ʿİlm-i Naẓarın Tekamülüne Doğru: Burhānuddīn en-Nesefī’ye (ö.687/1289) Ait Yeni Eserler

Yıl 2020, Cilt: 61 Sayı: 2, 315 - 369, 30.11.2020

Necmettin Pehlivan

https://doi.org/10.33227/auifd.699914

Cited By: 2

Öz

Burhānuddīn en-Nesefī (ö.687/1289) fıkıh, fıkıh usulü, mantık, kelam, tefsir gibi alan-larda eser vermiş çok yönlü bir alimdir. Fakat onu döneminin diğer alimlerden ayıran yönü, Ruknuddīn el-ʿAmīdī ile birlikte fıkıh usulü dışındaki eserlerde de ele alınmaya başlanan ʿilm-i naẓar (ḫilāf/cedel) ile daha yoğun bir şekilde ilgilenmiş, bu alana ilişkin hem nicelik hem de nitelik bakımından önemli eserler yazmış olmasıdır. Onun el-Fuṣūl ve Menşeʾu’n-Naẓar isimli eserleri yazıldığı dönemden itibaren ʿilm-i naẓarın en temel klasik metinleri haline gelmiş ve öğrencileri başta olmak üzere birçok müellif tarafından üzerlerine şerḥ ve ḥāşiyeler kaleme alınmıştır. Yaptığımız araştırmalar sonucunca en-Nesefī’nin ʿilm-i naẓar ile ilişkili başka eserlerinin de bulunduğunu tespit ettik. Şimdiye kadar varlığından dahi haberdar olunmayan bu eserler, hem en-Nesefī özelinde ʿilm-i naẓar kitabiyatını zenginleştirecek hem de onun bu ilmin tekamülüne katkısının boyut-larının daha iyi anlaşılmasına imkan sağlayacaktır. Bu çalışmada tespit edebildiğimiz bu eserler ele alınmış ve bunların en-Nesefī’ye aidiyeti tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Burhānuddīn en-Nesefī, en-Nikāt, et-Terācīḥ, el-Manṭıḳu’l-Kebīr, Ḫilāf, ʿİlm-i Naẓar, Şemsuddīn es-Semerḳandī

Teşekkür

Farklı açılardan yardımlarını gördüğüm Muhammet Çelik’e, Hadi E. Ceylan’a, Recep G. Göktaş’a, Mehmet Kalaycı’ya, , Duran Ekizer’e, İbrahim Fidan’a ve Ferruh Özpilavcı’ya teşekkür ederim. Ayrıca burada sadece bu çalışmamda değil, neredeyse yirmi yıldır her çalışmamda el emeği olan değerli arkadaşım Şenel Gündüz’e de teşekkürü bir gönül borcu hissediyorum.

Towards the Perfection of ʿIlm al-Naẓar: Burhān al-Dīn al-Nasafī’s (d.687/1289) Hitherto Unknown Works

Öz

Burhān al-Dīn al-Nasafī (d.687/1289) was a profilic scholar who wrote many works on fıqh, uṣūl al-fıqh, kalām, tafsīr, etc. What distinguishes him from his contemporary colle-agues is his keen interest in ʿilm al-naẓar (the art of argumentation, ʿilm al-khilāf/jadal). Al-Nasafī’s fame and recognition in this art primarily depends on his influential and highly appreciated tracts al-Fuṣūl and Manshaʾ al-Naẓar. Yet al-Nasafī seems to have written many more works, some of which are still in manuscript form, on the theory of ʿilm al-naẓar and its practice in substantive law. This article introduces for the first time several hitherto unknown works by al-Nasafī and discusses their ascription to him. It argues that there is strong internal and external evidence to claim those titles as al-Nasafī’s. Identification of these new works of al-Nasafī’s will help recognize and appre-ciate his leading role in perfecting the the art of argumentation and disputation and will give us a chance to better understand the development of this highly neglected discipline.

Anahtar Kelimeler

Burhān al-Dīn al-Nasafī, al-Nikāt, al-Tarājīḥ, al-Manṭiq al-Kabīr, Khilāf, ʿIlm al-Naẓar, Shams al-Dīn al-Samarqandī

Kaynakça

• Ahlwardt, Wilhelm. Verzeichnis der arabischen Handschriften. Berlin: A. Asher & Co., 1892.
• el-Çārperdī, Faḫruddīn Aḥmed b. Tācuddīn Ḥasen. Şerḥu’n-Nikāt. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi-III. Ahmet, no.A3371.
• Kātib Çelebi. Keşfu’ẓ-Ẓunūn ʿan Esāmī’l-Kutub ve’l-Funūn. Tah. Şerefettin Yaltkaya ve Rifat Bilge. İstanbul: Maarif Vekaleti, 1941.
• el-Kefevī, Maḥmūd b. Suleymān. Ketāʾibu Aʿlāmi’l-Aḫyār min Fuḳahāʾi Mez̠hebi’n-Nuʿmāni’l-Muḫtār. Tah. Saffet Köse vd. İstanbul: İrşad Kitabevi, 2017.
• el-Kirmānī, ʿAbdurraḥīm b. Maḥmūd b. Muḥammed. Şerḥu’l-Fuṣūl. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi-III. Ahmet, no.A3371.
• Müellifi belirsiz. el-İstidlāl ʿalā ʿAşrati Mesāʾil Fiḳhiyye Yeteḍammenu Nuṣrate’ş-Şāfiʿiyye ʿalā’l-Ḥanefiyye. Süleymaniye Kütüphanesi-Ragıp Paşa, no.1455/1.
• en-Nesefī, Burhānuddīn Muḥammed b. Muḥammed. et-Terācīḥ. Tah. Şerīfe bt. ʿAlī b. Suleymān el-Ḥūşānī. Mecelletu Cāmiʿati’l-Melik Suʿūd 19 (1428/2006), ss.889-959.
• en-Nesefī, Burhānuddīn Muḥammed b. Muḥammed. Şerḥu’l-Fuṣūl fī ʿİlmi’l-Cedel. Tah. Şerīfe bt. ʿAlī b. Suleymān el-Ḥūşānī. Riyad: Cāmiʿatu’l-Melik Suʿūd, 1433.
• en-Nesefī, Burhānuddīn Muḥammed b. Muḥammed. Şerḥu’n-Nikāti’l-Erbaʿīn. Süleymaniye Kütüphanesi-Carullah Efendi, no.2106/2.
• en-Nesefī, Burhānuddīn Muḥammed b. Muḥammed. Menşeʾu’n-Naẓar. Burdur İl Halk Kütüphanesi, no.133/7; Süleymaniye Kütüphanesi-Reisülküttab, no.1203/2; Süleymaniye Kütüphanesi-Ayasofya, no.2566; Bursa İnebey-Orhan Gazi, no.778.
• en-Nesefī, Burhānuddīn Muḥammed b. Muḥammed. Şerḥu Menşeʾi’n-Naẓar. Burdur İl Halk Kütüphanesi, no.133/7; Süleymaniye Kütüphanesi-Şehid Ali Paşa, no.2303/5; Beyazıt Kütüphanesi-Veliyyüddin Efendi, no.2855; Süleymaniye Kütüphanesi-Esad Efendi, no.3034.
• en-Nesefī, Burhānuddīn Muḥammed b. Muḥammed. en-Nikātu’l-Erbaʿīn. Süleymaniye Kütüphanesi-Reisülküttab, no.1203/3; Süleymaniye Kütüphanesi-Laleli, no.2243/2; Süleymaniye Kütüphanesi-Ragıp Paşa, no.1297/2; Süleymaniye Kütüphanesi-Nuruosmaniye, no.1310 ve 1889.
• en-Nesefī, Burhānuddīn Muḥammed b. Muḥammed. el-Fuṣūl. Burdur İl Halk Kütüphanesi, no.133/1; Süleymaniye Kütüphanesi-Şehid Ali Paşa, no.2303/4; Süleymaniye Kütüphanesi-Ayasofya, no.2468.
• en-Nesefī, Burhānuddīn Muḥammed b. Muḥammed. Şerhu’l-Fuṣūl. Burdur İl Halk Kütüphanesi, no.133/2.
• en-Nesefī, Burhānuddīn Muḥammed b. Muḥammed. et-Terācīḥ. Burdur İl Halk Kütüphanesi, no.133.
• [en-Nesefī, Burhānuddīn Muḥammed b. Muḥammed]. [Büyük Terācīḥ]. Süleymaniye Kütüphanesi-Hasan Hüsnü Paşa, no.1229.
• [en-Nesefī, Burhānuddīn Muḥammed b. Muḥammed]. Kitāb fī ʿİlmi’l-Cedel. Süleymaniye Kütüphanesi-Carullah Efendi, no.2106/3.
• [en-Nesefī, Burhānuddīn Muḥammed b. Muḥammed]. en-Nuketu’ḍ-Ḍarūriyye. Süleymaniye Kütüphanesi-Carullah Efendi, no.2106/1.
• Özen, Şükrü. “İlm-i Hilâf Yahut Fukaha Metoduna Göre Cedel Hakkında Klasik Bir Metin: Menşe’ü’n-Naẓar,” Makâlât 2 (1999), ss.176-180.
• Pehlivan, Necmettin ve Hadi Ensar Ceylan. “Ādābu’l-Baḥs̠ Devrimine Doğru Son Evrim: Burhānuddīn en-Nesefī’nin el-Fuṣūl’ü,” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 56:2 (2015), ss.1-75.
• Pehlivan, Necmettin ve Hadi Ensar Ceylan, “Şemsuddin Muhammed b. Eşref es-Semerkandī el-Hüseynī et-Türkī’ye Ait İki Yeni Eser: Şerhu Menşe’i’n-Nazar ve Şerhu’n-Nikāt,” Nazariyat 6:1 (2020), ss.115-207.
• es-Semerḳandī, Şemsuddīn Muḥammed b. Eşraf. Şerḥu’l-Fuṣūl, Kastamonu İl Halk Kütüphanesi, no.2715.
• es-Semerḳandī, Şemsuddīn Muḥammed b. Eşraf. Şerḥu’n-Nikāt. Süleymaniye Kütüphanesi-Reisülküttab, no.1203.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Nesefî, Burhâneddin,” Diyanet İslam Ansikoopedisi (DİA), c.32, ss.565-567.
• ez̠-Z̠ehebī, Şemsuddīn Muḥammed b. Aḥmed. Tārīḫu’l-İslām ve Vefeyātu’l-Meşāhīr ve’l-Aʿlām. Tah. ʿUmer ʿAbdusselām Tedmurī. Beyrut: Dāru’l-Kitābi’l-ʿArabī, 1989.