İbni Sina'nın Metafizik Delili

Yıl 2011, Cilt: 52 Sayı: 1, 97 - 119, 01.04.2011

Engin Erdem

https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001059

Cited By: 3

Öz

Bu makalede, İbn Sînâ’nın Tanrı’nın varlığını ispat hakkındaki görüşlerini konu edeceğim. Günümüzde İbn Sînâ’nın delilinin ontolojik mi kozmolojik mi olduğu konusunda felsefeciler arasında hararetli tartışmalar yaşanmaktadır. Onların çoğuna göre, İbn Sînâ, Aristo’yu takip ederek, Tanrı’nın varlığını yaratılmıştan Yaratıcı’ya giden bir yol ile ispatlamaya çalışmakta, önsel değil deneysel bir delil ortaya koymaktadır. İbn Sînâ’nın varlık, modalite, varlık-mahiyet ayırımı, metafiziğin konusu ve amaçları hakkındaki görüşlerini analiz ettikten sonra şunu iddia ediyorum: İbn Sînâ Tanrı’nın varlığını duyusallar vasıtasıyla, yaratılmıştan Yaratıcı’ya giden bir yol ile ispatlamaya çalışmaz. Aksine, o bunu, varlığın doğasını, varlık olması bakımından incelemek suretiyle yapar; onun delilinde Tanrı yaratılmışların varlığına şahitlik eder, yaratılmışlar O’nun varlığına değil. Makalenin sonunda İbn Sînâ’nın delili ile kozmolojik ve ontolojik deliller arasındaki benzerliklere, daha önemlisi farklılıklara işaret edip, ayrıca Orta Çağ Hıristiyan felsefesinin en önde gelen İbn Sînâcı filozofu olan Henry of Ghent’in görüşlerine atıfta bulunarak şunu ileri sürüyorum: İbn Sînâ’nın delili kozmolojik olmadığı gibi Anselmci anlamda ontolojik de değildir; en doğrusu onun deliline “Metafizik Delil” demektir

Kaynakça

• Acar, Rahim, “Ibn Sina/Avicenna”, The Routledge Companion to Philosophy of Religion, (Ed. C. Meister, P. Copan), London, New York: Routledge, 2007.
• ____, “İbn Sînâ’ya Göre Metafizikte Teolojinin Yeri”, Uluslararası İbn Sînâ Sempozyum Bildirileri, İstanbul: İBB Kültür A.Ş. Yay., 2008.
• Açıkgenç, Alparslan, Being And Existence In Sadrā And Heidegger, Kuala Lumpur: ISTAC, 1993.
• Ahmed Nuri, İsbât-ı Vâcib, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Yazma Bağışlar Koleksiyonu, no. 3129.
• Alper, Ömer Mahir, “Avicenna’s Conception Of The Scope Of Metaphysics: Did He Really Misunderstand Aristotle”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 16, 2007.
• ____, Varlık ve İnsan: KemalPaşazâde Bağlamında Bir Tasavvurun Yeniden İnşası, İstanbul: Klasik, 2010.
• Ahmed Nuri, a.g.r., vr. 12. Anselm Of Canterbury, Proslogion, The Major Works, (Der.-Çev. B. Davies, G.R. Evans), Oxford: OUP, 1998.
• Atay, Hüseyin, “İbn Sînâ’da Varlık Delili”, Uluslararası İbn Sînâ Sempozyum Bildirileri, İstanbul: İBB Kültür A.Ş. Yay., 2008.
• Aydın, Mehmet, Din Felsefesi, Ankara: Selçuk Yay., 1997, (6. baskı).
• Bayrakdar, Mehmet, “Fârâbi ve İbn Sînâ’da Ontolojik Delil Üzerine” İbn Sînâ: Doğumunun Bininci Yılı Armağanı, (Der. A. Sayılı), Ankara: TTK Yay., 1984.
• Craig, William L., The Cosmological Argument From Plato To Leibniz, Lon- don: Macmillan,1980.
• El-Cürcânî, es-Seyyîd eş-Şerîf Alî b. Muhammed, Şerhu’l Mevâkıf, (thk. A. Umeyre), Beyrut: 1997, c. I.
• ____, et-Târîfât, (thk. Âdil E. Hızır), Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2007.
• Davidson, Herbert, Proofs for Eternity, Creation and the Existence of God in Me- dieval Islamic and Jewish Philosophy, New York, Oxford: OUP, 1987.
• Demirli, Ekrem, Sadreddin Konevî, İstanbul: İSAM, 2008.
• Derin, Necmi, Kutbeddin Râzi’nin Hayatı, Eserleri ve Felsefi Görüşleri, An- kara: Ankara Üniversitesi, Sos. Bil. Enst., Felsefe ve Din Bil. (İslam Felsefesi), 2008, (basılmamış doktora tezi).
• Descartes, İlk Felsefe Üzerine Metafizik Düşünceler, (Çev. M. Karasan), İs- tanbul: MEB, 1998.
• Ed-Devvânî, Celâleddin, Risâletü İsbâti’l-Vâcibi’l-Cedîde, Seb-u Resâil, (thk. A. Tuysirkâni), Tahran: Mîrâs-ı Mektûb, 2002.
• Al-Ghazâlî, The Incoherence of the Philosophers, (A Parallel English-Arabic Text, Trans. M. E. Marmura), New York: Brigham Young University Press, 1997.
• Heer, Nicholas, “Al-Abharī And Al-Maybudī On God’s Existence” http://fa- culty.washington.edu/heer/abhari-sep.pdf, [20.06.2011]
• Hegel, Georg W. F., Lectures On The Proofs Of The Existence Of God, (Çev. P. C. Hodgson), Oxford: OUP, 2007.
• El-Hemedânî, Aynu’l-Kudât, Zübdetü’l-Hakâik, (thk. A. Useyrân), Tahran: 1341.
• Henry of Ghent, Henry of Ghent’s Summa: The Questions on God’s Existence and Essence (Articles 21-24), (Çev. J. Decorte, R. J. Teske), Paris, Leu- ven: Dallas Medieval Texts And Translations, 2005.
• İbn Kemâl Paşazâde, Risâle fî Tahkîk-i Ma’nel’Leys ve’l-Eys, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Esad Efendi Koleksiyonu, no. 3682.
• İsmail Hakkı (İzmirli), Muhtasar Felsefe-i Ûlâ: Philosophie Première, İstan- bul: Hukuk Matbaası, 1329.
• İbn Sînâ, el-İşârât ve’t-Tenbîhât, Kum: Neşru’l-Belâğa, h. 1383, c. 3.
• ____, Şifâ: İlâhiyyât, (thk. G. C. Anawati, S. Zayed) Kahire: 1960.
• ____, Kitâbu’ş-Şifâ: Metafizik, (Çev. E. Demirli, Ö. Türker), İstanbul: Litera, 2004.
• ____, Kitabu’n-Necât, Fakhr ed-Dîn el-İsferâyini el-Nişâbûrî, Şerh-u Kitabi’n- Necât (Kısm-ı İlâhiyât), (thk. H. N. İsfehânî), Tahran: 2004.
• ____, İlâhiyyât-ı Şifâ, (Haz. M. Kaya), Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay., 2005.
• Kant, Immanuel, Critique of Pure Reason, (Çev. P. Guyer, A. W. Wood), Cambridge: CUP, 1998.
• Kaya, M. Cüneyt, Varlık ve İmkân: Aristoteles’ten İbn Sînâ’ya İmkân’ın Tari- hi, İstanbul: Klasik, 2011.
• Köz, İsmail, İslam Mantıkçılarında Modalite Teorisi, Ankara: Ankara Üniver- sitesi, Sos. Bil. Enst., Felsefe ve Din Bil. (Mantık), 2000, (basılmamış doktora tezi).
• Leibniz, G.W., “On the Ultimate Origination of Things”, Philosophical Es- says, (Der.- Çev. R. Ariew, D. Garber), Cambridge: Hackett Pub. Comp., 1989.
• McGinnis, Jon, Avicenna, Oxford: OUP, 2010.
• El-Meybûdî, Kâdî Mîr Şerhu Hidâyeti’l-Hikme (İklîlü’t-Terâcim), (Çev. M. M. Akkirmânî), İstanbul: Dersaâdet, 1312.
• Molla Camî, The Precious Pearl (Al-Jāmī’s Al-Durrah Al-Fakhirah), (Çev. N. Heer), Albany: State University of New York Press, 1979.
• Mustafa Sabri Efendi, Mevkıfu’l- Akli ve’l-Ilmi ve’l-Âlemi, Beyrut: Daru’t- Terbiye, 1950, c. 3.
• Nolan, Lawrence, “Descartes’ Ontological Argument”, Stanford Encyclope- dia Of Philosophy, 2011, http://plato.stanford.edu/entries/descartes- ontological/ [22.06.2011]
• Pegis, Anton C., “Toward a New Way to God: Henry of Ghent ”, Medieval Studies, 30, 1968.
• Er-Râzî, Fahruddîn, el-Mebâhisü’l-Meşrikıyye fî İlmi’l-İlâhiyyâti ve’t- Tabîiyyât, (thk. M. M. el-Bağdâdî), Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, c. I., 1990.
• ____, Kitabu’l-Mulahhas Fi’l-Mantık Ve’l-Hikme, İsmail Hanoğlu, ‘Fahruddîn er-Râzî’nin, Kitabu’l-Mulahhas Fi’l-Mantık Ve’l-Hikme’ Adlı Eserinin Tahkîki ve Değerlendirmesi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sos. Bil. Enst. Felsefe ve Din Bil. (İslam Fels.) c. II, 2009, (basılmamış doktora tezi).
• Reichenbach, Bruce, “Cosmological Argument”, Stanford Encyclopedia Of Philosophy, 2008, http://plato.stanford.edu/entries/cosmological- argument/ [20.06.2011]
• Reçber, M. Sait, “Tanrı: Tasavvurları, Sıfatları ve Delilleri” (içinde) Din ve Ahlak Felsefesi (Ed. Recep Kılıç), Ankara: Ankuzem, 2006, (birinci baskı).
• Es-Semerkandî, Şemsuddîn, es-Sahâifu’l-İlâhiyye, (thk. A. A. eş-Şerîf) Ku- veyt: Mektebetü’l-Felâh, 1985.
• Eş-Şirâzî, Sadruddîn M. (Molla Sadra), Şerh-u İlâhiyyât-ı Şifâ, (thk. Necefgûlî Habîbî), Beyrut: 2007.
• Teske, Roland J., “Introduction”, Henry of Ghent, Henry of Ghent’s Summa: The Questions on God’s Existence and Essence (Articles 21-24), (Çev. J. Decorte, R. J. Teske), Paris, Leuven: Dallas Medieval Texts And Translations, 2005.
• St. Thomas Aquinas, Summa Theologiae, (Latin text-English translation) (Çev. T. McDermott O. P.), Great Britain: Blackfriars, vol. II., 1964.
• Et-Tûsî, Nasîruddîn Şerhu’l-İşarat ve’t-Tenbihat, Kum: Neşru’l-Belâğa, h. 1383, c. 3.
• Williamson, Raymond K., Introduction to Hegel’s Philosophy of Religion, Al- bany: State University of New York Press, 1984.
• Yaran, Cafer S., Islamic Thought on The Existence of God: with contributions from Contemporary Western philosophy of religion, Washington: The Council For Research In Values And Philosophy, 2003.