsīm fī Maʿrifeti’l-Eḳālīm. Ed. M. D. De Goeje. Leiden: Brill, 1906.
• Maşalı, Münteha. “Maḳdisī’nin Ahsenü’t-Tekâsim’i Bağlamında Fıkıh Coğrafyası/Fıkhın Coğrafyası,” Usûl: İslam Araştırmaları 25 (2016), ss.63-106.
• Maşalı, Münteha. “Maḳdisī’nin Ahsenü’t-Tekâsim’i Bağlamında Fıkıh Coğrafyası/Fıkhın Coğrafyası,” Usûl: İslam Araştırmaları 25 (2016), ss.63-106.
• Meşkūr, Cevad. Mezhepler Tarihi Sözlüğü. Terc. M. Mahfuz Söylemez, Mehmet Ümit, Cemil Hakyemez. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011.
• Meşkūr, Cevad. Mezhepler Tarihi Sözlüğü. Terc. M. Mahfuz Söylemez, Mehmet Ümit, Cemil Hakyemez. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011.
• Mukaddesî, Muhammed b. Ahmed. İslâm Coğrafyası (Ahsenü’t-Tekâsîm). Terc. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2015.
• Mukaddesî, Muhammed b. Ahmed. İslâm Coğrafyası (Ahsenü’t-Tekâsîm). Terc. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2015.
• al-Muqaddasī. Ahsanu-t-Taqāsīm fī Māʿrifati-l-Aqālīm. Terc. G. S. Ranking ve R. F. Azoo. Calcutta, 1897.
• al-Muqaddasī. Ahsanu-t-Taqāsīm fī Māʿrifati-l-Aqālīm. Terc. G. S. Ranking ve R. F. Azoo. Calcutta, 1897.
• al-Muqaddasī. The Best Divisions for Knowledge of the Regions. Terc. Basil Anthony Collins, Reading: Garnet Publishing, 1994.
• al-Muqaddasī. The Best Divisions for Knowledge of the Regions. Terc. Basil Anthony Collins, Reading: Garnet Publishing, 1994.
• en-Nerşaḫī, Ebū Bekr Muḥammed b. Caʿfer. Tārīḫu Buḫārā. Terc. Emīn ʿAbdulmecīd, Naṣrullāh Mubeşşir et-Ṭırāzī. Kahire: Dāru’l-Maʿārif, 1965.
• en-Nerşaḫī, Ebū Bekr Muḥammed b. Caʿfer. Tārīḫu Buḫārā. Terc. Emīn ʿAbdulmecīd, Naṣrullāh Mubeşşir et-Ṭırāzī. Kahire: Dāru’l-Maʿārif, 1965.
• Onat, Hasan ve Sönmez Kutlu. “İslâm Mezhepleri Tarihi’ne Giriş,” Hasan Onat ve Sönmez Kutlu (ed.), İslâm Mezhepleri Tarihi (El Kitabı). Ankara: Grafiker Yayınları, 2012, ss.19-60.
• Öz, Mustafa. “Râfızîler,” https://islamansiklopedisi.org.tr/rafiziler (14.09.2020).
• Özdirek, Recep ve Ali Hakan Çavuşoğlu. “Süfyân es-Sevrî,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), https://islamansiklopedisi.org.tr/sufyan-es-sevri (13.09.2020).
• Özdirek, Recep ve Ali Hakan Çavuşoğlu. “Süfyân es-Sevrî,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), https://islamansiklopedisi.org.tr/sufyan-es-sevri (13.09.2020).
• Özen, Şükrü. “Nu’mân b. Muhammed,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), https://islamansiklopedisi.org.tr/numan-b-muhammed (08.09.2020).
• Özen, Şükrü. “Nu’mân b. Muhammed,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), https://islamansiklopedisi.org.tr/numan-b-muhammed (08.09.2020).
• Pezdevî, Ebu’l-Yusr Muhammed. Ehl-i Sünnet Akâidi. Terc. Şerafeddin Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2013.
• Pezdevî, Ebu’l-Yusr Muhammed. Ehl-i Sünnet Akâidi. Terc. Şerafeddin Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2013.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdülkerim. El-Milel ve’n-Nihal: Dinler, Mezhepler ve Felsefî Sistemler Tarihi. Terc. Mustafa Öz. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• eş-Şīrāzī, Muʾeyyed fi’d-Dīn. Sīretu’l-Muʾeyyed fī’d-Dīn Dāʿī’d-Duʿāt: Tercemetu Ḥayātihī bi Kalemihī. Nşr. Muḥammed Kāmil Ḥuseyn. Kahire: Dāru’l-Kātibi’l-Mıṣrī, 1949.
• eş-Şīrāzī, Muʾeyyed fi’d-Dīn. Sīretu’l-Muʾeyyed fī’d-Dīn Dāʿī’d-Duʿāt: Tercemetu Ḥayātihī bi Kalemihī. Nşr. Muḥammed Kāmil Ḥuseyn. Kahire: Dāru’l-Kātibi’l-Mıṣrī, 1949.
• Tan, Muzaffer. “Batınilik Kavramı ve Batıni Fırkaların Tasnifi Meselesi,” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2000.
• Tan, Muzaffer. “Batınilik Kavramı ve Batıni Fırkaların Tasnifi Meselesi,” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2000.
• Tan, Muzaffer. Haşşâşîlîğin Tarihsel Arka Planı İsmāʿīlī Davet Yapılanması. Ankara: Maarif Mektepleri, 2017.
• Tan, Muzaffer. Haşşâşîlîğin Tarihsel Arka Planı İsmāʿīlī Davet Yapılanması. Ankara: Maarif Mektepleri, 2017.
• Toru, Ümit. “Ebû Muhammed el-Yemenî’nin “Akâidü’s-Selâse ve’s-Sebîn Fırka” Adlı Eseri ve İslam Mezhepleri Tarihi Açısından Önemi,” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2006.
• Toru, Ümit. “Ebû Muhammed el-Yemenî’nin “Akâidü’s-Selâse ve’s-Sebîn Fırka” Adlı Eseri ve İslam Mezhepleri Tarihi Açısından Önemi,” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2006.
• Tolmacheva, Marina. “Makdisî, Muhammed b. Ahmed,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), https://islamansiklopedisi.org.tr/makdisi-muhammed-b-ahmed (27.04.2021).
• Tolmacheva, Marina. “Makdisî, Muhammed b. Ahmed,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), https://islamansiklopedisi.org.tr/makdisi-muhammed-b-ahmed (27.04.2021).
• Touati, Houari. Ortaçağ’da İslam ve Seyahat: Bir Alim Uğraşının Tarihi ve Antropolojisi. Terc. İsmail Berktay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• Tunç, Cihat. “Sâlimiyye Mektebi,” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (1983), ss.427-436.
• Tunç, Cihat. “Sâlimiyye Mektebi,” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (1983), ss.427-436.
• Watt, William Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. Terc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Sarkaç Yayınları, 2010.
• Watt, William Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. Terc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Sarkaç Yayınları, 2010.
• Yurtalan, Betül. “İslam Coğrafyacılarına Göre Mezhepler,” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2015.
• Yurtalan, Betül. “İslam Coğrafyacılarına Göre Mezhepler,” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2015.
• Yurtalan, Betül. “Muhammed b. Ahmed el-Mukaddesī. İslam Coğrafyası (Ahsenü’t-Tekāsīm). Notlarla Tercüme Eden: Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2015. 519 s. ISBN 6054944040.,” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 59:2 (2018), ss.171-180.
• Yurtalan, Betül. “Muhammed b. Ahmed el-Mukaddesī. İslam Coğrafyası (Ahsenü’t-Tekāsīm). Notlarla Tercüme Eden: Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2015. 519 s. ISBN 6054944040.,” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 59:2 (2018), ss.171-180.
• Yücedoğru, Tevfik. Ehl-i Sünnet’e Giden Yolda İbn Küllâb ve Küllâbiyye Mezhebi. Bursa: Emin Yayınları, 2015.