Ḥirzu’l-Emānī’nin Kıraat Tedrisatındaki Serencamı

Yıl 2021, Cilt: 62 Sayı: 1, 251 - 268, 31.05.2021

Eren Pilgir

https://doi.org/10.33227/auifd.769023

Cited By: 8

Öz

Yedi kıraat ekolü, İbn Mucāhid’in (ö.324/936) kıraatleri yedi ile sınırlamasıyla vücut bulmuştur. Bu ekol daha çok Endülüslü alimlerin kaleme aldığı eserlerle ön planda olmuştur. Endülüs’ün kıraat birikimini yansıtan temel eserlerin başında ise Ebū ʿAmr ed-Dānī’nin (ö.444/1053) et-Teysīr fī’l-Kırāʾāti’s-Sebʿ adlı eseri gelmektedir. El-Ḳāsım b. Fīrruh eş-Şāṭıbī (ö.590/1194) bu eseri Ḥirzu’l-Emānī ve Vechu’t-Tehānī adıyla nazma dökmüştür. Bu çalışmamızda Ḥirzu’l-Emānī’nin yöntem tahlilinden ziyade kıraat tarihindeki serencamına odaklanılmıştır. Bu bağlamda makalede, Hirzu’l-Emānī’nin tarih boyunca kıraat tedrisatında tercih edilmesinin temel nedenleri tespit edilmiş ve 19. asırdan itibaren ülkemizde kıraat tedrisatında niçin okutulmadığının cevabı aranmıştır. Böylece Türkiye’deki mevcut kıraat eğitiminin verimliliğinin sorgulanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ḳırāʾāt, eş-Şāṭıbī, Tedrisat, Manzum Eser, Ḥirzu’l-Emānī

The Journey of Ḥirz al-Amānī in Qirāʾāt Instruction

Öz

The seven-qirāʾāt schools of the Qurʾān emerged after Ibn Mujāhid (d.324/936) delimited the number of agreeable qirāʾāts into seven. This school remained at the forefront rather under favour of the works by the scholars of al-Andalus. Abū ʿAmr al-Dānī’s (d.444/1053) al-Taysīr fi al-Qirāʾāt al-Sabʿ is the primary work that reflects Andalusian accumulation in terms of qirāʾāt. Then al-Qāsim b. Fīrruh al-Shāṭibī (d.590/1194) versified the work under the title Ḥirz al-Amānī wa Wajh al-Tahānī. We focused here on the adventure of the history of recitation rather than on a methodological analysis. In doing so, we fixed main reasons why Ḥirz al-Amānī has been preferred in general throughout history in instruction field and also why it has not been made use of in qirāʾāt in our country, Turkey, from the nineteenth century. Thus, we aimed to question the extent to which the recitation instruction in Turkey is nowadays fruitful.

Anahtar Kelimeler

Qirāʾāt, al-Shāṭibī, Islamic Education, Poetic Work, Ḥirz al-Amānī

Kaynakça

• Akdemir, Mustafa Atilla. “Hâmid b. Abdulfettâh el-Pâlûvî Hayatı, İlmi Şahsiyeti, Eserleri ve Zübdetu’l-‘İrfan Adlı Eserinin Metodolojik Tanıtımı ve Tahkiki,” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 1999.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Kıraat İlmi Eğitim ve Öğretim Metotları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Aşere-Takrib Eğitimi ve Uygulama Farklılıkları. https://mushaflariinceleme.diyanet.gov.tr/Documents/AŞERE-%20TAKRİB%20EĞİTİMİ%20VE%20UYGULAMA%20FARKLILIKLARI- (Doç.%20M.%20Atilla%20AKDEMİR).pdf. (04.07.2020).
• Akın, Ahmet. “Osmanlı’da Din Görevlisinin Konumu Üzerine Değerlendirmeler (Bursa Örneği),” Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4:8 (2006), ss.65-104.
• Akyüz, Abdullah. “Osmanlı Kıraat Alimleri,” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2016.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbnü’l-Cezerî,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), c.20, ss.551-557.
• Baltacı, Cahid. XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2005.
• Çollak, Fatih. Kırâat Alimlerinden İmâm Şâtıbî ve “eş-Şâtıbiyye” Adlı Eseri. İstanbul: Özener Matbaası, 2002.
• Çollak, Fatih. “Revm,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), c.35, ss.31-32.
• Dağ, Mehmet. Tenzilden Tezyine Mushaf-ı Şerif. Ankara: Fecr Yayınları, 2013.
• Dağ, Mehmet. “İbn Mücâhid’in Kıraat Ekollerini Yedi ile Sınırlaması: Eleştirel Bir Yaklaşım,’’ Ekev Akademi Dergisi 10:27 (2016), ss.81-104.
• ed-Dānī, Ebū ʿAmr ʿUs̱mān b. Saʿīd. et-Teysīr fī’l-Ḳırāʾāti’s-Sebʿ. 2. bsk. Tah. Ferīd Muḥammed b. ʿAzzūz. Dımaşḳ: Dāru İbn Kes̱īr, 2016.
• Fazlıoğlu, Şükran. “Ta‘lîm ile İrşâd Arasında: Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Medrese Ders Müfredatı,” Dîvân İlmi Araştırmalar Dergisi 10:18 (2005), ss.115-173.
• Ferīd Muḥammed b. ʿAzzūz, “Dirāse,” Ebū ʿAmr ʿUs̱mān b. Saʿīd ed-Dānī, et-Teysīr fī’l-Ḳırāʾāti’s-Sebʿ, tah. Ferīd Muḥammed b. ʿAzzūz (Dımaşḳ: Dāru İbn Kes̱īr, 2016) içinde, ss.21-146.
• Gökdemir, Ahmet. “Köprülü Aı̇lesı̇nı̇n Kur’ân Eğı̇tı̇mı̇ ve Kıraatı̇ne Katkıları,” İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 4:2 (2018), ss.331-355.
• Gökdemir, Ahmet. “Osmanlı Kur’ân Eğitim Merkezleri: Dâru’l-Kurrâlar ve Sıbyan Mektepleri,” Edebali İslamiyat Dergisi 1:2 (2017), ss.43-60.
• Gökdemir, Ahmet. “Kıraat Eğitiminde Ali b. Süleyman el-Mansûrî Öncesi Mısır Tarikinin Arka Planı: Biyografik Bir İnceleme,” Marife Dini Araştırmalar Dergisi 18:1 (2018), ss.177-192.
• Hızlı, Mefail. “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler,” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17:1 (2008), ss.25-46.
• İbn Haldun. Mukaddime. 11. bsk. Terc. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh, 2015.
• İbnu’l-Cezerī, Şemsuddīn Ebū’l-Ḫayr Muḥammed b. Muḥammed. Ġāyetu’n-Nihāye fī Ṭabaḳāti’l-Ḳurrāʾ. Tah. G. Bergstraesser. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2006.
• İbnu’l-Cezerī, Şemsuddīn Ebū’l-Ḫayr Muḥammed b. Muḥammed. Taḥbīru’t-Teysīr fī’l-Ḳırāʾāti’l-Eimmeti’l-ʿAşr. 2. bsk. Tah. Aḥmed Muḥammed Mufliḥ el-Ḳuḍāt. Zerkāʾ: Cemʿiyyetu’l-Muḥāfaẓa ʿale’l-Ḳurʾāni’l-Kerīm, 2010.
• İbnu’l-Cezerī, Şemsuddīn Ebū’l-Ḫayr Muḥammed b. Muḥammed. Ṭayyibetu’n-Neşr fī’l-Ḳırāʾāti’l-ʿAşr. 2. bsk. Tah. Eymen Ruşdī Suveyd. Dımaşḳ: Dāru’l-Ġavs̱ānī, 2013.
• İbnu’l-Cezerī, Şemsuddīn Ebū’l-Ḫayr Muḥammed b. Muḥammed. Muncidu’l-Muḳriʾīn ve Murşidu’ṭ-Ṭālibīn. Tah. Nāsır Muḥammedī Muḥammed Cād. Riyaḍ: Dāru’l-Meymān, 2014.
• İbnu’l-Cezerī, Şemsuddīn Ebū’l-Ḫayr Muḥammed b. Muḥammed. en-Neşr fī’l-Ḳırāʾāti’l-ʿAşr. Tah. Eymen Ruşdī Suveyd. Dımaşḳ: Dāru’l-Ġavs̱ānī, 2018.
• el-Ḳāḍī, ʿAbdulfettāḥ ʿAbdulġanī. el-Vāfī fī Şerḥi’ş-Şāṭıbiyye. Kahire: Dāru’s-Selām, 2015.
• el-Ḳasṭallānī, Şihābuddīn Aḥmed b. Muḥammed. Muḫtaṣaru’l-Fetḥi’l-Mevāhibī fī Menāḳıbi’l-İmām eş-Şāṭıbī. Tah. Muḥammed Ḥasen ʿAkīl Mūsā. Cidde: el-Cemāʿatu’l-Ḫayriyye, 1995.
• Kazıcı, Ziya. İslâm Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi. 18. bsk. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2018.
• el-Marʿaşī, Muḥammed b. Ebī Bekr. Cuhdu’l-Muḳill. 2. bsk. Tah. Sālim Ḳaddūrī el-Ḥamed. Amman: Dāru ʿAmmār, 2009.
• el-Maḳdisī, ʿAbdurraḥmān b. İsmāʿīl Ebū Şāme. İbrāzu’l-Meʿānī min Ḥirzi’l-Emānī. Ṭanṭā: Dāru’s-Ṣahābe, 2009.
• Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Kur’an Kıraatinde ve Kitabetinde Türkiye’nin Durumu.” https://mushaflariinceleme.diyanet.gov.tr/Documents/KUR’AN%20KIRAAT İNDE%20ve%20KİTÂBETİNDE%20TÜRKİYE’NİN%20DURUMU%20(Doç.% 20Dr.%20M.%20Emin%20MAŞALI).pdf (04.07.2020).
• Muḥaysin, Muḥammed Sālim. el-Hādī Şerḥu Ṭayyibeti’n-Neşr fī’l-Ḳırāʾāti’l-ʿAşr. 3. bsk. Tah. Aḥmed ʿĪsā el-Maʿṣarāvī - Muḥammed ed-Desūḳī. Kahire: Dāru’l-Beyāni’l-ʿArabī, 2017.
• Meḥmed Emīn Efendi (ʿAbdullāh Efendizāde). Ẕuḫru’l-Erīb fī Īḍāḥi’l-Cemʿ bi’t-Taḳrīb. Süleymaniye Kütüphanesi-İbrahim Efendi, no. 11, vv.1b-317a.
• Meḥmed Emīn Efendi (ʿAbdullāh Efendizāde). ʿUmdetu’l-Ḫullān fī Īḍāḥi Zubdeti’l-ʿİrfān. İstanbul: Ḥanefiyye Kitabevi, ts.
• el-Muḫtār, Muḥammed. Tārīḫu’l-Ḳırāʾāt fī’l-Maşriḳ ve’l-Maġrib. 3. bsk. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2008.
• Önen, Hacı. Kıraat Tarihi ve Kıraat Farklılıklarının Kur’an Tefsirine Etkisi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2017.
• es-Seḫāvī, ʿAlemuddīn Ebū’l-Ḥasen ʿAlī b. Muḥammed. Fetḥu’l-Vaṣīd fī Şerḥi’l-Ḳaṣīd. 2. Bsk. Tah. Muḥammed İdrīsī eṭ-Ṭāhirī. Riyaḍ: Mektebetu’r-Ruşd, 2005.
• Sert, Durmuş. “Şâtıbî’nin Hayatı, Kıraat İlmindeki Yeri ve Eserleri,” Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1:1 (1985), ss.85-98.
• eş-Şāṭıbī, Ebū Muḥammed el-Ḳāsım b. Fīrruh. Ḥirzu’l-Emānī ve Vechu’t-Tehānī. 2. bsk. Tah. Eymen Ruşdī Suveyd. Dımaşḳ: Dāru’l-Ġavs̱ānī, 2013.
• eş-Şenḳīṭī, ʿAbdurraḥīm b. ʿAbdillāh. “Ḥālātu’ş-Şāṭıbiyye meʿa’t-Teysīr,” Mecelletu Maʿhedi’l-İmām eş-Şāṭıbī li’d-Dirāsāti’l-Ḳurʾāniyye 9:9 (2010), ss.13-38.
• Şukrī, Aḥmed Ḫālid, Muḥammed Ḫālid Manṣūr - Aḥmed Muḥammed Mufliḥ el-Ḳuḍāt - Ḫālid Seyfullāh Seyfī - Muḥammed Mūsā Naṣr - İbrāhīm Muḥammed el-Curmī - Muḥammed ʿİṣām el-Ḳuḍāt. el-Muzhir fī Şerḥi’ş-Şāṭibiyye ve’d-Durra. 2. bsk. Amman: Dāru ʿAmmār, 2016. Türkmen, Kübra. “İbnü’l-Cezerî ve ‘ed-Dürretü’l-Mudiyye’ Adlı Eseri,” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2019.
• Yalar, Mehmet. “Arap Şiiri,” İsmail Güler (ed.), İslam Medeniyetinde Dil İlimleri: Tarih ve Problemler (İstanbul: İsam Yayınları, 2015) içinde, ss.307-356.
• eẕ-Ẕehebī, Şemsuddīn Ebū ʿAbdillah Muḥammed b. Aḥmed. Maʿrifetu’l-Ḳurrāʾi’l-Kibār ʿale’ṭ-Ṭabaḳāti ve’l-Aʿṣār. Tah. Tayyar Altıkulaç. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• “Aşere-Takrîb Programı.” https://egitimhizmetleri.diyanet.gov.tr/Documents/Kıraat%20(Aşere-Takrib)%20Programı%20-%202014.pdf. (10.07.2020).