Conceptual and Contextual Precision in the Qur’an: The Figure of Idrīs as a Case Study

Yıl 2020, Cilt: 61 Sayı: 1, 1 - 29, 31.05.2020

Tolga Savaş Altınel

https://doi.org/10.33227/auifd.688987

Cited By: 1

Öz

Idrīs is a prophet about whom the Qur’an provides brief information. Likewise, Enoch, one of the figures with whom Idrīs is identified because of his elevation to a lofty place, is a person about whom the Bible offers little information. As a result, many comments have been made so far about Idrīs’s identity and the origin of his name. As part of the search for an origin, attempts to identify him with the mystical and mythological per-sonalities of the surrounding cultures made his identity much more obscure. The main claim of this article is that the context of the verses related to the prophet Idrīs contains some guidance on determining his identity. It seems that his name and characteristics mentioned in the verses revealed before the migration of the first Muslims to Abyssinia had a correspondence among the Abyssinians. I argue that by mentioning the name and characteristics of Idrīs these early verses not only approve the belief of the Abyssinias regarding him but also reject those who abstracted him from these characteristics.

Anahtar Kelimeler

Idrīs, Enoch, Abyssinia, Ṣuḥuf, Book of Enoch

Kur’an’ın Kavram ve Bağlam Hassasiyetine Bir Örnek Olarak İdris Peygamber

Öz

İdris, Kur’an-ı Kerim’in hakkında kısa bilgiler sunduğu bir peygamberdir. Onun yüce bir mekana yükseltilmesinden hareketle özdeşleştirildiği kişilerden biri olan Enoh da benzer şekilde Kitab-ı Mukaddes’in hakkında çok az bilgi sunduğu bir kişidir. Bu nedenle İdris'in kim olduğu ve isminin kökeni hakkında şimdiye değin çok sayıda yorum yapılmıştır. Bir köken arayışı çerçevesinde, çevre kültürlerin mistik ve mitolojik şahsiyetleri olan Thot, Hermes ve Merkür’le özdeşleştirilmeye çalışılması, İdris’in kimliğini daha kapalı bir hale getirmiştir. Bu makalenin temel iddiası, İdris Peygamber’le ilgili ayetlerin nüzul bağlamının, onun kim olduğunu tespit konusunda birtakım yönlendirmeler barındırdığıdır. Onun, ilk Müslümanların Habeşistan’a hicretinden önce inen ayetlerde zikredilen isminin ve özelliklerinin Habeş toplumunda bir karşılığı olduğu anlaşılmaktadır. Makalede, Kur’an’da yer aldığı şekliyle İdris’in isminin ve özelliklerinin Habeş toplumundaki kabule yönelik bir onaylama, ama aynı zamanda onu bu özelliklerden soyutlayanlara karşı da bir reddiye olduğu gösterilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İdris, Enoh, Habeşistan, Ṣuḥuf, Mashafa Henok

Kaynakça

• Abdullah Yusuf Ali. The Holy Quran. Medine: The Presidency of Islamic Researches IFTA, 1989.
• Ağarı, Murat. Hz. Muhammed’in Hıristiyanlarla Mücadele Stratejisi. İstanbul: Ayışığı Yayınları, 2003.
• Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel. el-Musned. Tah. Aḥmed Muḥammed Şākir ve Ḥamza ez-Zeyn. Kahire: Dāru’l-Ḥadīs̱, 1416/1995.
• Akkaya, Veysel. Şeyh-i Ekber İbn Arabî’de İdrîs Peygamber Semâvî Kutub-Hakîmlerin Piri. İstanbul: Erkam Yayınları, 2010.
• Altuntaş, Mehmet. “Kur’an’da Peygamberlere Gönderilen ‘Suhuflar/Kitaplar’ Üzerine Bir Değerlendirme,” International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 11:12 (2016), ss.1-24.
• Alexander, Philip S. “Jewish Tradition in Early Islam: the Case of Enoch/Idrīs,” G. R. Hawting ve diğerleri (ed.), Studies in Islamic and Middle Eastern Texts and Traditions in Memory of Norman Calder (Oxford: Oxford University Press, 2000) içinde, ss.11-29.
• Aydın, Fuat. Yahudilik: Tarih-İnanç-İbadet-Kültür. İstanbul: Mahya Yayınları, 2018.
• Aykıt, Dursun Ali. Etiyopya Kilisesi. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2013.
• Aykıt, Dursun Ali. “Falaşalar veya Etiyopya Yahudileri,” Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 11: 2 (2014), ss.36-60.
• Barton, George. Archæology and The Bible. Philadelphia: American Sunday-School Union, 1917.
• Ben-Shammai, Haggai. “Ṣuḥuf in the Qurʾān: A Loan Translation for ‘Apocalypses’,” Shaul Shaked ve Sarah Stroumsa (ed.), Exchange and Transmission across Cultural Boundaries: Philosophy, Mysticism and Science in the Mediterranean World (Jerusalem: Israel Academy of Sciences and Humanities, 2013) içinde, ss.4-7.
• el-Beyḍāvī, Nāṣıruddīn ʿAbdullāh b. ʿUmer. Envāru’t-Tenzīl ve Esrāru’t-Teʾvīl. Tah. Muḥammed ʿAbdurraḥmān. Beyrut: Dāru İḥyāʾi’t-Turās̱i’l-ʿArabī & Muʾessesetu’t-Tārīḫi’l-ʿArabī, 1997.
• Black, Jeremy ve Anthony Green. Mezopotamya Mitolojisi Sözlüğü, Tanrılar İfritler Semboller. İstanbul: Aram Yayıncılık, 2003.
• Bladel, Kevin Van. The Arabic Hermes: From Pagan Sage to Prophet of Science. Oxford: Oxford Studies in Late Antiquity, 2009.
• Budge, Sir Ernest A. Wallis. An Egyptian Hieroglyphic Dictionary. Londra: John Murray, 1920.
• el-Buḫārī, Ebū ʿAbdullāh Muḥammed b. İsmāʿīl. el-Cāmiʿu’ṣ-Ṣaḥīḥ. Kahire: el-Maṭbaʿatu’s-Selefiyye ve Mektebetuhā, 1403/1982.
• The Book of Enoch. İng. terc. R. H. Charles. Londra: Posttomorrow Books, 2013.
• el-Cevālīḳī, Ebū Manṣūr Mevhūb b. Aḥmed. el-Muʿarreb mine’l-Kelāmi’l-Aʿcemī ʿalā Ḥurūfi’l-Muʿcem. Tah. F. ʿAbdurraḥīm. Dımaşḳ: Dāru’l-Ḳalem, 1410/1990.
• Crone, Patricia. “Idrīs, Atraḫasīs and al-Khiḍr,” Hanna Siurua (ed.), Islam, the Ancient Near East and Varieties of Godlessness (Leiden: Brill, 2016) içinde, ss.44-82.
• Douglas, James Dixon ve Merrill C. Tenney (ed.). Zondervan Illustrated Bible Dictionary. Grand Rapids: Zondervan, 2011.
• I. Enoh Kitabı: Peygamber Enok’un Kitabı. Terc. Günyüz Keskin. İstanbul: Hermes Yayınları, 2011.
• Erder, Yoram. “Idrīs,” Jane Dammen McAuliffe (ed.), Encyclopaedia of the Qurʾān, c.2, ss.484-486. https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-the-quran/idris-EQSIM_00208?s.num=6 (28.03.2020).
• Erder, Yoram. “The Origin of the Name Idrīs in the Qurʾān: A Study of the Influence of Qumran Literature on Early Islam,” Journal of Near Eastern Studies 49:4 (1990), ss.339-350.
• Firestone, Reuven. “İslam’ın Teşekkül Döneminde Yahudi Kültürü,” terc. Ertuğrul Döner ve Ahmet Rıfat Geçioğlu, Marife Dini Araştırmalar Dergisi 14:3 (2014), ss.191-222.
• el-Fīrūzābādī, Mecduddīn Muḥammed b. Yaʿḳūb. el-Ḳāmūsu’l-Muḥīṭ. Tah. Muḥammed Naʿīm el-ʿİrḳsūsī. Beyrut: Muʿessesetu’r-Risāle, 1426/2005.
• Gaon, Sa‘adya. Tefsîru't-Tevrât bi'l-‘Arabiyye, Tevrat (Tora) Tefsiri. Terc. Nuh Arslantaş. İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
• Gil, Moshe. “Creed of Abū ʿĀmir,” Israel Oriental Studies 12 (1992), ss.9-58.
• Girma, Dawit. King Zara Yaqob and the Development of Ethiopian Literature: Literature in Medieval Ethiopia. Münih: Grin Verlag, 2019.
• Gnuse, Robert. Misunderstood Stories: Theological Commentary on Genesis 1–11. Eugune. Oregon: Cascade Books, 2014.
• Gökkır, Bilal. Meryem Sûresi Tefsiri: Metin ve Yorum İncelemesi. Ankara: Fecr Yayınları, 2009.
• Gündüz, Şinasi. İslam ve Sâbiîlik. İstanbul: Hikav Yayınları, 2018.
• Gündüz, Şinasi. “Sâbiîlik,” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c.35, ss.341-344.
• Gündüz, Şinasi, Ekrem Sarıkçıoğlu ve Yavuz Ünal. Dinlerde Yükseliş Motifleri. İstanbul: Vadi Yayınları, 1996.
• Halman, Hugh Talat. “Idris (Enoch),” Phyllis G. Jestice (ed.), Holy People of the World: A Cross-Cultural Encyclopedia (Santa Barbara: ABC Clio, 2004) içinde, c.1, s.388.
• Halperin, David J. ve Gordon D. Newby. “Two Castrated Bulls: A Study in the Haggadah of Kaʿb al-Aḥbār,” Journal of the American Oriental Society 102:4 (1982), ss.631-638.
• Harman, Ömer Faruk. “İdrîs,” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c.21, ss.478-481.
• Harman, Ömer Faruk. “İlyâs,” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c.22, ss.160-162.
• Hirschberg, Haim Z’ew. “Enoch,” Fred Skolnik ve Michael Berenbaum (ed.), Encyclopedia Judaica Second Edition (Detroit: Thomson Gale, 2007) içinde, c.6, s.442.
• Jeffery, Arthur. The Foreign Vocabulary of the Qurʾān. Leiden & Boston: Brill, 2007.
• Kaplan, Steven. The Beta Israel (Falasha) in Ethiopia From Earliest Times to the Twentieth Century. New York & Londra: New York University Press, 1995.
• Kılıç, Mahmud Erol. “Hermes,” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c.17, ss. 228-233.
• Kingsley, Peter. “Poimandres: The Etymology of the Name of Origins of the Hermetica,” Roelof van den Broek ve Cis van Heertum (ed.), From Poimandres to Jacob Böhme: Gnosis, Hermetism and the Christian Tradition (Amsterdam: In de Pelican, 2000) içinde, ss.41-76.
• Klein, Ernest. A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew Language for Readers of English. Carta Jerusalem: The University of Haifa, 1987.
• el-Ḳurṭubī, Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. Aḥmed. el-Cāmiʿ li-Aḥkāmi’l-Ḳurʾān. Tah. ʿAbdullāh b. ʿAbdulmuḥsin et-Turkī. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risāle, 1427/2006.
• Laurance, Richard, Rutherford H. Platt ve Robert H. Charles. İdris Peygamber’in İki Kitabı “Enok’un Kitabı.” Terc. Oğuz Eser. İstanbul: İdil Yayıncılık, 2012.
• Leslau, Wolf. Comparative Dictionary of Geʿez. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1991.
• Leslau, Wolf (ed. & İng. terc.). Falasha Anthology. New Haven: Yale University Press, 1954.
• el-Maḳdisī, Ebū Şāme ʿAbdurraḥmān b. İsmāʿīl. el-Murşidu’l-Vecīz ilā ʿUlūm Teteʿallaku bi’l-Kitābi’l-ʿAzīz. Tah. Tayyar Altıkulaç. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1986.
• Mekonnen, Yohannes K. (ed.). Ethiopia: The Land, Its People, History and Culture. Dar es Salaam: New Africa Press, 2013.
• Meral, Yasin. Sâmiri’nin Buzağısı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Meral, Yasin. Yahudi Düşüncesinde İslam Algısı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Meral, Yasin. “Biz Yaḥyā İsmini Daha Önce Kimseye Vermedik,” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 58:1 (2017), ss.213-223.
• Meral, Yasin. Yahudi Geleneğinde Kur’an ve İbranice Kur’an Çevirileri. İstanbul: Divan Kitap, 2016.
• Midrash Rabbah. İng. terc. H. Freedman ve diğerleri. Londra: The Soncino Press, 1961.
• Muslim b. el-Ḥaccāc, Ebū’l Ḥasen en-Nisābūrī. Ṣaḥīḥu Muslim. Riyaḍ: Dāru Ṭaybe, 1426/1996.
• Odeberg, Hugo (ed. & İng. terc.). 3 Enoch or The Hebrew Book of Enoch. Cambridge: Cambridge University Press, 1928.
• Orlov, Andrei A. The Enoch-Metatron Tradition. Tübingen: Mohr Siebeck, 2005.
• Özbudun, Sibel. Hermes’ten İdris’e: Bir Dinsel Geleneğin Dönüşüm Dinamikleri. Ankara: Ütopya Yayınevi, 2004.
• Öztürk, Levent. İlk Hicret Habeşistan. İstanbul: Siyer Yayınları, 2015.
• Peygamber Enok’un Kitabı. Terc. Günyüz Keskin. İstanbul: Hermes Yayınları, 2011.
• er-Rāġıb el-İṣfahānī, Ebū’l-Ḳāsım el-Ḥuseyn b. Muḥammed. el-Mufredāt fī Ġarībi’l Ḳurʾān. Tah. Muḥammed Seyyid Kīlānī. Beyrut: Dāru’l-Maʿrife, tsz.
• er-Rāzī, Faḫruddīn Muḥammed b. ʿUmer. Tefsīru’l-Faḫri’r-Rāzī eş-şehīr bi’t-Tefsīri’l-Kebīr ve Mefātīḥi’l-Ġayb. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1401/1981.
• Reeves, John C. ve Annette Yoshiko Reed. Enoch from Antiquity to the Middle Ages. New York: Oxford University Press, 2018.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. Kitabu’l İdris Hz. İdris’in Sahifeleri. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2019.
• eṭ-Ṭaberī, Ebū Caʿfer Muḥammed b. Cerīr. Tārīḫu’ṭ-Ṭaberī: Tārīḫu’r-Rusul ve’l-Mulūk. Tah. Muḥammed Ebū’l-Faḍl İbrāhīm. Kahire: Dāru’l-Maʿārif, 1387/1967.
• eṭ-Ṭaberī, Ebū Caʿfer Muḥammed b. Cerīr. Cāmiʿu’l-Beyān ʿan Teʾvīli Āyi’l-Ḳurʾān. Tah. ʿAbdullāh b. ʿAbdulmuḥsin et-Turkī. Kahire: Dāru Hecr, 2001.
• Temiztürk, Halil. “Ölü Deniz El Yazmaları ve Tarihteki Yeri,” Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2:1 (2015), ss.63-87.
• Torrey, Charles Cutler. The Jewish Foundation of Islam. New York: KTAV Publishing House, 1967.
• Tora: Türkçe Çeviri ve Açıklamalarıyla Tora ve Aftara: Bereşit. Terc. Moşe Farsi. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., 2004.
• Üzüm, İlyas. “İlliyyîn,” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c.22, ss.123-124.
• Vajda, Georges. “Idrīs,” The Encyclopaedia of Islam, Second Edition, c.4, ss.1030-1031. https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/idris-SIM_3491 (20.02.2020).
• Yaşaroğlu, M. Kamil. “Meryem Sûresi,” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c.29, ss.242-243.
• Yılmaz, Sait. “Hermes’in Eski Mısır ve Helen Dünyasından İslam Coğrafyası ve Anadolu’ya Yolculuğu,” Lectio Socialis 3:1 (2019), ss.21-46.
• ez-Zebīdī, Muḥammed Murteḍā. Tācu’l-ʿArūs min Cevāhiri’l-Ḳāmūs. Tah. Muṣṭafā el-Ḥicāzī. Kuveyt: Maṭbaʿatu Ḥukūmeti’l-Kuveyt, 1969.
• ez-Zemaḫşerī, Ebū’l-Ḳāsim Maḥmūd b. ʿUmer. Keşşâf Tefsiri: El-Keşşâf ‘an Hakā’ikı Ğavâmidı’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekāvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl. Terc. Muhammed Coşkun, Ömer Çelik, Mehmet Erdoğan, Sadrettin Gümüş, Adil Bebek, Murat Sülün, Mehmet Çicek, Necdet Çağıl. Ed. Murat Sülün. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2016.